درباره خاور میانه(۸): تاریخ

الف- بین النهرین و مصر:

قدیمی ترین تمدن ها در منطقه ی مابین دجله و فرات که به بین النهرین ( کلمه یونانی به معنای ” میان رودان ” ناحیه ای که امروز در عراق قرار دارد ) معروف است، قرار دارد. سومری ها در جنوب و اکدیان ها در شمال این منطقه بودند. از حدود ۲۳۳۰ سال پیش از میلاد اکدی ها ، سلطه خود را از سوریه به دهانه خلیج فارس و به سمت شرق به ایران گسترش دادند.

دو خاندان پادشاهی دیگر، آموری ها و عیلامی ها هستند که بر آکدی ها تفوق یافتند و این منطقه به دولت های کوچک تری شامل آسور و بابِل تقسیم شد. حمورابی، پادشاه بابل در نیمه اول قرن ۱۸ پیش از میلاد، یکی از قدیمی ترین مجموعه های سیستماتیک قانون را توسعه داد. هیتی ها که امپراطوری شان در سراسر بیشتر ترکیه امروزی و قسمت شمالی بین النهرین تا به قرن ۱۴ پیش از میلاد گستردند، با رقبایشان در یونان تجارت می-کردند. در نتیجه ی این تجارت، بسیاری از اندیشه های مزوپوتامیا به یونان رسید.

تمدن مصری نیز حدود ۳۰۰۰سال پیش از میلاد، زمانی که فرمانروایی، مصر شمالی و جنوبی را متحد ساخت ، آغاز گشت. مصر میزان بیشتری از تداوم سیاسی را نسبت به مزوپوتامیا عرضه کرد. در مصر تعرضات خارجی عمده یا تغییرات تحمیل شده از خارج رژیم، تا آغاز هزاره اول پیش از میلاد وجود نداشت. در حالیکه شاهان مزوپوتامیا اغلب روحانی نیز بودند، مصری ها معتقد بودند که شاهان آنها خدایانند که توانسته اند آب نیل را کنترل کنند. اهرام، مقبره های سرشار از گنج که شاهان در آنها دفن شده بودند، به عنوان نمادهای ماندنی این سلطنت الهی هستند. هرم بزرگ در جیزه ، که در اواسط هزاره سوم پیش از میلاد ساخته شده، جزو برجسته ترین ساختمان ها در تاریخ معماری است.

مصر طی قرن ها سلطه خود را در جهت جنوب جهت استخراج ذخایر عظیم طلای نوبیا (منطقه ای بین جنوب مصر و شمال سودان) و در جهت شمال شرق به سوی سوریه امروزی گسترش داد.

ب- پیدایش آیین یهود :

در اواخر هزاره دوم پیش از میلاد، آرامی ها به سوریه امروزی مهاجرت کرده و کشور باستانی آرام را بنیان-گذاری کردند. آنها به زبان سامی که عبری و عربی از آن گرفته شده است سخن می گفتند. دیگر مردمان سامی، که اتحادی از قبایل عبری بودند و اسرائیلی نامیده می-شدند، در همان دوره زمانی در منطقه ی فلسطین سکنی گزیدند. حدود ۱۳۰۰ پیش از میلاد، دین و رسوم اسرائیلی توسط پیامبر و شارع عبری، موسی و متعاقباً توسط دو پادشاه نخست اسرائیل باستان، سائول و داوود در قرون ۱۱ و ۱۰ پیش از میلاد، شکل گرفت. اسرائیلی ها چنین باور داشتند که آنها، کلیمیان، مردمان منتخب خدایشان بودند. آنها نخستین گروه قومی و دینی بودند که به تک خدایی باور داشتند. این منطقه در سال ۷۲۲ پیش از میلاد، ابتدا توسط آسوری ها و بعد بابلی ها که در سال ۵۸۶ پیش از میلاد بر آسوری ها غلبه کردند، مورد حمله قرارگرفت. در نتیجه ی این دو حمله، یهودیان بسیاری تبعید گشتند.

پ- امپراطوری های ایران، یونان و روم:

در قرن ۹ پیش از میلاد، امپراطوری آسوری ها در آنسوی بین النهرین نیز گسترش یافت تا تمام ناحیه هلال حاصلخیز را در بر بگیرد. تا اینکه در ۶۱۲ پیش از میلاد، زمانی که بابلی ها و مادها ، یک فرهنگ قبیله ای چند-خداگرا در شمال شرقی ایران امروزی، نینوا پایتخت آسوری ها را فتح کردند. در ۵۵۰ پیش از میلاد، پادشاه پارس ها، کورش بزرگ، بر مادها غلبه کرده و سلسله هخامنشیان را بنیان نهاد. در اوج حاکمیت داریوش اول، امپراطوری پارس، از شمال یونان و لیبی امروز در غرب تا به دره ی ایندوس در شرق، در پاکستان امروزی گسترش یافت. در طول این دوره، دین تک خداگرای زوروانیسم ، در ایران گسترش یافت. مدارای زوروانیسم دربرابر آیین یهود و دین های چندخداگرای مختلف دیگر منطقه، کمک کرد تا اتحاد امپراطوری برای دو قرن بعد نیز تدوام یابد. امروز تقریبا زوروانیسم باقی نمانده است اما برای قرن ها در سراسر ایران نشو و نما کرد.
پیروزی های اسکندر مقدونی بزرگ در فاصله ی سالهای ۳۲۳ و ۳۳۴ پیش از میلاد، بطور خلاصه، ناحیه ای که امروز دربرگیرنده یونان، ترکیه، سوریه کبیر( سوریه امروز، لبنان، اسرائیل، و اردن تا پیش از تقسیمات بعد از جنگ جهانی اول)، مصر، عراق، ایران، و افغانستان است را بهم پیوست. بعد از مرگ اسکندر مقدونی، این ناحیه یک ناحیه ی تجاری و فرهنگی باقی ماند، که اغلب تحت عنوان قلمروی هلنی یا یونانی از آن یاد می شود( برگرفته از کلمه یونانی هِلاس ، که “یونان ” معنا می-دهد). این دوران هلنی، که طی آن زبان یونانی به زبانی جهانی تبدیل شد، شهرهای بسیاری بنیان نهاده شدند، و دین و هنر یونانی با شیوه های بومی مختلط گشته و تا به قدرت رسیدن رومی ها در منطقه مدیترانه در ابتدای قرن ۲ پیش از میلاد تداوم داشت. ارتشبد رومی، پُمپی بزرگ بر قلمروی از دریای مدیترانه تا ایران غربی در ۶۲ پیش از میلاد سلطه یافت، و مصر در ۳۰ پیش از میلاد جزو امپراطوری روم شد. پارت ها، پادشاهی مستقل در ایران و افغانستان امروزی، پیشرفت بیشتر رومی ها به سمت شرق را متوقف ساختند. شورش های یهودیان علیه رومی ها در طول قرون اول و دوم بعد از میلاد به تبعید و مهاجرت بیشتر یهودیان از فلسطین، مصر، و بین النهرین و دیگر نقاط قلمرو رومی ها منجر شد.

ت- مسیحیت اولیه:
مسیحیت در اسرائیل به عنوان یک فرقه ی یهودی با این اعلان که عیسی مسیح به عنوان مسیح موعود یا ناجی یهودیان است، آغاز شد. هنگامیکه این جنبش بعد از مرگ عیسی مسیح در حدود ۳۰ بعد از میلاد رشد کرد، از دین یهود جدا گشت. یکی از اولین میسیونرهای مسیحی و متخصص الهیات به نام پائول، شروع به موعظه کردن درباره ی دین جدید برای دنیای بزرگتر و غیر یهودی در مدیترانه شرقی، ترکیه جنوب غربی، یونان و ایتالیا کرد. هرچند گرویدن به دین مسیحیت تدریجی و آرام بود، اما تا به اواخر قرن ۲ بعد از میلاد، مسیحیت در آنسوی خاورمیانه در بخش هایی در اروپا و آفریقای شمالی گسترده شده بود. رومی ها که دینشان طرفدار پرستش امپراطور بود، دین جدید را خطری برای حاکمیتشان دیدند. رومی ها، مسیحیان را آزار و اذیت می دادند تا اینکه در اوایل قرن چهارم، زمانیکه امپراطور روم، قسطانتین بزرگ به دین مسیحیت گروید و آن را به عنوان دین رسمی امپراطوری روم معرفی کرد. تا به سال ۶۰۰میلادی، اغلب مردم آناتولی، مزوپوتامیا، مصر، و هلال حاصلخیز، و نیز اروپای جنوبی و غربی و آفریقای شمالی مسیحی شده بودند.
با اینحال، اختلافات برسر تفسیر دین، درون کلیسای اولیه گسترش یافت، و شوراها برای تعریف دکترین مسیحیت در قرون چهارم و پنجم ترویج یافتند. جوامعی که تعاریف شوراها را نمی پذیرفتند، کلیساهای جداگانه-ای را تشکیل دادند. برخی از این کلیساها مانند کلیسای قبطی در مصر و کلیسای نسطوری در عراق، ایران، و سوریه امروز نیز وجود دارند. دو نیم شدن امپراطوری روم به دو بخش شرقی و غربی در قرن چهارم و سقوط بخش غربی در قرن پنجم، وحدت مسیحیت را تحلیل برد. میان شعب منطقه ای نیز شکافی بین کلیسای روم در غرب و کلیسای بیزانس در شرق ( استانبول امروز، ترکیه) ایجاد شد. دو کلیسای نامبرده به ترتیب کلیسای کاتولیک و کلیسای ارتودوکس شدند، زیرا مسیحیان شرقی رم را به عنوان مرکز اقتدار کلیسا قبول نداشتند. این شکاف در قرن ۱۱، زمانیکه کلیسای کاتولیک با شدت بیشتری شروع به ادعای اقتدار کرد، تثبیت شد.
Erfani.samal@gmail.com
منبع: دایره المعارف انکارتا