فاطمه عظیمی فرد
سیدابوالقاسم انجوی شیرازی معروف به نجوا (۱۳۷۲-۱۳۰۰)، مؤسس مرکز فرهنگ مردم، در سال ۱۳۴۰ طرح برنامه رادیویی خود را در زمینه گردآوری فولکلور به رادیو ایران پیشنهاد داد و در ساعت هیجده روز شنبه ۲۵ فروردین ۱۳۴۱ اولین برنامه رادیویی وی پخش شد. روی اولین صفحه باقیمانده از آن برنامه، نام فولکور درج شده است.
نوشته‌های مرتبط
در سالهای پخش برنامه بیش از چهارهزار شنونده با نوشتن و ارسال آداب و رسوم زادگاه خود، روشهای ساده مردمنگاری و گزارشنویسی توصیفی فرهنگ عامه را آموختند. ازاینرو، باید مرحوم استاد انجوی شیرازی را بهحق پدر فرهنگ مردم ایران نامید. چرا که تا پیش از وی، در راه جمعآوری فولکلور، با این وسعت و برنامهریزی در کشور اقدامی صورت نگرفته بود. انجوی همچنین از یکی از قوی ترین آینده پژوهان عصر خود در حوزه گردآوری فولکلور بود. هنوز نیز بعد از گذشت بیش از پنج دهه، فرهنگ مردم ایران به شیوهای که وی پایهگذاری کرد، در واحد فرهنگ مردم صداوسیما جمعآوری میشود.
درخواست از مردم برای فرستادن مطالب فرهنگ مردم، با توجه به آمار بالای بیسوادی در ایران آن روز و ارتباط جامعه کمسواد با غنای فرهنگ عامه از اهمیت خاصی برخوردار بود. انجوی از مردم چیزی را طلب میکرد که داشتند و قدر آن را نمیدانستند. شیوه تدوین و ارائه برنامه فرهنگ مردم کاملاً با روانشناسی و ویژگیهای جامعهشناختی آن روز ایران منطبق بود. توجه به اصالتهایی که در زندگی مردم بود و با مدرن شدن جامعه رو به نابودی رفته بود، در کنار احترام به مخاطب از جمله دلایل موفقیت وی به شمار میرفت. انجوی در ثبت موضوعات گسترده فرهنگ زندگی مردم که امروزه از آن با عنوان «سبک زندگی» یاد می شود تلاش بسیار کرد و به گردآوری تمام جنبه های زندگی مادی و معنوی آن روز ذیل ۱۱۴ عنوان موضوعی پرداخت.
باید به خاطر داشت که در آن زمان رادیو رسانهای پر اهمیت بود و طبیعی بود پخش نام یک نفر از آن و یا خواندن مطلبی از او امری مهم به شمار رود. برنامه رادیویی فولکلور در سال ۱۳۴۵، به مرکز فرهنگ مردم تغییر نام داد و تشکیلات آن از یک برنامه رادیویی به تشکیلات یک مرکز فرهنگ عامه ارتقأ یافت. مدیریت این مرکز از ابتدا تا پیروزی انقلاب اسلامی بر عهده سیدابوالقاسم انجوی شیرازی بود.
انجوی در تربیت نسلی پرتوان از پژوهشگران فرهنگ عامه کشور تأثیرگذار بود. شیوه جذب پژوهشگران بدین ترتیب بود که پس از طی چندین آزمون تخصصی، دوره آموزشی تمام وقت ۹ ماهه برای کلیه پژوهشگران در حوزه های مختلفی چون ادبیات، مردم شناسی، زبانشناسی و … برگزار شد. سیداحمد وکیلیان، عبدالنبی سلامی، هاشم سلیمی، محمود ظریفیان، علی اکبر عبدالرشیدی و … ازجمله همکاران انجوی شیرازی در مرکز فرهنگ مردم بودند. برخی از همکاران برنامه فرهنگ مردم که امروز با نام فرهنگیار شناخته میشوند نیز بعدها در زمینههای مختلفی سرآمد شدند. لئون میناسیان ( نویسنده، پژوهشگر، کتابشناس، نقاش، نوازنده، تاریخنگار و مترجم)، هوشنگ جاوید (پژوهشگر برجسته موسیقی آیینی)، امرالله احمدجو (کارگردان مطرح سیما)، محمد پروین گنابادی (پژوهشگر برجسته فرهنگ مردم) و عبدالرضا فریدزاده (نویسنده و کارگردان مطرح تئاتر کشور).
با تلاشها و آموزشهای انجوی و مکاتبات دائمی او با شنوندگان برنامه، نهضت فکری وسیعی نضج گرفت به گونهای که در طی مدیریت وی و بر اساس دستنوشته های همکاران افتخاری برنامه، یازده کتاب در حوزه فولکلور ایران نوشته شد. هنوز هم گنجینه فرهنگ مردم، یکی از غنی ترین گنجینه های این حوزه در کشور است. عشق استاد انجوی شیرازی به فرهنگ مردم تا به جایی رسید که منزل شخصی خود در جمال آباد نیاوران را که امروز «خانه فرهنگ مردم ایران» نام گرفته است و مجموعه ای است شامل کتابخانه تخصصی، بخش اسناد و گزارشهای فرهنگیاری و موزه عروسکهای آیینی و اقوام، به فرهنگ مردم اهدا کرد.
انجوی نه تنها بر کارهای علاقمندان به فرهنگ مردم ایران تأثیرگذار بوده است، بلکه پژوهشگران فرهنگ عامه خارجی ازجمله پروفسور اولریش مارزلف نیز از دستاوردهای وی بهره برده اند.
٢۵ شهریور مصادف با بیست و چهارمین سالگرد درگذشت استاد انجوی شیرازی است. یادش گرامی و راهش پررهرو باد!
+ (فاطمه عظیمی فرد دکتری زبانشناسی همگانی و مدیر واحد فرهنگ مردم صدا و سیما است.)