کردهای ایزدی

آزمایشگاه علوم انسانی

دیانا رستمی‌نژادان
درس نظریه‌های انسان‌شناسی

کلمات کلیدی: ایزدی‌ها، فرهنگ کردها، ملک طاووس، نظریه

چکیده:

ایزدی‌ها گروهی کردها هستند که نظام دینی و فرهنگی آنها غیر قابل تفکیک است که در مطالعات پراکنده دربارۀ ایزدی‌ها این مهم نادیده گرفته شده است. در این مقاله تلاش کرده‌ایم موضوع را مشخص و ورودی‌های نظری، روش‌شناختی و موردی را برای مطالعۀ ایزدی‌ ارائه دهیم.

«دین ایزدی یکی از فرقه‌هایی است که گرایش فراوانی به جشن و سرور و شادی دارند و اعیاد دینی آنها بسیار است» (التونجی محمد، ۱۳۸۰: ۲۰۴). آئینی بودن ایزدی یعنی گرایش این دین به برگزاری آئین‌های مذهبی مختلف در مقابل اقوال و مناجات‌های شفاهی یکی از مواردی است که قدمت و صالت آن را نشان می‌دهد. این موضوع دربارۀ اساطیر ایزدی‌ها نیز صدق می‌کند و بیشتر دربارۀ وقایع و اعمال خدا، ملک طاووس، نحوۀ آفرینش و شیخ عدی است. از نظر اسطوره‌شناسی اساطیری که جنبۀ آئینی در آنها بیشتر است اصالت و قدمت بیشتری دارند و کمتر با توصیفات و توضیحات شفاهی همراه هستند (Spence Lewis, 1994:29,29,46). نماد اصل و اسطوره فرع است. اساطیر با نمادها ساخته می ­شوند و نماد عنصر تشکیل دهندۀ تمام مجموعه­های اسطوره­ایی است. آندرولانگ[۱] در تجلیل و توضح اساطیر می گوید نام اسطوره در آن نقشی ندارد و تحلیل اساطیر بر اساس نام آنها نادرست م ی­باشد، چون اساطیر همیشه تغییر می­کنند و بن­مایه­ ها و اسطوره ­­های کهن تحت عنوان نام ­های جدید دوباره ساخته­ می­ شوند(Lang Andrew,1893: 3-6).

برای مطالعه دربارۀ ایزدی‌ها نیاز به به منطق اساطیر و چگونگی تحول و کارکرد آنهاست.به کارگیری روش تاریخی و اتنوگرافیک غیر تخصصی برای یک دین نتایج اسف‌باری به مانند آمچه که درمورد ایزدی‎ها مصداق پیدا کرده است به دنبال دارد و نحریف و سردرگمی را به دنبال دارد. نکتۀ دیگر روش‌شناختی برای مطالعۀ دین ایزدی لزوم تفکیک عناصر بومی و غیر بوم است. همچنان که حتی از اسامی و نیز پاره‌ای مناجات‌ها و… بر می‌آید این دین به شدت از ادیان دیگر از جمله اسلام تأثیر پذیرفته است .مبنای اصلی برای این فکیک فرهنگ بومی و نیز مانبع باستانی و اسطوره‌ای- تاریخ منطقه وسرزمین کردستان است.

ایزدی‌ها

سرزمین ایزدی‌ها شمال موصل (نینوای باستان) است و مرکز دینی آنها لالش دز شانزده کیلومتری شمال موصل در جایی که کوه‌ها در آنجا شروع می‌شوند است. شیخان، دهوک و شنگال (سنجار) از شهرهای مهم ایزدی‌ها هستند. ایزدی‌‌ها به خودشان «ئیزدی» می‌گویند (ئومه‌ر خانی، د. خانا ۲۰۰۷: ۱۴) و به خدا، ئیزدی، یزدان، خوه‌دی ئیزید، ئیزدان، می‌گویند (همان:۱۸) که در زبان کردی به معنای ایزدی، یزدان، فرشته می‌باشد.در گذشته ایزدی‌ها نام‌های دیگری داشتند مانند داسنی، عدوی و… (آسطوریان گارنیک، ۱۳۹۷: ۱۰۷). سرزمینی که ایزدیان در آن زندگی می‌کنند در گذشته میدان جنگ‌های متعدد و شدیدی بین ایرانیان و یونانیان، آشوریان، بابلیان، و سلوکیان و … و دشمنان آنان بوده است. از سوی دیگر این منطقه محل درگیری‌های شدید مذهبی نیز بوده است، به طوری که دین زردشت و نیز دین مزدک و مانی و مسیحیت در منطقه حضور داشتند (التونجی محمد، ۱۳۸۰: ۲۲). ایزدیها در گذشته جنگجویان وسواران قابلی بودند. در اثر حملات عثمانی و آشوب‌های جنگ جهانی اول و سایر درگیری‌ها مهارجت عده‌ای از ایزدی‌ها به کشورهایی چون ارمنستان، قفقاز، روسیه، گرجستان و… صورت گرفت ( همان: ۹۴، ۹۵).

دین ایزدی‌ها بومی منطقه و فرهنگ آنهاست و از معدود گروه‌هایی هستند که دین و فرهنگشان با یکدیگر منطبق است و شاید به همین دلیل هم هست که مرز روشنی بین اعتقادات و باورهای آنها و رسوم فرهنگ و اجتماعی آنها نمی‌توان کشید.

معبد و سرزمین لالش فقط برای ایزدی‌ها فقط یک معبد و پرستشگاه نیست. این سرزمین بینا به اعتقاد آنها محل رستاخیز نیز می‌باشد (آنها به روز قیامت اعتقاد دارند) و برای آنان لالش سرزمین کاملاً مقدس است. در ورودی درۀ لالش راهی به طول دویست متر به جهت راست از راه اصلی منشعب می‌شود که آن را با سنگ‌های سفیدرنگ فرش کرده‌اند که پل صراط می‌باشد. ایزدیان معتقد به تنایخ ارواح هستند و بنابراین پل صراط دنوی نیز برای آنان تدارک دیده‌ شده است. در سمت چپ معبد شیخ عدی چشمۀ مقدسی وجود دارد ک زائران در ان غسل تعمید می‌کنند و به آن کانی سپی[۲] یعنی چشمۀ سفید می‌گویند (آورزمانی فریدون، ۱۳۹۷: ۷)

زبان ایزدی‌ها کردی کرمانجی است. سلسله مراتب مذهبی ایزدی‌ها عبارت است از: شیخ، پیر، فقیر، قوال (نقل کنندگان و خوانندگان سرودهای مذهبی). قبایل کرد ایزدی عبارتند از بکران، بردحلی، بلسین، بادیری، جوانا، جفریه، داسنی، دملی، دنبلان، زیلکان، شیخان، عزوی، قائدیه، هسکان، هکاری، هوبریه (التونجی محمد، ۱۳۸۰: ۹۱). کتاب‌های دینی ایزدیان مصحف ره‌ش[۳] و جیلوه[۴] نام دارند که به زبان‌های انگلیسی، عربی، اتریشی، فرانسوی و … ترجمه شده است. ادوارد براون اولین کسی بود که این کتاب‌ها را در سال ۱۸۹۵ میلادی به انگلیسی ترجمه کرد التونجی محمد، ۱۳۸۰: ۲۳).

اعتقاد ایزدی‌ها این است که اگر کسی انسان درستکاری باشد روح او به عروج می‌رود و در انجا دوباره متولد می‌شود و اگر انسان گناه‌کاری باشد روح او در قالب حیوانات دوباره به دنیا باز می‌گردد ((Empson, R.H.W,1928: 77(. آنها مانند ملل دیگر به وقوع سیل اعتقاد دارند و می‌گویند از زمان سیل تاکنون هفت هزار سال میگذرد که در هر هزار سال یک فرشته از هفت فرشتۀ خداوند آئین و کارکردهای خود را انجام داده است. ( (Empson, R.H.W,1928: 83)

سنت ادبیات شفاهی در بین کردهای ایزدی بسیار رایج است و این ادبیات شفاهی فقط محدود به ادبیات دینی نیست و مانند سایر کردها انواع منظومه‌ها و سرودهای تاریخی- افسانه‌ای در بین آنها نقل می‌شود. بعضی از این افسانه‌ها و نظم‌ها با شخصیت‌ها و مضامیمن دینی آنها پیوند خورده است، مانند بیت «پیرمندی گور»، «شیخ ئوسمان و شیخ براهیم» و … (نگاه کنید به جندی ره‌شو خه‌لیل، ۲۰۰۴، ج ۲). قبله در بین ایزدی‌ها متفاوت است و معمولاَ شرق یا ستارۀ قطبی است (Empson, R.H.W,1928: 54)

آنها گاهشماری مخصوص به خود را دارند که بیشتر با مراسمان دینی و وقایع طبیعی مشخص می‌شود. آنها همچنین مرده را در حالتی که صورت آن به طرف ستارۀ شمال باشد دفن می‌کنند (Isya, Joseph,1919:193) . یک رسم کهن در بین کردها وجود داشته است و به فراموشی سپرده شده است که همکنون در بین ایزدی‌ها به عنوان یک آئین دینی ماندگار است. آنها روی قبر را کاملاً با خاک می‌پوشانند و روی آن قرص‌هایی نان غذا قرار می‌دهند و برای مردان یک گوپال[۵] (عصایی سرکج) قرار می‌دهند، آنگاه فقیر (شخص دینی ایزدی) بر مزار مرد ایزدی می‌آید و خطاب به میت می‌گوید زمانی که فرشتۀ نکیر آمد، غذاها را به او بده، اگر قبول نکرد گوپال را بر سر او بکوب .(Empson, R.H.W,1928:63)بر سر در معبد شیخ عدی آیات قرآنی مانند آیت‌الکرسی نوشته شده است. روحانیان معمولاً دارای ریش بلند هستند و لباس سفید می‌پوشند (Isya, Joseph,1919:162,165)

منابع موجود دربارۀ ایزدی‌ها تکرار مکرار است که به آئین‌ها و مراسمات دینی آنها مانند ازدواج، زیارت، جشن نوروز و … در بین آنها با نگاه بیرونی و بیگانه‌گرا پرداخته‌اند. قومکشی و نسل‌کشی ایزد‌ها در قرون جدید نشان می‌دهد شعارهای دمکراسی و آزادی در عمل کاربرد محدودی داشته و در خدمت منافع قدرت و سیاست‌های سرمایه‌دارانه بوده است. بیشتر کسانی که دربارۀ ایزدی‌ها نوشته‌اند افرادی مانند مستشرقان، سفرنامه‌نویسان، مسیونرهای مذهبی و .. بوده‌اند که نه تنها تخصصی دربارۀ مطالعۀ فرهنگی یک قوم و نظام فرهنگی آنها را نداشته‎‌اند بلکه غالبا، انگیزۀ انگیزۀ آنها از نوشتن دربارۀ ایزدی‌ها نه شناخت و درک این نظام دینی- فرهنگی بلکه برای طرد هرچه‌ بیشتر آنها و در نتیجه مشروعیت بخشی به اقدامات غیرانسانی نسبت به آنها بوده است. مهمترین مصداق آن عناوین انتخاب شده برای این کتاب‌ها و منابع مانند شیطان پرستان، یزدیان، کافران و … است. از نظر روش‌شناسی و معیارهای علمی چنین آثاری (که به زبان‌های مختلف از جمله انگلیسی) نوشته شده است از حد یک اتنوگرافی ساده هم فراتر نمی‌رود و جدا از اینکه جانبدارای‌های دینی و فرهنگی در آن به وضوع دیده ‌می‌شود، معمولاً یک مطالعۀ سطحی و فاقد تحلیل است و می‌توان گفت توصیفاتی مغرضانه و غیر واقعی و مبهم و ناقص بیش نیستند. به خصوص اینکه در این آثار به جای تحلیل علمی به اقوال خود ایزدیان دربارۀ دین وآئینشان متوسل شده‌اند که منجر به تعابیری عامیانه از این کیش باستانی شده است.

شیوۀ برخورد با ایزدی‌ها در سنت آکادیمک مانند شیوۀ برخود با توتمیسم است همانطور که لوی استروس بیان می‌کند که بیشتر زادۀ توهم ماست و نه واقیعیت توتمیسم. ایزدی‌ها نیز در واقع نه شیطان‌پرست و نه مسلمان و یا کافر و… بلکه فقط یک آئین باستانی است که ریشه در نظام‌های کهن دینی سرزمین بین‌النهرین دارد.

دین ایزدی‌ها را به مانویت، گنوسی، زردتشت، میترائیسم نسبت داده‌اند. هیچ منبعی با تکیه بر فرهنگ باستانی کردها به مطالعۀ ایزدی‌ها نپرداخته است. لزوم استفاده از منابع فرهنگی برای درک مذهب ایزدی‌ها تاکنون نادیده گرفته شده است. روژه لیسکو می‌گوید ان روز که مدارک کافی دربارۀ فولکلور کردی گردآوری شود تمام نکته‌های راجع به آئین ایزدی تغییر خواهد یافت (نیکتین واسیلی، ۱۳۷۷: ۴۴۹؛ به نقل از روژه لیسکو).

ملک طاووس

ملک طاووس در بین ایزدی‌ها گاهی خداوند آفریننده و گاهی یکی از هفت فرشتۀ آفریده شده از جانب خداوند است. برای فهم موضوع ملک طاوس به عنوان یک موجود اسطوره‌ای-دینی الف: نخست باید ماهیت و ویژگی این موجود را از ب: دوم الگوی ساختاری، نقش و کارکرد آن تفکیک کرد. ایزدی‌ها می‌گویند از بین هفت فرشته‌ای که خداوند آفرید ملک طاووس اولین و مهمترین فرشته بود. هفت قوچ قربانی مخصوص او هستند (Empson, R.H.W,1928:143).

الف: ماهیت و نیز تجسم ملک طاووس در بین آنها به صورت‌های مختلفی است و در این زمینه نمی‌توانیم به یک دیدگاه منسجم برسیم. به زغم آنها ملک طاووس فرمانروای زمین است، در همه جا حضور دارد و قدرت هر چیزی در دست اوست. به نظر ایزدیان جایکاه ملک طاووس از جانب خداوند در آسمان به این موجود تفویض شده است. آنها اعتقاد دارند ملک طاووس زمانی دارای پر بوده است که در آن سه خط سبز، قرمز و آبی وجود داشته است و از پرهایی منصوب به ملک طاووس در درمان بیماران استفاده می‌کنند (Ibd:135,142).

جلوه‌های ملک طاووس بسیار است، از پرندهریال خروس، فاخته و … گرفته تا بعضی از شیوخ مانند شیخ شمس را نیز تجلی ملک طاووس می‌دانند (آسطوریان گارنیک، ۱۳۹۷: ،۲۸، ۲۹، ۴۵، ۴۶، ۴۷، ۶۱، ۶۲، ۷۰، ۷۲، ۷۳، ۱۳۹، ۲۱۷).

ب: اینکه ملک طاووس چه جایگاهی نمادین در اساطیر ایزدی دارد می‌تواند سرنخ‌های بیشتری دربارۀ ماهیت سیال و غیر متعین او را در دین ایزدی بر ما روشن کند. روایت ایزدیان از آفرینش مانند اسطورۀ بهشت است که در سرتاسر منطقۀ بین‌النهرین روایت شده است. نقش ملک طاووس به عنوان یک فرشتۀ رانده شده همان نقش مار در بهشت است (همان: ۷۸-۷۴). ارتباط ملک طاوس با در در اسطورۀ ایزدیان اصالت این نماد را بیشتر بر ما آشکار می‌کند چراکه در اساطیر همۀ ملل مار و در(گوهر) یک زوج نمادین مهم هستند. با توجه به اینک متون دینی ایزدی‎ها به زبان کردی است و.. باید پرسید چرا نام کلیدی‌ترین نماد آنها یعنی ملک طاووس از کلمات عربی تشکیل شده است؟ به نظر ما این موضوع به این دلیل است که طاووس بر این نماد حمل شده است و اصالت واقعی ندارد. به خصوص اینکه این منطقه نیز هیچگاه محل زیست طاووس نبوده است. در عوض مار در میان آنها تقدیس می‌شود.

ج: چگونه مباحث الف و ب می‌تواند به یکدیگر مرتبط شوند؟ برای ایزدی‌ها آفتاب‌پرست هم نوعی مار محسوب می‌شود. خروس هم برای آنها نوعی از طاووس است. در بسیاری از آثار هنری و حکاکی ایزدی‌ها و نیز کردهای منطقه پرنده به طور کلی مد نظر است و یک تصویر کلی از پرنده کشید می‌شود و یا آنکه در شکال ترکیبی فقط بال‌های پرنده کشیده می‌شود که تعمداَ نوع پرنده بازنمایی نمی‌شود یا نادیده گرفته می‌شود. همچنان که در صفحات بعدی آمده است بلبل نیز در بین ایزدی‌‌ها مورد توجه است.‍ تغییر چهرۀ انواع پرندگان در دین و فرهنگ آنها به مخصوصاً در قالب یک هویت واحد مانند ملک طاووس این موضوع را آشکار می‌کند که در اینجا آنچه مهم است و مد نظر است پرنده در مفهوم کلی آن است که یک نماد مهم را تشکیل می‌دهد. همچنان که مار نیز نمادی از خزندگان است. سابقۀ چنین دیدگاهی در فرهنگ کردها در ضرب المثلی کردی آمده است: مار و مه للو موور… یعنی خزنده و پرنده ( استعاره از تمام موجودات).

در مجموع می‎بینیم چهرۀ ملک طاوس با مار و پرنده دائماً در تعامل و تبدیل است. نظام‌های کهن آئینی فرهنگی کردها نشان می‌دهد که تقدس مار- پرنده یکی بن‌مایه‌های اصلی را تشکیل می‌داده‌ است. تصویر معروف منسوب به الهۀ مار در بین کردها تترکیبی از تصویر یک مار و یک پرنده است. بنابراین به طور اجمالی می‌توان گفت ملک طواوس تنها زادۀ تغییرات و التقاتات جدید در یک نماد کهن است که از قضا بر اساس معیار قرار دادن این نماد آنها را شیطان‌پرست و… نامیده‌اند.

نمادهای ایزدی

نمادها کلیدی‌ترین عناصر برای شناخت یک نظام فرهنگی و آئینی هستند، چه روایات دینی تحریف می‌شوند و تغییر شکل و نام می‌دهند ولی نماد همچنان خود را حفظ می‌کند و به ندرت دچار تحریف و تقلیل می‌شود. اهمیت نمادها به ویژه دربارۀ دین‌هایی که در معرض انواع تغییر و تحولات درونی و بیرونی بوده‌اند مهم‌تر است چرا که از معدود منابع قابل اتکایی هستند که ما را به اصل و ماهیت آنها رهنمون می‌شوند.

مار: مار نقش مهم و آئینی برای کردهای ایزدی دارد. اسطوره‌ای در بین آنهاست که دو سیل وجود داشت، در سیل دوم کشتی ایزدی‌ها در آب شناور شد و در اطراف کوه‌های سنجار رسید و آنجا به دلیل تماس با صخره‎ها سوراخ شد و ماری خود را در آن سوراخ قرار داد و کشتی را از غرق شدن نجات داد (Empson, R.H.W,1928: 85). آنها مار سیاه را تقدیس می‌کنند و می‌گویند این همان ماری است که کشتی را نجات داد و نیز ملک طاووس را در خود پنهان کرد و به بهشت برد (التونجی محمد، ۱۳۸۰: ۱۴۴). به اعتقاد ایزدی‌ها «شیخ مند» ( از شیوخ بالا مرتبۀ ایزدی) بر مارها حکم می‌راند و هرکسی را ماری بگزد نزد نوادگان او می‌رود و شفا می‌یابد (التونجی محمد، ۱۳۸۰:۲۰۱). کسوف و خسوف خورشید را به مار نسب می‌دهند .(patgambar Perochak,2006:21)نقش مار بر در ورودی معبد شیخ عدی حک شده است و زائران آنجا هنگام ورود به معبد بر آن مار بوسه می‌زنند. نقش مار در بیشتر معابد آنها در لالش مانند معبد شیخ مند و… وجود دارد (ئومه‌ر خانی، د. خانا ۲۰۰۷: ۱۴).

مار در اسطوره‌ها و روایت‌های دینی ایزدی‌ها چهره‌ها و کارکردهای مختلفی به خود می‌گیرد. به طور مثال آنها به رب‌النوعی به نام «مامه‌رشان» اعتقاد دارند که افشانندۀ باران و پرتاب کنندۀ آذرخش است و سواری است که ماری چون شلاق در هوا می‌چرخاند است. مامه‌رشان با تنوع کارکردهایش بازتابی از مفهوم باستانی رب‌النوع تند یا طوفان است (آسطوریان گارنیک، ۱۳۹۷: ۱۳۵- ۱۳۴).

رنگ‌ها: رنگ سیاه [۶]در بین ایزدی‌ها از نظر دینی نقش مهمی دارد. خرقۀ مقدس فقیران سیاه رنگ است. خداوند بر کوهستان سیاه فرود آمده است در زمان آفرینش (آسطوریان گارنیک، ۱۳۹۷: ۴۹). به بادی به نام ره‌شه با یا باد سیا اعتقاد دارند (همان: ۱۲۲). و سگ سیاه برای آنان مانند مار سیاه به طور خاص قابل تکریم است (همان: ۲۲۲). و رنگ آبی[۷] رنگی مذموم است. سرپوش عرس در بین ایزدی‌ها سرخ است و این رنگ در مقابل رنگ آبی قرار می‌گیرد (همان: ۱۳۶).

خرقه: خرقه در بین ایزدی‌ها جایگاهی دینی و مقدسی دارد و معانی مختلفی دارد. الف: خرقه به عنوان جامۀ خداوند در زمان آفرینش جهان، ب: خرقه به عنوان پوشش فرشتگان در هنگام نزول بر زمین. ج: خرقه به عنوان جامۀ فرشتگان والا مقام و جایگاه خاص آنها. د: خرقه به عنوان جامۀ اولیا و درویشان ایزدی منسوب به «فقیر» که نیم‌تنۀ سیاهی بافته شده از پشم است که روی لباس خود می‌پوشند. و در نهایت خرقه به عنوان جامه و پوشش و خلعتی از الوهیت و جهان دیگر برای معتقدان و دینداران ایزدی (Spät Eszter 2009,117). همچنان که مشخص است خرقه به گونه‌های مختلفی تعریف می‌شود و حتی گاه به جامهای نور هم تعبیر شده است. ولی می‌توان گفت بیشتر جنبۀ مادی خرقه مورد نظر است مانند جامۀ پشمی و مختی که درویشان ایزدی به تن می‌کنند. در بین کردهای دیگر نیز تقدس و اعتقاد به الوهیت داشتن پارچه و بافت که هدیه‌ای جانب خدا و یا الهگان هستند همچنان وجود دارد. این خرقه مقدس است و نمی‌توان به آن قسم دروغ خورد (یکی از موضوعات مورد سوگند است) (التونجی محمد، ۱۳۸۰: ۱۰۳).

خورشید و ستارگان: بیت‌ها در حقیقت آوازهایی هستند که هر روز قبل از طلولع خورشید به وسیلۀ اولیاء دینی ایزدی خوانده می‌شوند و این بیت‌ها دارای تقدس زیاد هستند. آنها اولین جایی را که طلیعۀ خورشید برآن می‌تابد می‌بوسند و شهادت و نیایش‌هایی را بر زبان می‌آورند این نیایش به صورت فردی و در خلوت انجا می‌شود. بر ورودی در معبد شیخ عدی نمادهایی چون مار، تبر، انسان، شیر، شانه حک شده است (Isya, Joseph, 1919:161) . ستاره‌ها کارکر پیشگویانه دارند مثلاً آنها اگر ستاره‌ای در روز ببینند گویند جنگ شروع خواهد شد .(patgambar Perochak,2006:23) ستارۀ بعضی از افراد را روشن‌تر و درخشان‌تر می‌دانند و معتقدند که هرکسی ستاره‌ای در آسمان دارد که با مرگ او آن ستاره از آسمان فرو می‌افتد (.(Ibd: 22,23

گاو ماهی: گاو و ماهی در بین ایزدی‌ها مقدیس هستند (نگاه کنید به: جندی ره‌شو خه‌لیل، ۲۰۰۴: ۱۱۷- ۱۱۲).

«مراسم قاپاغ به معنای تیراندازی دسته جمعی، آنها در پایان روز پنجم عید به بالای کوههای اطراف معبد لاش رفته و به مناسبت حلول سال نو تیراندازی می‎کنند سپس به محوطه مرقد شیخ بازمی‌گردند و حلقه‎های رقص و پایکوبی تشکیل می‎دهند و آوازخوانی می‌کنند. سپس امیرشیخان گاو سفید رنگی را به معبد هدیه می‌کند و به صورت نمادین از

حاضران می‌خواهد تا او را در مقابل گزند دیگران محافظت کنند . سپس نیروهای جوان که مسلح هستند گاو را در میان گرفته و به نزد مزار شیخ شمس‌الدین می‌بر ند و در آنجا اذکار و سرودهای ویژه مذهبی زمزمه کرده و متعهد می‌شوند که گاو سفید را سالم به معبد شیخ عدی برگردانند در این میان دو فرد ایزدی که کسی آنان را نمی‌شناسد گاو را به سرقت می‌برند،

جمع حاضران ندا در می‌دهند که گاو را دزدیدند، همگی سارقان را دنبال کرده و گاو را پس م یگیرند و ده نفر از پهلوانان را به نگهبانی آن می‌گمارند، سارقان با غنیمت شمردن فرصت دوباره گاو را به سرقت برده و در کنار مرقد شیخ شمس‌الدین آن را قربانی و گوشت را بین حاضران تقسیم می‌کنند» (آورزمانی فریدون، ۱۳۹۷: ۸، ۷).

پرنده: بیت بلبل و حضرت سلیمان در بین ایزدی‌ها جایگاه خاصی دارد (همان: ۷۲۹-۷۱۷). انواع پرندگان مانند خروس و… در بین ایزدی‌ها مقدس هستند.

دایره: به عقیدۀ ایزدی‌ها خداوند یک حلقۀ آهنین بین زمین و آسمان قرار داد و منکران و کافران دین ایزدی را برای مجازات به داخل آن می‌فرستد (Isya, Joseph, 1919: 62) . در بین ایزدی‌ها سوگند خوردن به این صورت است که بین فرد دایره‌ای می‌کشند و به فرد گفته می‌شود: «تمام محیط این دایره متعلق به ملک طاووس است و نباید دروغ بگویی» (Empson, R.H.W,1928:56) و به این ترتیب فرد مجبور به اقرار می‌شود. همچنین کردهای ایزدی زمانی مسافر باشند و در زمان و توقف و استراحت در مکانی دور خود یک دایرۀ فرضی می‌کشند و خود در امنیت آن قرار می‌دهند.

علاوه بر دایره اعداد سه و هفت در بین در آئین‌ها و اعتقاداتشان اعداد پایه و مقدس هستند (نگا کنید به جندی ره‌شو خه‌لیل، ۲۰۰۴: ۸۹۹- ۸۹۷). مثلاً عزاداری و عروسی در بین آناه هر دو سه روز طول می‌کشد. و یا اینکه اعتقاد به هفت فرشته یا آفرینش گیتی در طول هفت روز هفته از این موارد است.

ادامه متن در فایل ورد: izadiha