کودک خوشبخت

سارا شیش برگردان آریا نوری

راحتی کودکان امروزه به موضوع بحث های بسیاری تبدیل شده است. در همین راستا ، دیدیه پیو (۱) ، مدیر مرکز درمان ظرفیت های شناختی (۲) فرانسه و آلدو نانوری (۳) ، روانکاو ، هر دو به تازگی توجه خود را معطوف به این مساله کرده اند. اما ایا دید هر دوی آن ها نسبت به مساله ی آموزش کودکان یکسان است؟ بهتر است با هم نگاهی به این مساله داشته باشیم.

تولد همزمان علم پزشکی کودک (۴) و روانکاوری (۵) در اواخر قرن نوزدهم و به دنبال آن کارهای هنری والون (۶) و ژان پیاژه (۷) سبب شد تا کودک به موجودی منحصر به فرد ، با نیازها و تفریحات مخصوص به خود بدل گردد. امروزه ، تعداد کودکانی که به روانپزشک کودک مراجعه می کنند به طرز قابل توجهی افزایش پیدا کرده است ، چرا که کوچکترین مساله و یا تغییری در رفتار ایشان ، خیلی سریع موجب نگرانی والدین و آموزگاران می شود. برای مثال امروزه اگر کودک اندکی بیش از اندازه شیطنت کند ، والدینش خیلی سریع فکر می کنند که او بیش فعال است. با وجود اینکه امروزه مساله ی آسایش و راحتی کودک در درجه ی اول اولویت قرار دارد ، اما مساله ای که دولتو (۸) در دهه ی ۷۰ میلادی از آن به عنوان کودک به مثابه پادشاه (۹) یاد می کرد ، خیلی دوامی پیدا نکرد و امروزه والدین تا حد لازم ، روی کودک خود کنترل دارند. این مساله به خوبی در دو کتابی که به تازگی در فرانسه منتشر شده و دو متخصص کودک مسئولیت نگارش آن ها را بر عهده گرفته اند ، به چشم می خورد. این دو متخصص که دوره های متفاوتی را گذرانده اند و الگوهای نظری کاملا متفاوتی دارند ، کم و بیش به یک نتیجه گیری رسیده اند : یک کودک خوشبخت ، کودکی نیست که هرچه می خواهد در اختیارش قرار داشته باشد ، بلکه کودکیست که به واسطه ی آموزش هایی که والدینش به او داده اند ، می تواند با نداشته هایش کنار بیاید.

به همین ترتیب ، دیدیه پلو، روانشناس حوزه ی رشد(۱۰) و روان درمان (۱۱) در کتاب خود با عنوان یک کودک خوشبخت (۱۲) ، ناکامی (۱۳) را به محور اصلی بدل کرده است :« برای نیل به خوشبختی ، لازم است کودک این مساله را قبول کند که قرار نیست هر چیزی را که می خواهد ، همان لحظه به دست آورد نیز این که هر کس در طول زندگی خود با لحظات نا امیدی و شکست رو به رو خواهد شد. به گفته ی پلو ، اگر کودک از همان ابتدا تصور کند که قرار است هر چیزی را که مد نظر دارد ، بدون تلاش به دست آورد ، لازم است والدینش طعم تلاش کردن را به او بچشانند : صبر کردن قبل از به دست آوردن نتیجه احساس لذت بخشی است. نواختن یک قطعه ی موسیقی پس از ساعت ها تمرین ، بسیار دلچسبتر از نواختن قطعاتی آسان و بدون نیاز به تمرین است.» آلدو نائوری ، پزشک کودکان و روانکاو ، نویسنده ی کتاب کودک خوشحال (۱۴) هم به نظر می رسد که نظر یکسانی داشته باشد : « یک کودک همیشه خوشبخت خواهد بود اگر جایگاه کودکی خود را حفظ کند ، والدینش در کنارش باشند ، والدینی که هر کدام به فکر دیگری هستند. در اصل سلامت روان کودک بستگی بسیار زیادی به رابطه ی والدین او با یکدیگر دارد. ناکامی احساسیست که اساس زندگی کودک را به او آموزش خواهد داد.»

اثرات منفی مصرف گرایی

کتاب دیدیه پلو می تواند کتابی برای آموزش خوشبختی کودک باشد : در این کتاب آزمون های فراوانی وجود دارد که به والدین اجازه می دهد نه تنها شخصیت کودک خود و مشکلات او را شناسایی کنند ، بلکه توصیه های کاربردی فراوان و راه و روش های مرسوم روانپزشکی کودک را هم به ایشان آموزش می دهد. کتاب نائوری اما بیشتر به پزشکی کودک می پردازد و سوالات و مسائل بسیار زیادی در آن مطرح شده است : نحوه ی شیر دادن به کودک ، بیماری های دوره ی کودکی و همچنین توسعه ی حرکتی ، روانی و عاطفی نوزاد و پس از آن کودک. دو نویسنده ی مورد نظر ما ، انتقاد یکسانی را نسبت به جوامع مصرف گرا روا و تاثیران مخرب آن بر آموزش کودک روا می دارند. از نظر دیدیه پلو ، اگر والدین اجازه بدهند که کودکشان ، بدون توجه به جامعه، تنها به دنبال پرورش” خود” (۱۵) باشد ، باعث می شوند تا وی به سمت خود محوری حرکت کند و در آینده تنها به دنبال ارضای لذت های شخصی خود برود. بنابراین ، بسیار مهم است تا کودک، منحصر به فردی دوران کودکی خود را درک کند ، یعنی از طرفی در صورت نیاز بتواند به خود کمک کند و از طرفی دیگر ، در دام مصرف گرایی گرفتار نشود : « کودک نباید بیش از اندازه به مصرف گرایی اهمیت بدهد ، نباید ارزشی بیش از حد برای خود قائل باشد، نباید به دنبال حفاظت بیش از اندازه از خود باشد و در نهایت نباید اسیر ارتباطات بی حد و مرز شود.» همین طرز تفکر را می توان در کتاب نائوری نیز مشاهده کرد : پدر یا مادر شدن کنشی اجتماعیست. زین پس نباید کودک را به عنوان کانون خانواده در نظر گرفت. او هم مثل سایر اعضای خانواده است. علاوه بر این ، اگر هر خواسته ای که کودک دارد برملا شود ، وی دیگر از داشته های خود لذتی نخواهد برد: « در زبان به خوبی به این مساله اشاره شده است ، کودکی که مراقبت های لازم از او به عمل نیاید ، به بیراهه کشیده خواهد شد و از انجام کوچکترین تلاشی ناتوان خواهد ماند. باید تحت هر شرایطی به کودک آموخت تا امیال خود را کنترل کند ، آن را هر جایی که لازم بود پس بزند و در نهایت به شرایط روحی مناسب یک شخص منحصر به فرد برسد ، این مساله ایست که پدر و مادر باید برای نیل به آن تلاش کنند. زمانی که کودک به این مرحله برسد ، والدین توانایی برطرف کردن نیازهای وی در ۹ ماهه ی نخست زندگی را پیدا می کنند ، بدون آنکه آنها خود را مجبور به برطرف کردن نیازهای وی پس از این دوره ببینند. در اصل به نوعی لازم است تا آن ها با شعار ” بچه در جایگاه اول است” که در هر خانواده ریشه دوانده ، مبارزه کنند.

رفتار از روی احساس یا عقل سلیم؟

دو کتابی که مد نظر ماست ، با وجود آنکه هر دو به یک مساله اشاره میکنند ( چه گونه باید به کودک خود کمک کنیم تا استقلال خود را به دست آورده و به شخص بالغی بدل گردد) ، اما با این وجود دو پایه ی نظری کاملا متفاوت دارند. در نظر آلدو نائوری ، توسعه ی روانی – محرکی و عاطفی کودک ، به چرخه ی زندگی و روابط خانوادگی بستگی دارد. در این میان والدین نقشی کاملا اساسی را ایفا می کنند ، آن ها باید تحت هر شرایطی به عنوان یک بزرگتر بالای سر کودک خود باشند و به نگهداری از او بپردازند. اما دیدیه پلو قبل از هر چیزی ، می خواهد به والدین آموزش دهند که به چه نحوی باید تطبیق پذیری (۱۶) را به کودک خود بیاموزند ، یعنی به او آموزش دهند که به چه نحوی باید با حقیقت کنار بیاید. به همین ترتیب ، وی در کتاب خود توضیح می دهد که ظرفیت های شناختی در یک کودک مضطرب ، به همان سرعت که شکل گرفته اند ، ممکن است از بین بروند. « با وجود نقش هایی که وراثت ممکن است ایفا کند ، آموزش مناسب می تواند ترس های نهفته در وجود یک کودک را از بین ببرد و به او اعتماد به نفس را بیاموزد.» این فرایند به خصوص از طریق آموزش به کودک برای پذیرفتن خویش ، فرار نکردن از شرایط مخاطره آمیز ، برقراری رابطه ی تدریجی با سایرین و در نهایت رویارویی با شکست مثل یک مرحله از زندگی کامل می شود. به طور خلاصه ، تنها با قرار دادن کودک در موقعیت هایی که از نظر وی اضطراب آفرین هستند است که می توان تدریجا به او زندگی حقیقی و رویارویی با آن را آموخت.

آلدو نائوری ، به منظور صحه گذاشتن بر گفته های خود ، به بررسی فرهنگ های گوناگون از بعد اخلاقی ، فرهنگی و به خصوص روانکاوی پرداخته است ، به همین منظور هم هست که در کتاب خود دائما به گفته های فروید ، وینیکات (۱۶) یا لاکان (۱۷) اشاره می کند. استفاده از سخنان این افراد به او کمک می کند تا بیشتر و بهتر بتواند دنیای کودکان را آشکار نمایی کند و به والدین آن ها کمک کند تا بهتر بتوانند مسئولیت نگهداری از کودک خود را به عهده بگیرند. نباید این مساله را به دست فراموشی سپرد که کودک به صورت ضمنی سبب می شود تا هرکدام از والدینش بتوانند داستان زندگی منحصر به خود را داشته باشند. با این حال ، از نظر دیدیه پلو، که از این به بعد او را هم باید یکی از سردمداران نگارش کتاب های روانکاوی کودکان دانست ، والدین باید به جای احساسی شدن ، از عقل سلیم پیروی کنند. به اعتقاد او ، توجه بیش از حدی که در مطبوعات فرانسه به بعد روانی داده می شود ، سبب می شود تا والدین بعضا بر اساس احساسات خود تصمیم بگیرند : « بعد روانی بر بعد آموزشی غلبه پیدا کرده است ، همین مساله باعث می شود که زندگی کودک تنها بر اساس نمادها شکل بپذیرد. این تجربه ی ناکامی در معنای واقعی خود نیست که سبب می شود کودک ظرفیت تطبیق دادن خویشتن را به دست بیاورد ، بلکه ممنوعیت رفتارهای تابو در نهاد یک خانواده است که مراتب اجتماع پذیری کودک را فراهم می آورد. آموزش حقایق زندگی به یک کودک ، در شرایطی که چالش های اساسی در جای دیگری نهفته شده ، اصلا چه فایده ای دارد؟ ترکیب بعد روانی و حقیقت ، سبب می شود تا آموزش ماهیتی شیزوفرنیایی پیدا کند : پدر دیگر زمانی که کودکش بدون علت و از روی بهانه کاری را انجام می دهد ، در به اجرا دراوردن اقتدار خود تردید به خرج می دهد ، والدین دیگر جرات نمی کنند در برابر فرزند نوجوان و سرکش خود بایستند چرا که روانشناسی دوران نوجوانی را دوران سرکشی می داند و . . .

با وجود مسائل عنوان شده ، در شرایط فعلی نباید در انتظار بین نویسندگان بود. هر کدام از دو نویسنده ی مورد نظر ما ، در کتاب خود ، راهی را برای تایید فرضیه های طرف مقابل پیدا کرده است. در واقع ، این دو اثر را باید کاملا مکمل هم دانست. می توان هر دو کتاب را تهیه کرد و برای تربیت فرزندان خود از آن ها بهره برد.

زین پس یادمان باشد ، خوشبختی ای که ما در کنار کودک خود تجربه خواهیم کرد ، نتیجه ی ظرفیت آن ها در درک و ستایش خوشبختی ایست که ما برایشان فراهم آورده ایم . . .

Aldo Naouri, L’enfant bien portant, Odile Jacob, 2010

Didier Pleux, Un enfant heureux, Odile Jacob, 2010

Didier Pleux
l’Institut français de thérapie cognitive
Aldo Naouri
Pédiatrie
Psychanalyse
Henri Wallon
Jean Piaget
Dolto
L’Enfant Roi
psychologue du développement
psychothérapeute
Un enfant heureux
Frustration
L’enfant bien portant
égo
resilience
Winnicot
Lacan
منبع : مجله ی علوم انسانی فرانسه ، تاریخ انتشار : ۱۵/۰۶/۲۰۱۱

دریافت متن اصلی در وبگاه مترجمان پیشرو : http://pishrotranslation.ir/post/706

پرونده ی آریا نوری در انسان شناسی و فرهنگ :

http://www.anthropology.ir/node/24940