برگردان : آذر جوادزاده
۹- آیین قالیشویان مشهد اردهال – کاشان
آیین قالیشویی مشهد اردهال در کاشان در سال ۲۰۱۲ توسط سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ایران به یونسکو پیشنهاد داده شد و با بررسی پرونده ی مرتبط، در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شده است.
برگزاری آیین قالیشویی در کاشان برای گرامیداشت یاد و نام سلطان علی ، شخصیتی مقدس در میان مردم کاشان و فین انجام می‌شود. طبق روایت ها، سلطان علی به شهادت رسید، جسد وی را پیدا کرده و در قالی به نهر آب منتقل کردند تا در آنجا توسط مردم فین و زاوه شسته شد و سپس دفن کردند. امروزه مرقد سلطان علی محل اجرای مراسمی است که در یک آیین مقدس با یک اجتماع عظیم، فرش روی مقبره (به عنوان نماد جسد سلطان علی) شسته می شود. طبق تقویم کشاورزی-خورشیدی، در نزدیک‌ترین روز جمعه به روز هفدهم ماه مهر این مراسم انجام می شود. صبح زود، مردم زاوه بر سر مزار سلطان علی جمع می‌شوند تا گل محمدی را روی فرش بپاشند. آن‌ها پس از اتمام مراسم، فرش را بسته بندی کرده و آن را به دست اهالی فین در خارج از مقبره می‌رسانند. مردم فین فرش را با آب روان شستشو داده و قطرات گلاب را با چوب‌دست‌های برش‌خورده و زیبایی که تزئین شده‌اند، به روی فرش می‌پاشند. سپس فرش به مقبره‌ی سلطان علی بازگردانده می شود. مردم کاشان روی فرش نماز بجا آورده و مردم نیاسر کاشان نیز روز جمعه‌ی بعد به پاسداشت این مراسم جشن بزرگی برگزار می‌کنند. مردم منطقه‌ی کاشان، فین، نیاسر و زاوه؛ سنت ها، رویه ها و آیین های مربوط به مراسم قالیشویان مشهد اردهال را حفظ کرده و همچنین با افزودن عناصر جدید و برگزاری جشن ، آیین سنتی دیرینه را بازسازی و نیز به نسل بعدی منتقل می‌کنند.
نوشته‌های مرتبط
۱۰- فرهنگ پخت نان تخت : لواش
(آذربایجان ، ایران ، قزاقستان ، قرقیزستان ، ترکیه)
مهارت پخت نان لواش و نقش آن در فرهنگ مردم در سال ۲۰۱۵ توسط سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری ایران و نیز وزارت فرهنگ و جهانگردی کشورهای آذربایجان،قزاقستان،قرقیزستان و ترکیه ؛ به یونسکو پیشنهاد داده شد و در سال ۲۰۱۶ در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی بشریت (مشترک در پنج کشور) ثبت شد.
فرهنگ تهیه و توزیع نان پهن لواش در جوامع آذربایجان ، ایران ، قزاقستان ، قرقیزستان و ترکیه دارای کارکردهای اجتماعی است که باعث شده به عنوان یک سنت متداول در میان جامعه ادامه یابد. فرایند تهیه نان (لواش ، کاتیرما ، ژوپکا یا یوفکا) حداقل شامل سه نفر است که اغلب اعضای یک خانواده هستند و هرکدام در تهیه و پخت آن نقش دارند. در مناطق روستایی ، همسایگان با هم در روند کار شرکت می کنند. نانوایی های سنتی نیز نان لواش درست می کنند. نان لواش با استفاده از تنیر / تنور (اجاق خاک یا سنگ در زمین) ، ساج (یک صفحه فلزی) یا کازان (یک دیگ) پخته و آماده می شود. علاوه بر وعده های غذایی معمولی ، نان تخت لواش در عروسی، زایمان، مراسم خاکسپاری ، تعطیلات مختلف و هنگام نماز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در آذربایجان و ایران نان لواش را روی شانه‌های عروس می‌گذارند یا روی سر او خرد می‌کنند تا برای زوج، آرزوی سعادت کنند. در ترکیه به همسایگان زن و شوهر نیز نان داده می شود. در مراسم تشییع جنازه در قزاقستان اعتقاد بر این است که نان باید برای محافظت از متوفی تهیه شود و این تصمیمی است که از جانب خدا گرفته شده. در قرقیزستان تقسیم نان، زندگی ِ پس از مرگ ِ بهتری را برای فرد ِ متوفی فراهم می‌کند. این عمل که با مشارکت در خانواده ها و از استاد به شاگرد منتقل می شود ، بیانگر مهمان نوازی ، همبستگی و اعتقادات خاصی است که نمادی از ریشه های مشترک فرهنگی به شمار رفته و موجب تعلق خاطر و حس همبستگی در جامعه می شود.
۱۱- آیین باستانی نوروز
آیین باستانی و بالنده ی نوروز (ناوروز، ناوریز ، نواروز) در سال ۲۰۰۸ به عنوان نخستین میراث فرهنگی ناملموس ایرانی با عضویت هفت کشور (ایران، آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان ، ترکیه و ازبکستان در فهرست یونسکو به ثبت جهانی رسید؛ اما از آن جا که نوروز گستره‌ی وسیع‌تری را در بر می‌گیرد، مرزهای جغرافیایی را درنوردید و بار دیگر در سال ۲۰۱۶ با الحاق پنج کشور دیگر: افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شده است. آیین نوروز بطور گسترده هرساله و روز اول فصل بهار، در دوازده کشور برپا شده و هر کشور آیین های خاص خود را نیز دارا است.
سال نو اغلب زمانی است که مردم آرزوی سعادت و سلامت و خوش احوالی برای خود و همگان دارند. در تقویم ایرانی روز اول فصل بهار مصادف با ۲۱ مارس آغاز سال در افغانستان ، آذربایجان ، هند ، ایران ، عراق ، قزاقستان ، قرقیزستان ، پاکستان ، تاجیکستان ، ترکیه ، ترکمنستان و ازبکستان است. آیین نوروز به عنوان Nauryz ، Navruz ، Nawrouz ، Neruz به معنای “روز جدید” نامیده می شود که انواع مراسم و رویدادهای فرهنگی را برای مدت دو هفته به خود اختصاص می‌دهد. یک سنت مهم، ویژه ، زنده و بالنده که در این ایام انجام می شود ، گردهمایی در اطراف “سفره ی هفت سین” و غذاهای خاص هر دیار است که با اشیایی که نماد پاکی ، روشنایی ، معیشت و ثروت هستند، تزئین شده تا از یک وعده غذایی خاص نیز، همه‌ی خانواده در کنار عزیزان لذت ببرند. مردم لباس‌های نو می پوشند و از نزدیکان ، به ویژه افراد مسن و همسایگان دیدار می‌کنند و نیز یاد درگذشتگان سال گذشته را گرامی می‌دارند. هدایا برای بزرگسالان و به ویژه برای کودکان مبادله می شود که شامل اشیایی است که اغلب توسط صنعتگران هنرهای دستی ساخته می شود. همچنین نمایش‌های خیابانی، موسیقی و رقص ، مراسم عمومی شامل آب و آتش ، ورزش های سنتی و ساخت صنایع دستی نیز از جمله ی موارد مربوط به جشن نوروز و آغاز سال نو است. آیین باستانی نوروز از مهم ترین و خاص ترین جشن های آیینی است که از دیرباز تا کنون در میان مردم جوامع کشورهای مختلف رواج دارد و بطور شایسته و درخور از تنوع فرهنگی و رواداری حمایت کرده و همبستگی و صلح را در میان جوامع ترویج می کند. این مراسم از طریق مشاهده و مشارکت از نسل های مسن تر به نسل های جوان منتقل می شود.
۱۲- هنر ساخت و نواختن کمانتچه / کمانچه ، یک ساز موسیقی ِ زهی کمانه ای (آرشه ای)
هنر ساخت و نواختن ساز زهی کمانه ای ِ کمانچه به همت خانه ی موسیقی و توسط سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری و نیز وزارت فرهنگ جمهوری آذربایجان، بطور مشترک به یونسکو پیشنهاد داده شد و در سال ۲۰۱۷ در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شده است.
قدمت هنر ساخت و نواختن با کمانتچه / کمانچه (‘کمان کوچک’) ، ساز زهی کماندار به بیش از ۱۰۰۰ سال می رسد. در جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان، کمانچه عنصر اصلی موسیقی کلاسیک و فولکلوریک است و اجراها در تعداد زیادی از اجتماعات فرهنگی و مناسبت های جشنی، جایگاه اصلی را به خود اختصاص می‌دهد. هنرآموزان معاصر عمدتا از یک کمانتچه / کمانچه چهار رشته ای استفاده می کنند که شامل بدنه و کمانه ساخته شده با موی اسب است و نوازندگان به صورت جداگانه یا به عنوان بخشی از ارکستر، موسیقی کلاسیک را اجرا می کنند. حاملان و تمرین کنندگان متشکل از صنعتگران هنر دستی، نوازندگان غیرحرفه ای و یا استادان حرفه ای این ساز هستند. کمانتچه / کمانچه بخش اساسی فرهنگ موسیقی در هر دو کشور ایران و آذربایجان است. در حالی که ساخت ساز کمانچه منبع مستقیمی برای تأمین معاش زندگی است ، صنعتگران هنر دستی نیز این هنر را به عنوان بخش مهمی از میراث فرهنگی ناملموس جامعه‌ی خود تصور می کنند. استادان نوازنده از طریق موسیقی خود مضامین بسیاری از جمله مضامین اساطیری و عرفانی و…….، منتقل می کنند. امروزه دانش اجرا و ساخت کمانتچه / کمانچه هم در خانواده ها و هم در موسسات و مدارس موسیقی مورد حمایت دولت قرار گرفته و به هنرجویان انتقال می یابد. شناخت و مهارت در مورد ساخت و نواختن کمانچه و بطور کلی دانش در مورد اهمیت موسیقی در ارتقا هویت فرهنگی از نسلی به نسل دیگر در تمامی اقشار جامعه‌ی هر دو کشور ایران و آذربایجان منتقل شده و جایگاهی درخور دارد.
منابع :
https://ich.unesco.org/en/RL/qalisuyan-rituals-of-mashad-e-ardehal-in-kasan-00580
https://ich.unesco.org/en/RL/flatbread-making-and-sharing-culture-lavash-katyrma-jupka-yufka-01181
https://ich.unesco.org/en/RL/nawrouz-novruz-nowrouz-nowrouz-nawrouz-nauryz-nooruz-nowruz-navruz-nevruz-nowruz-navruz-01161
https://ich.unesco.org/en/RL/art-of-crafting-and-playing-with-kamantcheh-kamancha-a-bowed-string-musical-instrument-01286
