وقتی زمان ما را مدیریت می کند

وقتی زمان مدیریت می شود

گذران اوقات فراغت در بین دانشجویان

زمان و گذر آن پدیده ای واقعی و عینی است که انسان اولیه توانست با شناخت آن پایه گاهشماری امروزی را بگذارد. قطعه قطعه شدن زمان همواره از نظر بشر حائز اهمیت بوده است. زمانی برای کار و زمانی برای استراحت و تمدید قوا .به نظر می رسد اولین تفکیک زمانی اجباری و به گونه ای طبیعی بوده است ، امری که احتمالاً به علت نبود روشنایی و تفکیک اولیه زمان به شب و روز را ایجاد شده است. با شناخت شیوه های کشت و گذر از مرحله غار نشینی و سکونت در جلگه ها که سرآغاز شهر نشینی در تاریخ بشر بود، مساله تولید انبوه محصولات و ذخیره آن برای زمستان مطرح شد. تفکیک زمان به دو موسم کار در فصل گرم و موسم استراحت در فصل سرد، یادگار این دوران است . در دوران باستان عموماً پادشاهان و طبقات مرفه جامعه از امتیازات برتری برای گذران اوقات فراغت برخوردار بودند . شکار و مسافرت های فصلی ، اختصاص بخشی از زمان برای شرکت در مجالس شادی و… به علت فراغ بال اقتصادی ، برای آن ها همواره میسر بوده است . در مقابل مردم عادی کمتر فرصتی برای استراحت داشته و همواره در تلاش برای کسب درآمد و گذران زندگی روزمره بوده اند . اما ایشان نیز نیاز به تمدید قوا داشتند . از این روست که در پایان گردآوری محصولات کشاورزی و باغی که پس از مدت زمان طولانی کار بود، جشن های اولیه شکل گرفتند .در واقع زمانی برای استراحت و فارغ شدن از دغدغه های زندگی روزمره و کارها و وظایف سخت نیز به این شکل وارد تقویم اولیه گردید. قراردادن و گنجاندن روزها و یا ساعاتی که کار کردن در آن جایز نبود و زمان هایی برای استراحت گروهی در جشن ها و اعیاد ، بازی ها و تفریح هایی که در همین راستا برای خلق شادی و سازماندهی جشن ها شکل می گرفت، همه و همه نشان دهنده لزوم استراحت برای تمدید قوا و بازگشت مجدد برای تلاش و کار است.

گرچه واژه” اوقات فراغت” به نسبت واژه ای جدید است و امروز سرمایه گذران در صنایع مختلف تلاش دارند برای آن برنامه ریزی کنند اما به هر روی نمی توان این پدیده را امری نوین دانست. در واقع باید به این نکته توجه داشت که جامعه شناسی به عنوان یک علم نیز خود پدیده ای است که در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی شکل گرفت ، طبیعی است که مفاهیم مورد استفاده در این علم نیز جدید تلقی گردد.

اوقات فراغت به عنوان یک پدیده برآمده از فرایند صنعتی شدن امروزه خود به عنوان یک امر مهم در سیاست گذاری های کلان یا برنامه ریزی های اقتصادی مد نظر قرار گرفته و همه جوامع را با توجه به شرایط بومی و منطقه ای درگیر مسائل و مشکلات خاص خود کرده است. با نفوذ روند صنعتی شدن در جوامع پدیده ” مصرف گرایی” نیز به عنوان یک واقعه اجتماعی نوین شکل گرفت . رسانه های همگانی به عنوان قطب و بازوهای اصلی این فرایند توانستند نقش مهمی در ایجاد تمایل به مصرف در بین مردم بازی کنند. این میل در همه ابعاد و حوزه ها گسترش یافته ، بدیهی است که اوقات فراغت نیز با توجه به خصلت جمعی بودن و گسترش آن در این دوره از دید کارگزاران سرمایه داری دور نماند و یکی از بهترین نقاط مورد مطالعه و برنامه ریزی گردید. توجه به سلایق عموم مردم ، شناسایی نیازها و خواسته های جوانان ، تمایلات طبقات اجتماعی مختلف و… از نظر این کارگزاران به شدت مورد توجه قرار گرفت. حتی در این راستا نوعی تلاش برای شکل دادن ذائقه های جمعی در گذران اوقات فراغت یا تعریف سبک های نوینی برای هدایت آن مد نظر قرار گرفت.گرچه این فرایند دو سویه بوده ، اما همواره کارگزارن سرمایه داری بیش از مردم بر سلایق و خواسته های عمومی در راستای گذران اوقات فراغت تاثیر گذار بوده اند.

امروزه اوقات فراغت توسط ارگان ها و نهاد های اجتماعی برنامه ریزی و مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد. و بیش از همه کودکان و نوجوانان و جوانان در این برنامه ها مورد توجه هستند. درایران با شروع فصل تعطیلات تابستان ، برنامه ریزی خانواده ها و ارگان های رسمی یا موسسات آموزشی و عمومی برای پوشش دادن سه ماه تعطیلات آغاز می شود . تنوع برنامه های آموزشی ، تفریحی و مذهبی در این راستا ، پیشنهادهای فراوانی را برای گذران اوقات فراغت پیش روی خانواده ها می گذارد. بدیهی است همه افراد از این شیوه های گذران اوقات فراغت به طور یکسان برخوردار نخواهند شد. دلایل گزینش سبک خاصی از گذران اوقات فراغت ، رابطه مستقیمی با نگرش های افرد یا خانواده های انان دارد گرچه نمی توان به مساله اقتصادی در این راستا بی توجه بود اما سطح آگاهی و دانش هر فرد می تواند تاثیر مستقیمی در این گزینش داشته باشد.

فراغت در بین دانشجویان ، زمان مفید یا بیهوده

اوقات فراغت به عنوان یک پدیده اجتماعی مدرن، امروز بیش از گذشته مورد توجه است. بر اساس طبقه بندی های یونسکو و بسیاری از کارشناسان در عرصه فرهنگ ، گذران اوقات فراغت از جمله اقدامات فرهنگی تلقی می شود ، هر چند همه صور گذران اوقات بیکاری مستقیماً در ردیف گذران اوقات فراغت طبقه بندی نمی شود ( محسنی ، ۱۳۸۶ : ۳۹۳). در ادوار مختلف تعاریف متفاوتی از اوقات فراغت ارائه شده زیرا مفهوم فراغت و چگونگی آن در زمان های مختلف متفاوت بوده است. یقیناً در عصری که فراغت تنها به معنی دست کشیدن از کار و استراحت ، رفع خستگی و کسب آمادگی مجدد برای کار بوده است ، نمی توانست با حال مطابقت داشته باشد . چنان که کارل مارکس با توجه به وضع موجود در زمان خویش فراغت را این گونه تعریف می کند ” بعد از ساعات کار طولانی روزانه فقط فرصت استراحت باقی نمی ماند که نتیجه اجباری کار است “( پور صادقی ، ۱۳۸۱ :۱۲).
مساله اوقات فراغت و نحوه استفاده از آن توسط گروه های مختلف مردم و به ویژه دانشجویان و پیامدهای احتمالی ناشی از آن مبین شیوه ای جدید در زندگی بشر امروزی است . بوردیو، جامعه شناس و انسان شناس برجسته، طی دوره ای بیست ساله پژوهش هایی درباره فعالیت های اوقات فراغت و سبک های زندگی انجام داد که نشان می دهد چگونه نابرابری های مبتنی بر طبقه ، بازتولید می شود . اکثر پژوهش های بوردیو بر علایق هنری و سلیقه ها متمرکز است ، ولی کاربرد کلی تری در مورد همه اشکال فعالیت های فرهنگی و مصرف از قبیل : ورزش ، تعطیلات ، تفریحات خارج خانه ، ارتباطات ، تزئین خانه و سایر فعالیت های اوقات فراغت دارد . اگر چه بسیاری از فعالیت های اوقات فراغت مستقیماً تحت تاثیر طبقه قرار ندارد ، با این همه بوردیو معتقد است ، پرورش شخص در خانواده ها ی خاص و در طبقه های به خصوص ، فقط محدود به انتخاب فعالیت ها نمی شود بلکه در مورد ” سبک ها” و خواست های افراد نیز صادق است (هی وود و همکاران، ۱۳۸۰ : ۳۵۵).
پدیده چگونگی گذران اوقات فراغت مانند یک نهاد اجتماعی در جامعه روز به روز جایگاه و اهمیت بیشتری می یابد . اوقات فراغت به مثابه زمان فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی ، اوقات موثری است که در فضاهای مختلف و به انحای گوناگون توسط همه گروه های اجتماعی مصرف می شود . اما مصرف زمان فراغت و فضاها ی فراغتی و صورت های این مصارف بسیار متنوع است . ” ورود عناصر جامعه مصرفی به جامعه ما به نحوی انسان ها را متمایل به کار بیشتر و در آمد بیشتر برای مصرف بیشتر می کند. از این رو با این که ساعات کار کم شده است خیلی ها کار دوم دارند تا ماشین بهتر ، خانه ییلاقی و…… داشته باشند که عملاً سبب کمتر شدن اوقات فراغت می شود نه بیشتر شدن آن “( فکوهی ، ۱۳۸۳ : ۵۴).
بنابراین نحوه گذران اوقات فراغت و صورت های مختلف مصرف آن الگوهایی خاص را پیش رو می نهند که از خلال آن می توان به شکل پذیری تمایزات در اقشار مختلف با نگاهی آسیب شناسانه یا راهبردی توجه کرد . به همین سبب روشن است که تغییرات در الگوی فراغتی دانشجویان با روندهای اجتماعی پیوند خورده است و فهم این تغییرات مبنای مناسبی برای تحلیل روند اجتماعی و نیز گذران فراغت به دست می دهد . گذران اوقات فراغت اگر به طور مناسب صورت گیرد از نظر روانشناختی باعث ایجاد تعادل روحی خواهد شد . توجه به این نکته ضروری است که در کنار گذران مثبت اوقات فراغت ، گذران منفی و ناسالم آن نیز وجود دارد که ممکن است به تخریب شخصیت فرد منجر شود و نتایج عکس آن چه که برای گذران صحیح اوقات فراغت گفته شد ، به بار آورد . از این رو در عین حال از اوقات فراغت به عنوان یک مشکل اجتماعی نیز یاد می شود .چرا که اگر شیوه زندگی انسان به گونه ای باشد که اجازه فراغتی پویا و خلاقانه را ندهد یا اگر شیوه گذران اوقات فراغت آدمی با ارزش ها ی فرهنگی در تضاد باشد ، مساله اجتماعی جدیدی در ارتباط با فراغت پدید می آید . به نظر می رسد در خصوص زندگی دانشجویی جنبه های آسیب شناختی اوقات فراغت از اهمیتی مضاعف برخوردار باشد . چرا که زندگی خوابگاهی ، مجردی و انزواگزینی ، پیشی گرفتن نقش گروه همسالان در برابر نقش خانواده راه را بر الگوهای فراغت خطر ساز هموار می سازد .
از سوی دیگر مطالعه الگوی ” اوقات فراغت – درس ” به جای ” الگوی اوقات فراغت – کار ” می تواند در تقویت و رشد استعدادهای دانشجویان مفید واقع شود .
تحقیقات انجام شده در زمینه نحوه گذران اوقات فراغت و رابطه آن با آسیب پذیری فرهنگی واجتماعی خانواده های ایرانی نشان میدهد که باید نحوه گذران اوقات فراغت را به خانواده های ایرانی آموزش داد و فرصت ها و امکانات لازم برای بهبود اوقات فراغت را در اختیارآنان قرار داد (احمدی وهمکاران،۱۳۸۹: ۱). از سوی دیگر نباید فراموش کرد که اساساً مهمترین ویژگی اوقات فراغت ، اختیاری بودن و آزادی در عمل است که طبیعتاً می تواند آن را از دایره نظارت های جمعی خارج کند(Csikszentmihalyi & Kleiber, 1991).
مفهوم اوقات فراغت دانشجویان ، پدیده ای دوسویه است که رابطه بین نهادهای آموزش رسمی و ارگان های غیر آموزشی یا نهادهای سیاست گذاری را به خوبی نشان می دهد . جدایی این دو نهاد از یکدیگر موجب می شود که اطلاعات دقیقی از نیازها و خواسته های این کنشگران وجود نداشته باشد و نوعی انفصال و جدایی بین برنامه و عمل شکل گیرد.
در جوامع در حال رشد مساله اوقات فراغت گروه های مختلف اجتماعی از اهمیتی خاص برخوردار است. در این گونه جوامع نتیجه گسستن نسبی و تدریجی از مراکز سنتی گذران اوقات فراغت مانند مسجد ،امامزاده ،قهوه خانه ،کوه ،دشت ،کوی وبرزن و…..فراهم آمدن زمان های بیشتر اوقات فراغت ،وضعیت خلایی است که در گذران اوقات شبانه روزی فرد به وجود می آید واین فراغت اگر با بی برنامگی باشد زمینه مناسبی برای انواع بزهکاری ها خواهد بود.
جامعه جوان دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد از یک سو ، فراهم نبودن زیرساخت های گذران اوقات فراغت در شهر خرم آباد از سوی دیگر ضرورت مطالعه وضع موجود و نحوه گذران اوقات فراغت دانشجویان این شهر را ایجاب می نماید. مطالعه وضع موجود گذران اوقات فراغت دانشجویان و شناسایی روابط حاکم بر آن جهت شناسایی نقاط ضعف وقوت آن می تواند بستر مناسب برای برنامه ریزی و بهینه سازی گذران اوقات فراغت را در بین دانشجویان این دانشگاه فراهم نماید. امری که می تواند از سوء گذران اوقات فراغت دانشجویان پیشگیری نموده و احتمال وقوع بزهکاری در در میان آنان را کاهش داده و زمینه های بالا بردن کیفیت اوقات فراغت و تحصیل دانشجویان را فراهم کند.