کتاب فضاهای جنسیتی
نفیسه ایمانی
نوشته‌های مرتبط
کتاب «فضاهای جنسیتی» نوشته دافنه سپین، از آثار کلیدی در حوزه فضا و جنسیت و دارای رویکردی فمنیستی است. این کتاب به شیوه‌های تفکیک فضایی براساس جنسیت و ارتباط آن با پایگاه، دانش و قدرت می‌پردازد. شیوه‌های سازماندهی فضایی در خانه، مدرسه و محل کار، عموما موضوعی بدیهی و طبیعی به شمار می‌رود. اما این سازماندهی از خلال زندگی روزمره خلق می‌شود و قواعد و پیامدهایی برای زندگی اجتماعی ایجاد می‌کند. او از طریق این مطالعه درزمانی و بین فرهنگی به دنبال اثبات این مدعاست که سازماندهی فضایی تفاوت‌های قدرت بین دو جنس را بازتولید می‌کند و دستیابی به برابری جنسیتی مستلزم یکپارچگی فضایی است.
سپین که دانش‌آموخته دو رشته طراحی شهری و جامعه‌شناسی و نظریه‌پرداز فمنیست است، در رویکردی فمنیستی و بین رشته‌ای از دانش طراحی، معماری، جغرافیا، انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی استفاده کرده تا مفهوم مورد نظر خود یعنی «نهادهای فضایی(فاصله‌ای)»(Spatial Institutions) را در بین فرهنگ‌ها و زمان‌های مختلف صورتبندی و تبیین کند.
مفهوم «نهادهای فضایی» با نهادهای اجتماعی خانواده، آموزش و نیروی کار و استنباط‌های فضایی نسبی که این نهادها از سکونت، آموزش و محل کار ایجاد می‌کنند، انطباق می‌یابد. هر یک از این نهادهای فضایی، در فرهنگ ها و زمان‌های مختلف درجات متفاوتی از تفکیک جنسیتی را دربر دارند و سپین همبستگی بین قشربندی جنسیتی و نهادهای فضایی را با طیف وسیعی از مثال‌ها نشان می‌دهد. وی به لحاظ تاریخی و بین فرهنگی، نشان می‌دهد که تفکیک فضایی بر اساس جنسیت، دسترسی زنان را به دانشی که مردان برای تولید و بازتولید قدرت به کار می‌برند، محدود و پایگاه فروتر زنان را تثبیت می‌کند. وی برای ارزیابی نسبی پایگاه اجتماعی از سه متغیر استفاده کرده است: کنترل کار، کنترل بر دارایی و مشارکت عمومی/ سیاسی. کتاب در دو بخش به بررسی این متغیرها در جوامع غیرصنعتی و صنعتی می‌پردازد.
در بخش اول مثال‌های مختلف از جوامعی که از هر یک از الگوهای فضایی تفکیک‌شده یا یکپارچه استفاده می‌کنند، نشان می‌دهد که تفکیک فضایی بر اساس جنسیت ارتباط کمی با امکانات محیطی برقرار می‌کند. به طوری که در برخی جوامع تفکیک جنسیتی حتی درون کلبه‌ها و خیمه‌های کوچک و تک فضایی سازماندهی می‌شود. سپین به یک الگوی کلی بر اساس همبستگی بین متغیرها دست می‌یابد که عبارتست از همبستگی بین تفکیک بیشتر بین جنسیت‌ها با پایگاه فروتر زنان. در حوزه آموزش، در جوامع غیرصنعتی فضاهای مربوط به تشریفات مذهبی مختص مردان است و در این مکان‌ها، آگاهی‌های دینی به روش سینه به سینه بین نسل‌های مردان انتقال می‌یابد. همین امر در حوزه کار نیز تکرار می‌شود و زنان در جوامعی که فضای کاری زنان و مردان را تفکیک می‌کنند نسبت به جوامع دارای فضای کار یکپارچه و مشترک، پایگاه اجتماعی پایین‌تری دارند.
در بخش دوم، مطالعه بر ایالات متحده به عنوان یک جامعه صنعتی تمرکز می‌یابد وفرایند تاریخی کاهش فضاهای جنسیتی در خانه و نهادهای آموزشی و کاری آن دنبال می‌شود که با تغییر پایگاه زنان در ارتباط است. طراحی خانه‌ها همزمان با تغییر پایگاه اجتماعی زنان، به سمت یکپارچه شدن فضا و محو تفکیک‌های جنسیتی پیش می‌رود. فضاهای چندمنظوره ایجاد می‌شوند و آشپزخانه با فضای اتاق نشیمن ترکیب می‌شود و به همین ترتیب سایر فضاهایی که پیش‌تر به محل حضور زن و مرد تفکیک شده بودند، یکپارچه می‌شوند. سازماندهی فضاهای آموزشی نیز همین روند را طی کرده‌اند. این فضاها از مدارس و کالج‌های مختص بانوان در قرن نوزدهم به سمت دانشکده‌های دو جنسیتی که در کلاس درس و انتخاب رشته تفکیک شده بودند، حرکت کردند. به همین ترتیب در فضاهای کار، زنان بیشتر به سرویس‌های خانه‌داری و تولید خانگی می‌پرداختند، در حالی که مردان بیرون از خانه کار می‌کردند. اما بر خلاف دو فضای خانگی و آموزشی در فضای کاری تفاوت چندانی نسبت به قرن گذشته ایجاد نشده است. درصد زیادی از زنان در حوزه منشیگری، پرستاری و معلمی کار می‌کنند و فضاهای کاری آن‌ها بیشتر «فضای باز»(open- floor) است که قابلیت نظارت و کنترل بیشتری را فراهم می‌کند در حالی که مردان بیشتر پشت درهای بسته کار می‌کنند. همچنین تفکیک فضایی بین زنان و مردان فرصت انتقال آگاهی و دانش در رابطه با تولید و بازتولید قدرت را از زنان سلب می‌کند.
تمرکز کتاب با توجه به رویکرد فمنیستی آن بر تولید و بازتولید قدرت و پایگاه اجتماعی است و با روش تحلیل سنتی جامعه‌شناختی به تبیین همبستگی‌ها و روابط بین متغیرها می‌پردازد. بنابراین توجه اندکی نسبت به معانی برداشت شده از فضا و تاثیر مفاهیم فرهنگی بر سازماندهی فضایی دارد. همچنین به پیچیدگی تعریف مفاهیمی مانند پایگاه در یک مطالعه بین فرهنگی توجه چندانی نشده است.
دافنه سپین دارای دکترای جامعه‌شناسی از دانشگاه ماساچوست و استاد طراحی محیطی و شهری در دانشکده معماری دانشگاه ویرجینیاست. مطالعاتش رابطه بین محیط ساخته‌شده و ساختار اجتماعی با تاکید بر جنسیت است. سایر کتاب‌های او عبارتند از:
Back to the City: Issues in Neighborhood Renovation (Edited with Shirley Laska)(1980).
American Women in Transition (with Suzanne M. Bianchi)(1986).
Balancing Act: Motherhood, Marriage and Employment Among American Women (with Suzanne M. Bianchi) (1996).
How Women Saved the City(2000).
Gendering the City: Women, Boundaries and Visions or Urban Life (2000).
Constructive Feminism: Women’s Spaces and Women’s Rights in the American City (2016).
منابع
– Spain, Daphne(1992), Gendered spaces, The University of North Carolina Press, United States of America.
– Charlton, Joy(1993), Review of Gendered Spaces By D. Spain.American Journal Of Sociology. Volume 98, Issue 4. 969-971.
مشخصات کتاب
– Gendered Spaces(1992), Daphne Spain, The University of North Carolina Press.
– فهرست
– فضا و پایگاه
– بخش اول: نهادهای فضایی در جوامع غیرصنعتی
– ۲- جر(Ger) مغولی و خیمه تارج(Tuareg)
– ۳- کلبه های مردان تشریفات
– ۴- تقسیم فضایی کار
– بخش دوم: نهادهای فضایی در ایالات متحده
– ۵- از اتاق پذیرایی تا هال
– ۶- آموزش
– ۷- محل کار قرن نوزدهم
– ۸- محل کار معاصر
– ۹- فضاهای غیرجنسیتی
– ضمیمه A، داده ها و روش‌ها
– ضمیمه B، نمونه بین فرهنگی و ارجاعات برای داده های تفکیک جنسیت
– منابع