معرفی کتاب
شناخت دقیق ادیان کهن جهان از جهات گوناگون امری ضروی و توجیه‌پذیر است، زیرا علاوه بر کاربرد اولیه آن در رشته دین‌شناسی تطبیقی، سرنوشت بسیاری از نظریهپردازیها در رشته های علوم انسانی همچون فلسفه، انسان‌شناسی و جامعه شناسی و … وابسته به تفسیر چگونگی پیدایش ادیان آغازین است. در کتاب پژوهشی در ایده ها، انسانها و رویدادها در ادیان عهد باستان، مؤلف کتاب مقوله‌های زمان با دو وجه خلاق و نابودگر آن، خیر و شر، مرگ و آفرینش، شیطان و فرشتگان و بسیاری از موضوعات و مفاهیم دیگر را در ۲۵ فصل مجزا مورد تدقیق و بررسی قرار داده است. این اثر ترجمه ای ـ پژوهشی به عنوان مدخلی برای مطالعه تطبیقی ادیان و آگاهی از چگونگی شکل گیری آنها است که اس. جی. اف. براندن، کشیش پروتستان به رغم عقاید و رشته ای (دین شناسی) که در دانشگاه تدریس می کند، فارغ از تعصب نسبت به مقولاتی مانند شیطان، روح، خداوند، داوری مردگان و قیامت آنها را بررسی کرده است. او این موضوعات را در تمامی ادیان شرح می دهد که می تواند صحه ای بر نگاه تطبیقی اش بگذارد.
نوشته‌های مرتبط
در پیشگفتار کتاب آمده است: اگر اساطیر جهان را از منظری نمادین بنگریم و رمزهای آن را پرده‌شکافی کنیم معنای حقیقی‌اش معلوم میشود. شناخت دقیق ادیان کهن جهان از جهات گوناگون امری ضروری و توجیه‌پذیر است زیرا علاوه بر کاربرد اولیه آن در رشته دین‌شناسی تطبیقی، سرنوشت بسیاری از نظریهپردازیها در رشته‌های علوم انسانی مانند جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی، فلسفه مردم‌شناسی، فرهنگ، تمدن و هنر و… وابسته به تفسیر چگونگی پیدایش ادیان آغازین است.
فصل اول کتاب به اندیشه های دینی و مذهبی مصر باستان و بین النهرین، یونان، دوران مسیحیت، ظهور اسلام و رنسانس میپردازد و سپس در بخش دوم خاستگاه مذهب و آداب آن در دوران دیرینه سنگی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ابتدای فصل دوم نیز انگاشت‌های مصریان باستان و بابلیان بین النهرین در مورد آفرینش انسان و اسطوره آفرینش بیان میشود. بخش دوم این فصل حکایت عبرانی آفرینش و هبوط آدم که بخشی از فلسفه یهوه‌ای در باب تاریخ را شکل می‌دهد، بازگو می‌کند. فصل سوم به مذاهب مصر باستان، بین النهرین یونان باستان و دوران دیرینه سنگی، مذهب عبرانی و مسیحیت اولیه میپردازد. نتیجه ای که در انتهای این فصل بدست می‌اید این است که ماهیت مرگ و رستاخیز هر چه باشد در فرهنگهای باستانی گرایش مشترکی را برملا می‌سازد: “مردم باستان رخداد مرگ را به صورت حمله به زندگی یا ربوده شدن از آن، تحت تأثیر برخی موجودات مافوق‌الطبیعه لحاظ می‌کردند”.
در فصل چهارم با عنوان «زمان به مثابه خدا یا شیطان»، تفسیر انسان از معمایی‌ترین و در عین حال آشنا‌ترین سازه تجربه‌اش، یعنی زمان، مورد بحث قرار می‌گیرد. زمانی که می‌تواند صورت خدایی داشته باشد و یا به مثابه تهدیدی برای زندگی و نابودگر آن باشد. فصل پنجم و ششم دو بخش را تشکیل می‌دهند و به ترتیب “ایده روح و تاریخ بنیادی‌ترین مفهوم انسان” در غرب و شرق را مطرح می‌کنند. تاریخ ایده روح که در این دو فصل بدان پرداخته شده، در واقع تاریخ تلاش بشر برای یافتن جایگاه و هدف غایی‌اش در جهان تجربه‌هاست. فصل هفتم با عنوان «داوری مردگان: سپیده‌دم اگاهی اخلاقی انسان»، به طور عمده باور مذهب مصر باستان در مورد داوری پس از مرگ را مطرح می‌کند. باور مصریان در این زمینه تا سال ۳۷۹ میلادی، یعنی تا هنگامیکه کیشهای بومی مصر توسط امپراطور تئودوسیوس اول و به خاطر مسیحیت سرکوب شدند، ادامه یافت.
فصل هشتم کتاب به اسطوره اوزیریس میپردازد که لقب خدا-شاهِ مرگ در مصر باستان بوده است. در تاریخ دین قدیم مصر، اوزیریس شاه مثله شده، نمونه نوعی و کلاسیک خدا-منجی برخاسته از مرگ بود که مرگ و رستاخیزش، زندگی دوباره پیروانش را تضمین می‌کرد. فصل نهم کتاب به یکی از غریب‌ترین حکمرانان مصر یعنی اخناتون، شاه بدعتگذار مصر، اختصاص یافته که بینش شخصی‌اش را از خداوند یکتا الهام گرفت. کوششهایی صورت گرفته تا ردپای مذهب به یغما برده شده اخناتون را در یکتاپرستی عبرانی دنبال کنند، اما دین او به هیچ سو نمی رود مگر نبوغ شگفت‌آورش. در فصل دهم فلسفه زندگی در بین‌النهرین بواسطه حماسه گیل و گمش مورد تفسیر قرار می‌گیرد و اینکه نوعی واقع‌گرایی درونی بین‌النهرینی‌ها را از دیدن مرگ، مگر به صورت عینی، باز میداشت. فصل یازدهم کتاب فلسفه تاریخ یهودیان را مورد موشکافی قرار می‌دهد که در آن به رغم تمام سرخوردگی‌های این قوم، هدفی برای زندگی وجود دارد و نویدی برای آینده بهتر.
در سایر فصلهای کتاب نیز به ترتیب کتاب ایوب و اهمیت آن برای تاریخ ادیان، زرتشت و ثنویت ایران، هرودس کبیر (مقتدرترین و منفورترین شاه یهودیه)، مسیح در تاریخ، محاکمه مسیح، پونتیوس پیلاطس در تاریخ و افسانه، سقوط اورشلیم در سال ۷۰ میلادی، غیوران (زلوتها)، یوسفوس، پولُس نبی، مسئله غنوسی‌گری در مسیحیت اولیه، شیطان در مذهب و تاریخ، فرشتگان و در نهایت قبل و بعد از میلاد: تاریخ در منظر فلسفه مسیحی، مورد بررسی و تفسیر قرار می‌گیرند. در فصول مختلف کتاب هم‌ذات‌پنداری چهره‌های خیر و یا شر به شدت استنباط می شود و نویسنده از پیشاتاریخ و اسطوره به تاریخ ادیان گذر می کند. در حقیقت هنگامیکه می‌خواهیم ارتباط میان فصول این کتاب را دریابیم، بررسی هر یک از چهره‌ها و مفاهیم راهگشایی برای شناخت معادل و یا متضاد آنها در طول تاریخ است.
مشخصات کتاب:
براندون، سموئیل جرج فردریک (۱۳۹۱). پژوهشی در ایده ها، انسانها و رویدادها در ادیان عهد باستان، ترجمه و پژوهش ترجمانی سودابه فضائلی، تهران: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۷۵۲ صفحه