ماکس شِلِر و پدیدارشناسی(مجموعه مقالات)
مانفرد فرینگز و دیگران
نوشته‌های مرتبط
گزینش و ترجمه علی قیصری
تهران: خوارزمی، ۱۳۹۴
۱۸۱ ص. ۱۵۰۰۰۰ ریال.
حاوی چهار گفتار درباره آرای ماکس شِلِر اندیشه‌مند آلمانی (۱۸۷۴-۱۹۲۸) است. آرای شلر مستقیماً بر جریان‌هایی مانند پدیدارشناسی، انسان‌شناسی فلسفی و جامعه‌شناسی معرفت تأثیرگذار بوده و اساساً در تکوین آن جریان‌ها دخالت داشته‌اند.
نخستین مقاله به معرفی کُلّی و مقدماتی آراء و آثار او اختصاص دارد و مراحل گوناگون زندگی فکری او را نشان می‌دهد، به ویژه دیدگاه و روش‌شناسی شلر را در نحوه بررسی انسان و نیز راجع به نظریه شناخت روشن می‌سازد. گفتار دوم به تأثیر شلر و برخی از دستاوردهای او در زمینه فکری پدیدارشناسی می‌پردازد. مقاله سوم به موضوع زمان می‌پردازد که از مفاهیم اصلی پدیدارشناسی است. آخرین مقاله به مفهوم بنیادی دیگری در جریان پدیدارشناسی می‌پردازد که مفهوم «بین‌الاذهانِ استعلایی» است. نخستین مقاله نوشته پیتر کوستنبام، دومی نوشته پیتر سپیدر و دو مقاله آخر نوشته مانفرد فرینگز است.
ف. ر
ره‌آورد مینورسکی
گودرز رشتیانی
تهران: هرمس، ۱۳۹۴
یازده + ۴۰۰ ص. ۳۵۰۰۰ تومان
ولادیمیر فدورویچ مینورسکی (۱۹۶۶ – ۱۸۷۷) یکی از معروف‌ترین و برجسته‌ترین ایران‌شناسان جهان است. بسیاری از آثار و پژوهش‌های مهم او به فارسی منتشر شده است و جامعه علمی ایران نیز نه به اندازه کافی، ولی در حد وسع و توان خود در ایام گذشته که ایران‌شناسی ارج و قربی داشت، به نحوی از انحاء مراتب سپاس و قدردانی خود را به او ابراز داشت. در واقع بخش مهمی از مطالب گردآمده در این مجموعه (بخش اول کتاب، صص ۵۵ – ۲۱) گزیده‌ای از آن یادآوری‌های پیشین است.
اما اهمیت اصلی ره آورد مینورسکی نه در این یادآوری به‌جا و مناسب بلکه در آگاهی و اطلاع جدیدی است که از گستره فوق‌العاده متنوع اسناد و مدارک بر جای مانده از مینورسکی به دست می‌دهد. گردآورنده فاضل این مجموعه در خلال پیشامد یک فرصت مطالعاتی در سنت پترزبورگ با بخشی از کتابخانه و اسناد مینورسکی آشنا شده است که پس از فوت وی و بنا به وصیتش به موزه آسیایی (انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه) در شهر مزبور سپرده شد.
در کنار مقالات و کتب منتشر شده مینورسکی که در این مجموعه هم از متون اصلی آن‌ها فهرستی منتشر شده است (صص ۱۷۶ – ۱۶۲) و هم ترجمه‌های فارسی برخی از این آثار (صص ۱۸۰ – ۱۷۷) که طبعاً بخشی از اسناد و مدارک پیش‌گفته به پیش‌نویس و مآخذ آن‌ها اختصاص دارد، در این فهرست از مجموعه مهم و متنوع دیگری از اسناد و بررسی‌های ذی‌ربط نشانی به دست می‌آید که پیش‌تر از وجود آن‌ها بی‌خبر بوده‌ایم؛ از جمله نسخه‌هایی از اسناد و گزارش‌های حرفه‌ای مینورسکی در مقام نماینده روسیه در کمیسیون تعیین مرزهای ایران و عثمانی در سال‌های ۱۹۱۴ – ۱۹۱۱ و همچنین مأموریت‌های مختلف از طرف وزارت خارجه روسیه در سفارت تهران در فاصله سال‌های ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۹.
علاوه بر اسناد و گزارش‌هایی از این دست، در فهرست کوتاهی که در این کتاب از گنجینه پژوهشی مینورسکی ارائه شده است از انبوه اسناد و گزارش‌های علمی و سیاسی دیگری سخن در میان است که مینورسکی در طول حیات پربارش بنا به علائق حرفه‌ای و علمی گرد آورده بود و اینک در این مجموعه محفوظ است.
به عنوان نمونه از مجموعه مکاتبات وی می‌توان یاد کرد که بخش مهمی از آن‌ها به نامه‌هایی از دانشمندان ایرانی اختصاص دارد که در این کتاب نیز تعدادی از آن‌ها نقل شده است. از جمله نامه‌هایی از محمد قزوینی، سیدحسن تقی‌زاده، عباس اقبال، ایرج افشار، احسان یارشاطر، علی اصغر حکمت، رشید یاسمی… و مجتبی مینوی (صص ۲۴۴ – ۱۸۴).
شایان ذکر است که گردآورنده این مجموعه با همکاری سرکار خانم ناهید عبدالتاجدینی که در این پژوهش همسر خود را یاری کرده‌اند، در یک بررسی مفصل‌تر ــ فهرست تفصیلی گنجینه پژوهشی مینورسکی که همزمان با این مجموعه از سوی کتابخانه مجلس منتشر شده است ــ جزئیات بیشتری در مورد این گنجینه منتشر کرده‌اند که امید است در یادداشتی دیگر بدان پرداخته شود.
کاوه بیات
دفاع از تاریخ
علیرضا افشاری
تهران: شورآفرین، ۱۳۹۴
۷۰۰ ص، ۵۰۰۰۰ ریال.
در فاصله شهریور ۱۳۸۴ تا اسفند ۱۳۸۶ در حالی که دولت وقت در گفتار رسمی خود از «مکتب ایرانی» دم می‌زد و گروهی از مخالفین اصولگرای تشکیلات حاکم، این تشبّه و تشبّث را جدّی گرفته و نقد می‌کردند، تیشه‌ای به ریشه ایران زده شد که احتمالاً از نظر آسیب و خرابی، فقط با پاره‌ای از سیاه‌ترین ادوار تاریخ این سرزمین قابل قیاس است؛ از واژه «احتمالاً» استفاده شد زیرا نه هنوز میزان دقیق آسیب و خرابی وارده روشن است و نه از آن مهم‌تر این که چگونه می‌توان از این همه آسیب و خرابی که مسبوقِ به سابقه نیز بود کمر راست کرد. دفاع از تاریخ با عنوانِ فرعی «نگاهی به تلاش‌های دو و نیم ساله پایگاه اطلاع‌رسانی برای نجات یادمان‌های باستانی (دشت پاسارگاد) در جنبش ملّی اعتراض به آبگیری سدّ سیوند (شهریور ۱۳۸۴ ـ اسفند ۱۳۸۶)» گزارش یک نمونه کوچک، اما نمادین، از سرگذشت ایران و تاریخ بر جای مانده از آن است در این سال‌های تیره و تاریک.
در این مجموعه که به کوشش علیرضا افشاری دبیر پایگاه اطلاع‌رسانی مزبور فراهم آمده است از تمامی فعالیت‌های صورت گرفته در ادوار مختلف این تلاش و تکاپو گزارشی به دست می‌آید؛ از فعالیت‌های دوره اول گرفته در جهت «گردآوری آگاهی، شکل‌گیری هویت جمع و اطلاع‌رسانی…» تا تشکیل همایشی تحت عنوانِ «آخرین دستاوردهای کاوش‌های باستان‌شناسی تنگ بلاغی» و شکایت به کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در دوره دوم. فعالیت‌های صورت گرفته پس از بی‌نتیجه ماندن تلاش‌های پیشین و صدور دستور آبگیری سدّ سیوند و نحوه انحلال رسمی پایگاه در دوره چهارم و سپردن وظایف آن به نهادی دیگر (صص ۱۴ – ۱۳).
در کنار ثبت و انتقال این تجربه که نظر به محدود ماندن اهم این گزارش‌ها به مجموعه‌ای از گزارش‌های مجازی و یا بولتن‌های تکثیر محدود و پراکنده، یکی دیگر از اهداف انتشار این کتاب طرح این پرسش از کسانی است که بر ایجاد این سد اصرار داشتند: این‌که حالا پس از گذشت پنج سال از آبگیری سدّ سیوند «به چه میزانی از اهداف خود دست پیدا کرده‌اند؟»
علیرضا افشاری، بی‌خود و بی‌جهت منتظر شنیدن پاسخ آن‌هاست «چرا که موضوع، موضوعِ ما و آنان نیست، موضوع ایران است و آب و آبادانی و زندگی ما». انگار که برای آن‌ها اهمیتی دارد.
کاوه بیات
سفرنامه ناکامُورا نائوکیچی
(۱۳۲۰ ﻫ. ق / ۱۹۰۲ م)
مسافر فقیر ژاپنی در ایران
تحریر و بازنوشته اوشی کاوا شُونروء
ترجمه هاشم رجب‌زاده و کینجی ئه اُورا
تهران: طهوری، ۱۳۹۴
۸۸ ص. مصور. ۱۰۰۰۰۰ ریال.
ناکامورا نائوکیچی (۱۸۶۵ – ۱۹۳۲) در جوانی به اندیشه و برنامه تأسیس آبادی‌های ژاپنی‌نشینِ فوکوزاوا یوکیشی، روشنفکر و تجددخواهِ سرشناس پیوست (از یوکیشی کتابی با نام نظریه تمدن با ترجمه چنگیز پهلوان در ایران منتشر شده است). اگرچه این برنامه نافرجام ماند، اما او در سال ۱۸۸۸ روانه امریکا شد و تا ۱۸۹۸ که به ژاپن بازگشت، ده سال سفر به گوشه و کنار آن سرزمین پهناور را پشت سرگذاشته بود. در سال ۱۹۰۱ بار دیگر روانه سفر به گرد جهان شد و نزدیک شش سال (از ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۷) سرزمین‌های شرق و غرب آسیا، اروپا، افریقا و امریکای شمالی و جنوبی، نیوزیلند و استرالیا را درنوردید. او پس از بازگشت به ژاپن، شرح سفرها و ماجراهای جهانگردی خود را به یاری اوشی‌کاوا شُونروء، نویسنده رمان‌های پرماجرا و تخیّلی، در پنج مجلّد با عنوان ماجراجویی در پنج قاره جهان، درنوردیدنِ آفاق با پاهای قوی تدوین و منتشر کرد. سفرنامه ایرانِ ناکامورا در جلد سوم این مجموعه آمده است که به سفرهای او در آسیا و اروپا اختصاص دارد.
ناکامورا در ۱۹۰۲ به بندر بوشهر رسید. از آن‌جا به شیراز و سپس اصفهان و کاشان و تهران رفت. در راه چند بار با راهزنان روبه‌رو شد. در اصفهان با ظّل‌السلطان ملاقات کرد و در پایتخت دو بار به دیدار میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله (وزیرخارجه) رفت. در دیدار دوم از او توصیه‌نامه‌ای برای مأموران مسیر راه تا انزلی گرفت. مشیرالدوله حتی مبلغ قابل توجهی برای خرج راه به او داد. مترجم اشاره کرده است که احتمالاً سر و وضع فقیرانه ناکامورا باعث این کار شده است. او از تهران به رشت و سپس انزلی رفت و از آن‌جا با کشتی راهی باکو شد.
ناکامورا در شرح سفرهایش در ایران تنها یک بار به مقاصد خود اشاره می‌کند و آن نیز حاکی از داشتن مأموریتی پژوهشی است. او با اندوخته‌ای اندک سفر می‌کرد و در شرح گشت و گزارهایش بارها خود را «مسافر فقیر» نامیده است. در عبور از شهرها و آبادی‌های مسیر، هر دعوتی به اقامت رایگان را، حتی در خانه نادارترین مردمان، می‌پذیرفت تا از مخارج اضافی بپرهیزد. از گلاویز شدن با راهزنان برای از کف ندادن چند دینار هم دریغ نداشت.
در این سفرنامه کم‌برگ سخن چندانی درباره وضع حکومت و احوال مردم و نفوذ قدرت‌های استعماری که بیشتر مورد توجه مسافران خارجیِ آن روزگار بود نیامده است. اما از ترقی ایران و راه‌آهن یاد شده است.
این کتاب سیزدهمین دفتر از مجموعه سفرنامه‌ها و یادداشت‌های روزانه مسافران ژاپنی است که در یکصد و سی سال اخیر به ایران آمده‌اند. همه مجلّدات این مجموعه به اهتمام دکتر هاشم رجب‌زاده و همکاران ژاپنی او به فارسی برگردانده شده است.
پیکِ سعادتِ نسوان
(دومّین نشریه زنان گیلان)
دوره: مهر ۱۳۰۶ تا شهریور ۱۳۰۷
صاحب امتیاز: روشنک نوع دوست
به کوششِ شادی پیروزی و هادیِ میرزانژاد موحّد
رشت: نشر فرهنگ ایلیا، ۱۳۹۳
۱۹۴ ص. ۱۲۰۰۰۰ ریال.
پیک سعادتِ نسوان نشریه‌ای خاص زنانِ گیلان بوده که بیش از ۹۰ سال پیش در رشت منتشر می‌شده است. صاحب امتیاز این نشریه بانو روشنک نوعدوست (۱۲۷۳- ۱۳۳۸) از زنان فرهیخته گیلان بوده است. این مجله در سال‌های پس از مشروطیت و بر سر هم ۶ شماره از آن منتشر شده که حاوی مطالب به قلم نویسندگان زن و مرد است. انتشارات فرهنگ ایلیا در رشت این نشریه را بازچاپ کرده است. مطالب هر شماره حروف‌چینی شده تا مطالعه آن آسانتر باشد. در مقدمه روشنک نوع دوست معرفی شده و به کوشش‌های روشنگرانه او در تأسیس انجمن‌ها و مؤسسات مربوط به زنان اشاره شده است.
مطالب مجله خطاب به زنان آن زمان است و در آگاه ساختن آنان کوشش می‌کند. علّت تیره‌روزی / اشرف قائم‌مقامی؛ زن در جامعه ما / م. جودی؛ به نام وطن / مهکامه محصص؛ زن و مرد / پ. ا.؛ تاریخ «روزه» / نقل از مجلات اسلامی خارجه؛ با تریاک جنگ باید کرد؛ و معایب تربیت ایرانی / سعید نفیسی از جمله گفتارهای شماره‌های مختلف این مجله است. در پایان کتاب معرفی کوتاهی از نویسندگان مقاله‌ها به دست داده شده است.
ف. ا
گلشن الفت
گردآوری بهاءالدین الفت
به اهتمام محمود الفت
اصفهان: دژپنشت، ۱۳۹۳
ج ۱: ۴۹۶ ص، ۲۵۰۰۰۰ ریال.
در گوشه و کنار ایران‌زمین، گاه و بی‌گاه به پژوهشگران سختکوشی بر می‌خوریم که بخش عمده عمر پربرکت خود را صرف پژوهش‌های اصیل و بنیادی کرده‌اند. متأسفانه بسیاری از این محقّقان به رغم اصالت و ارجمندی پژوهش‌هایشان، به دلیل دور بودن از مرکز و عدم دسترسی کافی به وسایل ارتباط جمعی در سال‌های گذشته، گمنام و ناشناخته مانده و آثارشان مورد توجه و استفاده مطلوب قرار نگرفته است.
یکی از این پژوهشگران، مرحوم بهاءالدین الفت (متولد اصفهان در ۱۲۸۳ خورشیدی و متوفای شهریور ۱۳۶۱ در همان شهر) فرزندِ علامه فقید محمد باقر الفت (متوفای ۱۳۴۳ خورشیدی) است. وی قریب به پنجاه سال از زندگی خود را مصروفِ فراهم آوردن مقدمات تألیف دو کتاب مرجع مهم در زمینه فرهنگ و ادب فارسی کرد. مجموعه نخستین، دایره‌المعارف گونه‌ای است که بازماندگان مؤلف برای آن عنوان بسیار مناسب و بامسمّایِ «حاصل عمر» را انتخاب کرده‌اند. در این مجموعه، مؤلف ابتدا ۴۹۶ مدخل را با رعایت ترتیب الفبای فارسی برگزیده و سپس هرجا و هر زمان در پیرامون آن‌ها به آیه یا حدیثی آموزند، کلمات قصاری ارزنده، شعری جالب، نکته‌ای بدیع و یا حکایت و لطیفه‌ای دلنشین برخورد کرده، به یادداشت کردن آن‌ها در ذیل مدخل مزبور پرداخته است. این یادداشت‌ها به مرور زمان پیوسته انبوه‌تر شده و مجلّدات متعددی از دستنوشته‌ها، با خط بسیار ریز، را در بر گرفته است. بعد از درگذشت مؤلف، فرزندان وی، در اجرایِ وصیت پدر خود، درصدد انتشار این مجموعه برآمده و در مقام تنظیم و تبویبِ یادداشت‌های بعضاً پراکنده مزبور و از جمله برای یافتن تاریخ وفات شعرای گمنامی که اشعار آن‌ها در کتاب آمده است متحمل دشواری‌ها و رنج‌های فراوانی شده‌اند. از این مجموعه، تاکنون ۷ مجلّد ۵۰۰ صفحه‌ای منتشر شده است و بقیه که احتمالاً حدود ۸ جلد را شامل میشود، به مرور انتشار خواهد یافت. مجموعه اولی که شادروان بهاءالدین الفت به جمع‌آوری و تألیف آن همّت گمارد و اکنون جلد اول آن تحت عنوان گلشن الفت در این شماره مجلّه ارائه و معرفی میشود، حاوی مطلع‌های قصاید و غزلیات سخنوران فارسی ــ از متقدمان گرفته تا متأخران ــ برحسب حروف الفبای فارسی است. به این ترتیب که در ذیل هر مطلعی که از شاعری نقل شده، ابیاتِ مطلع‌های دیگری که همان شاعر و یا شاعران دیگر با همان وزن و ردیف و قافیه ساخته‌اند ذکر و برحسب تقدم و تأخر زمان حیات شاعران تنظیم شده است. این مجموعه حداقل ۱۰ جلد ۵۰۰ صفحه‌ای را شامل میشود که تاکنون ۳ جلد آن منتشر شده و بقیه مجلدات در دست تنظیم و آماده شدن برای چاپ است.
در پایان، جای آن دارد که از همّت والای فرزندان مرحوم الفت، به ویژه آقای محمود الفت (تنظیم‌کننده و منتشر‌کننده کتاب) که این کار بزرگ را به انجام رساندند تقدیر شود.
احمد کتابی
چهره‌ام پوشیده بهتر
[یادداشت‌های مطبوعاتی]
محمود استاد محمد
تهران: افراز، ۱۳۹۴
۲۳۲ ص. ۱۶۶۰۰۰ ریال.
مجموعه مقاله‌هایی است از محمود استاد محمد هنرمند پیشکسوتِ فقید تئاتر. وی کار تئاتر را با نمایشنامه «شهر قصّه»ی بیژن مفید آغاز کرد. نوشته‌های این مجموعه که در مطبوعات درج شده بوده است درباره هنر و فرهنگ به ویژه تئاتر است. در برخی گفتارها به هنرمندان و روشنفکران نیز پرداخته شده است. مقاله‌ها اغلب کوتاه و خوشخوان‌اند و تصویری از مسائل هنری را در زمان‌های مختلف نشان می‌دهند. در یکی از گفتارها به محمد آستیم پرداخته شده و استاد محمد از او ستایش زیادی کرده است. با توجه به کمبود یا حتی نبود نوشته‌ای درباره آستیم این نوشته مغتنم است. همچنین ملاحظات او درباره سریال «سلطان صاحبقران» ساخته علی حاتمی با عنوانِ تند «دروغ‌هایی که علی حاتمی گفته است» به نقد برخی موارد در کار حاتمی می‌پردازد که با مستندات تاریخی همخوان نیست. این مقاله در شهریور ۱۳۵۶ منتشر شده است در مجله جوانان رستاخیز. استاد محمد به مسائل دیگر نیز بی‌توجه نبوده است از جمله می‌توان به مقاله «سعید عسکر سَرسِپُرده یا خودسر؟» اشاره کرد که در آن به ترور سعید حجاریان پرداخته است.
ف. ا
تَکَلّم میلادِ تابناکِ فنا
(۱۸ شعر)
دیلن تامس
ترجمه فؤاد نظیری
تهران: نشر ثالث، ۱۳۹۴
۱۱۰ ص. ۸۰۰۰۰ ریال.
کتاب تازه‌ای از فؤاد نظیری است که تاکنون چند دفتر از شعر شاعران خارجی به ترجمه او منتشر شده است. وی مضمون اصلی و جوهری شعرهای تامس (۱۹۱۴ – ۱۹۵۳) را پیدایش و زایشِ جنین و انسان می‌داند. موجودی که پودِ وجودش از دَمِ نخست تافته به تار مرگ است. نظیری در پیشگفتار کتاب می‌گوید وقتی درگیر ترجمه شعرهای دیلن تامس بوده صدای خیّام و صادق هدایت را بسیار می‌شنیده است. شعری از این دفتر:
نور می‌شکند آن‌جا که آفتاب نتابد
نور می‌شکند آن‌جا که آفتاب نتابد؛
آن‌جا که هیچ دریایی نرانَد، آب‌های دلْ
به درون می‌کشند خیزاب‌هایِ خویش؛
و اشباحِ درهم شکسته با کِرم‌هایِ شب‌تاب در کلّه‌های‌شان؛
اشیاء نور
رَج می‌خورند در گوشتْ آن‌جا که هیچ گوشتی استخوان‌ها
را آرایه‌یی نمی‌بندد.
شمعی میانِ ران‌ها
گرم می‌کند شباب و، بذر و، به آتش می‌کشد دانه‌هایِ عمر را،
آن‌جا که هیچ بذری به جنبشی نمی‌آید،
میوه‌یِ انسان آژنگ می‌گشاید میانِ ستاره‌گان،
تابناک چون انجیر،
آن‌جا که هیچ مومی نیست، به رُخ می‌کشد گیسوان ِ خود را شمع.
سَحَر می‌شکند پسِ پشتِ چشم‌ها،
از قطبِ جمجمه تا پنجه‌هایِ پا خونِ بادناک
می‌سُرد به گونه‌یِ دریا؛
نه تجیری، نه چوبه‌یی، چاه‌هایِ جوشانِ آسمان
فوّاره می‌کشند به جانبِ دیرک
فال می‌زنند نفتِ اشک‌ها را میانِ یک لبخند.
شب دور می‌زند میانِ مغاک‌ها،
به‌سانِ یکی ماهِ قیرفام، حدّ حباب‌ها؛
روز روشنا می‌بخشد به استخوان؛
آن‌جا که هیچ سرما نیست، تندْبادهایِ پوست‌ْریزان
می‌گشایند گرِه‌ْبند جُبّه‌هایِ زمستان؛
توریِ بهار آویخته میشود از پلک.
نور می‌شکند بر قرعه‌هایِ راز
بر نوکِ فکر آن‌جا که افکار بو می‌کشند در باران؛
وقتی که جان می‌دهند منطقه‌ها،
سَرِ خاک می‌روید میانِ چشم
و خون می‌جهد میانِ آفتاب؛
بر فرازِ زمین‌هایِ هرز*، درنگ می‌کند سپیده‌دم.
* به احتمال بسیار زیاد، شاعر در این‌جا به منظومه سرزمینِ هرز یا بی‌حاصل […] سروده تی. اس. الیوت نظر دارد ـ م.
پنلوپیاد
مارگارت اتوود
ترجمه طهورا آیتی
تهران: نشر نی، ۱۳۹۴
۲۴۷ص. ۱۹۰۰۰۰ ریال.
تاریخ را فاتحان نوشته‌اند و اسطوره را غالبان ساخته‌اند. این همان سنّتی است که مارگارت اتوود در رمان پنلوپیاد بدان هجوم می‌برد و تلاش می‌کند متممی باشد بر روایت مردانه از تاریخ اندیشه. متممی که جسورانه اسطوره‌های مردسالار یونان باستان را، که امروزه به عنوان مهد تمدن غربی از آن یاد می‌کنند، به توبیخ و توضیح بکشاند و اودیسه، دومین اثر حماسی هومر، شاعر و حماسه‌سرای یونانی، را با روایتی زنانه به چالش بکشد. شیوه‌ای برگرفته از بُن‌مایه‌های اندیشه فمینیستی که تلاش می‌کند تمرکز خود را بر بیان نابرابری‌های جنسیّتی و پیشبرد حقوق، علائق و مسائل زنان قرار دهد.
رمان پنلوپیاد بر بستر اسطوره اودیسه بنا میشود که داستان مبارزات، خونریزی‌ها و البته فریبکاری‌های اودوسئوس، شاهزاده‌ای از سرزمین ایتاکا است در جریان جنگ تروا و در مسیر بازگشت به سرزمینش. جنگ تروا که یکی از بزرگ‌ترین جنگ‌های جهان اسطوره‌های یونان نام گرفته است، بر سر فرار هِلِن (همسر زیبارو و هوس‌باز و منلائوس برادر آگاممنون پادشاه اسپارت) با پاریس (شاهزاده خوش‌سیما و جوانِ تروا) برپا میشود و با دسیسه اسب چوبی اودوسئوس به پیروزی اسپارتیان و سقوط و غارت سرزمین تروا پایان می‌پذیرد. اما اودوسئوس در راه بازگشت به سرزمینش، ایتاکا، ده سال در دریای اژه سرگردان میشود و ناچار به جنگ و گریز با هیولاها و همخوابگی با ایزدبانوان. در نهایت وقتی به سرزمینش می‌رسد، تمامی ۱۲۰ خواستگاری که قصد تصاحب همسر وفادارش، پنلوپیاد، را داشته‌اند و ۱۲ ندیمه وفادار او را می‌کشد تا از شرف و حیثیت خود دفاع کند.
اما نویسنده با انگشت گذاشتن بر ناگفته‌ها و نپرداخته‌های داستان اودیسه، روایتی به زعم تامس جونز «مدرن، واقع‌بین، هوشمندانه، بامزه و از قید و بند اوهام رها» از بیست سال انتظار شرافتمندانه پنلوپیاد برای بازگشت همسرش از جنگ، ارائه می‌دهد. روایتی که از زبان او و البته از جهانی برزخی به نام هادس بیان میشود. در واقع اتوود از زبان قهرمان داستانش که اکنون در جهان مردگان به سر می‌برد، گریزی فمینیستی دارد به جهان اسطوره‌ها و با اشاره‌ها و تعبیرهای قرن بیست و یکمی‌اش، می‌کوشد به جدال با سیر تاریخی مردسالاری و ظلم به جنس زن در تاریخ اندیشه انسانی بپردازد. همان‌گونه که در بخشی از کتاب درباره اودیسه از زبان قاضی دادگاه نمادین می‌گوید: «گرایش‌های غیراخلاقی را به رسمیّت شناخته و بیش از حد رابطه جنسی و خشونت دارد».
این برنده جایزه ادبی من بوکر(۲۰۰۵) تلاش می‌کند پنلوپیاد را ایزدبانویی بسازد که در مقابل هلن عشوه‌گر و جنگ‌افروز به هم‌دلی با ندیمه‌ها، که نمادی از زبان بریده توده زنان تاریخ‌اند، به روایت دردهای جنس مغلوب می‌پردازد. اگر برای ادبیات کارکرد همه‌فهم ساختن اندیشه‌های سترگ قائل باشیم، اتوود با طرح تصویری حواری‌گونه از ۱۲ ندیمه کشته شده به دست اودوسئوس و برگزاری دادگاهی نمادین که آن‌ها در آن فمن‌گونه به استیفای حق خود برمی‌خیزند و همچنین اشاراتی به بدیل‌های معاصر هلن که به ورزش ایروبیک می‌پردازند و لیپوساکشن می‌کنند، زبان بخش خاموش جامعه میشود و جهانی می‌آفریند بر مبنای اندیشه‌هایی فمینیستی از جنس کتاب منشا خانواده، مالکیت خصوصی و دولت فریدریش انگلس و جنس دوم سیموون دوبووار.
محمد زین‌الدینی
کلید
زاده‌ی زندان
جفری آرچِر
ترجمه لیلا میرزای شیرازی (نائینی)
تهران: کتاب سرا، ۱۳۹۴
۵۹۲ ص. ۳۰۰۰۰۰ ریال.
جفری آرِچر، نویسنده انگلیسی متولد ۱۹۴۰، دانش‌آموخته دانشگاه آکسفورد، مدتی نماینده مجلس عوام انگلستان و معاون حزب محافظه بود. آرِچر از نویسندگان پرفروش جهان است و از آثار او مجموعاً ۲۷۰ میلیون نسخه در جهان به فروش رفته است. کلید داستان انتقام‌گیری مردی عامی و بی‌گناه است که از قضا زندانی میشود و هم‌بند اشراف‌زاده‌اش که شباهت کم‌نظیری به او دارد سبب دگرگونی زندگی‌اش شود. کتاب در واقع روایتی از به تصویر کشیدن انسان‌ها در شرایط پیچیده و پیشامدهای نامنتظر است.
کلید در سال ۲۰۰۸ پس از مدت‌ها آرچِر را دوباره در شمار نویسندگان پرفروش قرار داد. برخی این کتاب را نسخه امروز اثر مشهور الکساندر دوما، کنت مونت کریستو می‌دانند.
ف. ر
زندگی با حس‌ها
(هنر بیان عواطف)
لوچیا کاپاچیونه
ترجمه آرزو تبریزی
تهران: گلمهر، ۱۳۹۴
۲۷۴ص. ۱۵۰۰۰۰ریال.
زندگی با حس‌ها دومین کتاب است از لوچینا کاپاچیونه که به فارسی منتشر میشود. کتاب دیگر او شفای درون است که از روی آن فیلم پرفروش«آتش بس» ساخته شده است. کتاب با زبانی روان و ساده به قلم یک «هنردرمان‌گر» در مورد احساسات مختلف انسان و نحوه به‌کارگیری و کنترل آن ها نوشته شده است.
کتاب سه بخش دارد. بخش اول به پذیرش خودِ احساسی اختصاص یافته است. احساسات چه هستند و از کجا می‌آیند به طور کلّی به چه دردی می‌خورند و رابطه آن‌ها با ذهن چیست؟ نویسنده همچنین به نقش احساسات در روابط فردی و هوش احساسی (عاطفی) و تأثیر آن در پیشرفت فرد در زندگی و کار صحبت می‌پردازد. همچنین بحث یادگیری زبان احساسات را مطرح ساخته، برای تسلط به زبان احساسات از تکنیک‌های«هنر بیان‌گرا»، هنرهای دوبُعدی و سه‌بعدی (مانند طراحی، نقاشی و کلاژ، مجسمه‌سازی)، تولید صدا و موسیقی، حرکات موزون … و نوشتن افکار و احساسات استفاده می‌کند.
در کتاب درباره چگونگی استفاده از هنر برای کنترل حس‌های مختلف و به تصویر کشیدن آن‌ها مباحث مختلفی مطرح میشود. همچنین قابلیت انسان در بازیافت احساسات و ابراز آن‌ها ـ بدون در نظر گرفتن عواملی چون سن و جنس ـ را با هنرهای بیان‌گر ثابت می‌کند. این کتاب برای بیان احساسات نهفته افراد به آموزش تکنیک‌های هنری ساده می پردازد .
در بخش دوم کتاب با ابزارهای مختلف تخلیه احساسات آشنا می‌شویم. همچنین نمایه‌ای از احساسات در اختیارمان قرار می‌دهد که ما را در یافتن نامی برای احساسمان یاری می‌دهد. فهرست کردن احساسات و یافتن ابزار مناسب با بیان یک حس خاص می‌تواند در تخلیه هیجانی و احساس فرد گره‌گشا باشد. رنگ، تجسم، آوا، حرکت و … ابزارهای مناسبی برای ابراز هیجان‌ها و احساس‌های درونی فرد هستند و ما در این بخش با شیوه هماهنگ کردن آن‌ها آشنا می شویم .
بخش سوم به درک و فهم احساسات از طریق واژگان و خلاقیت در ابراز احساسات اختصاص دارد. در واقع بیان تخیّل با کندوکاو در اعتقادات قدیمی و ایجاد باورهای جدید است که شما را قادر می‌سازد شور و اشتیاق‌تان را تجربه کنید. در این بخش احساسات داستان‌سرایی می‌کند و به نمایش گذاشته میشود .
به بیان کوتاه، این کتاب می‌خواهد از هنر کمک بگیرد تا درست زیستن را بیاموزد و نشان دهد که به چه صورت می‌توانیم تصویرگر و بیان‌کننده درون خود باشیم و به کمک هنر گره‌های عاطفی خود را بگشاییم.
فهیمه خادمیان
این مطلب در چارچوب همکاری های انسان شناسی و فرهنگ و نشریه جهان کتاب منتشر می شود.
