دین از عرصه های مهم حیات فردی و اجتماعی بشر است که درطول تاریخ و در متن زندگی بشر حضوردائمی داشته است ؛ بطوریکه برخی ازنهادهای اجتماعی حول محورآن ساخت یافته ومی یا بند . نهادهای وابسته به دین و متولیان دین در جوامع امروزی گستره وتنوع بیشتری نسبت به گذشته یافته اند؛ که به نظر میرسد تعامل دین با رسانه عمده ترین سهم را درایجاد چنین گستره فرهنگی را به عهده داشته باشد ؛چراکه دین به عنوان جهانی نمادین یا عوالم معارف و ارزشهای غایی و رسانه ها به عنوان واسطه ارتباطات به سهم خود بوجود آورنده ابعاد ریشه ای و بنیادین فرهنگ به شمار می روند.[۱]
برخلاف تمام ادعاهای مدرنیته مبنی بر از بین بردن دین آنچه که عملا ” بوقوع پیوسته این است که دین خود رابازسازی کرده و به عنصرو عاملی پر اهمیت در خدمت مقاصد و اهداف خویش است . پس آنچه که شاهد آن هستیم نزاع دین و مدرنیته نیست بلکه رجعت مدرنیته به راز و افسون از طریق به هم آمیختن فن آوری های ارتباطی با عرق دین ورزی مردم است . [۲] درواقع در دوران معاصر دین از ویژگیهای رسانه در جهت گسترش بیشترحوزه نفوذ و اعمال قدرت خود استفاده می کند.
نوشته‌های مرتبط
به اذعان متفکرین وصاحبنظران درامتداد قرن بیست ویکم ؛دین و رسانه روز به روز بیشتربایکدیگر مرتبط می شوند. چراکه رسانه مدرن علیرغم اینکه در فضایی سکولار به رشد و بالندگی رسیده است، دردهه های اخیر عرصه بروز وظهورگفتمان های اجتماعی –سیاسی متأثراز دین وخلق آثار هنری و نمایشی دینی بوده است . نمادهایی که با هدف ابلاغ پیام دین به مخاطب ،گسترش معنویت دینی و رواج مظاهر ومناسک مذهبی ،دررسانه حضور پر رنگی یافته اند . در این میان به چالشها ومباحثات شکل گرفته پیرامون نفس حضور دین در رسانه نیزباید اشاره کرد.که خود گویای تفکیک ناپذیری حوزه های دین ورسانه از یکدیگر است.
بررسی تعامل دین و رسانه بویژه درجوامع دین محور شبیه جامعه ایران بواسطه وجود چالش ها وتعارضات بنیادین هستی شناختی و انسان شناختی میان دو الگوی متفاوت دینی و سکولار، بیش ازسایر مباحث برانگیزاننده پژوهشها ومطالعات است. بنابراین امروز نگاه محققانه تر وبررسی های جدی ترپژوهشگران دراین زمینه شاید ابعادبیشتری از موضوع را روشن سازند وراهکارهایی را پیش روی جامعه دینی ایران قرار دهند که بتوان بارسانه به طریقی نسبت برقرارکرد که نه تنهاآسیب های ناشی از تکنولوژی آن رامرتفع سازد بلکه به آن نقشی ببخشد که درزندگی اجتماعی دینداران مثبت و راهگشا باشد
درسالهای اخیردرایران شناخت رابطه بین رسانه و دین ازمنظر ژورنالیستی،ارتباطات اجتماعی،جامعه شناسی، مطالعات فرهنگی و سیاست فرهنگی و انجام تحقیق و تامل و بررسی بین رشته ای اهمیت خاصی پیدا کرده است که شواهد وآثاراین نوع نگاه و رویکرد به صورت پراکنده و نامنسجم درمیان نهادهای فرهنگی وتبلیغی مشاهده می شود.در این میان رسانه به ویژه رسانه ملی سهم تبلیغی پررنگ تری را به عهده دارد.
محبت وارادت به حضرات معصومین (ع) ازقویترین دلالت های دینداری درجامعه ایران محسوب می شود. این واقعیت به گذشته ای دور و تاریخی طولانی باز میگردد که به خوبی درحافظه جمعی مردم جای گرفته و روز به روز جایگاهی مستحکم تر و خدشه ناپذیرتر یافته است . این محبت و اظهار ارادتها در اوج مناسک عظیم عاشورا نسبت به امام سوم شیعیان صورت می گیرد امامی که هر ساله با یادش برجسته ترین وعمیق ترین معانی در دینداری مردم زنده نگاه داشته می شود ولی به نظرمی آید در این میان سایرائمه و حتی شخصیت بزرگوار پیامبر اکرم (ص) کمتردر زندگی دینی مردم مورد توجه بوده اند.البته راهکارهای جدیدی که در سالهای اخیر در جهت معرفی بیشتر شخصیت ،سیره و مکتب ائمه به جامعه به کار گرفته شده است ،برگزاری دهه هایی با نام فاطمیه ، کرامت و ولایت است که درایام ولادت و شهادت ائمه معصومین (ع) صورت می گیرد.
همچنین بواسطه شرایط جدید و نیاز اجتماعی درجامعه ایران به صورت قابل توجهی به برگزاری مناسک دینی با وجهی شادمانه و نشاط انگیز اهتمام شده است بدین شکل که در بزرگداشت اعیاد مذهبی ،ولادت پیامبر(ص) و حضرات معصومین علیهما السلام با برنامه ریزی های گسترده در سطح نهادهای مختلف رسمی و غیررسمی تلاشی چشم گیر درجهت ایجاد فضایی مثبت و بانشاط صورت می گیرد . در این میان رسانه ملی بویژه تلویزیون بیشترین سهم در بوجود آمدن چنین فضایی را دارا می باشد.
با این مقدمه شاید ضرورت نگاه عمیق تر به این مقوله و بررسی و تحلیل بیشتردر مورد برنامه های دینی تلویزیون که به عنوان رسانه مرجع و تریبون فرهنگی ملی مطرح است بیشتراحساس شود. بررسی هایی که شاید بتوانند به نوعی پیشروتر از جامعه آثار مترتب بر تولیدات رسانه ای در حوزه دین را پیش بینی کنند و با آسیب شناسی در مورد مقولات مختلف آن به بهبود و ارتقاء سطح کیفی و میزان تأثیر گذاری اینگونه از برنامه ها برمخاطبان رسانه کمک کنند.
منابع
هوور،استوارت،۱۳۸۷، بازاندیشی درباره رسانه،دین وفرهنگ ،ترجمه مسعود آریایی نیا،تهران ، انتشارات سروش
هوور،استوارت ، ۱۳۸۸ ،دین در عصر رسانه ،گروهی از مترجمان ،انتشارات پژوهشهای اسلامی صداو سیما،دفتر عقل ،قم
هوور،استوارت ،لاندبای ،نات۱۳۸۹ ،بازاندیشی درباره رسانه ،دین ،فرهنگ ،ترجمه مسعود آریایی نیا ،تهران سروش
[۱] هوور ،۱۳۸۷
[۲] هوور ،۱۳۸۹
