انسان شناسی و فزهنگ
انسان شناسی، علمی ترین رشته علوم انسانی و انسانی ترین رشته در علوم است.

روش و روش شناسی تحلیل تصویر

رُز، ژیلیان (۱۳۹۳). روش و روش شناسی تحلیل تصویر، ترجمه سید جمال الدین اکبرزاده جهرمی، با مقدمه دکتر محمد سعید ذکایی، تهران، انتشارات: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما این کتاب تلاشی برای معرفی روش‎شناسی بصری با رویکردی انتقادی به خوانندگان دارد. در این کتاب نویسنده مواد بصری را واجد اهمیت فرهنگی ویژه و نیز در بردارنده عناصری می‎داند که در خود روابط قدرتی را نهفته دارند و بر اعمال اجتماعی ما تاثیر گذارند. تاکید نویسنده بر نشان دادن اهمیت مطالعه ایماژهای تصویری و اتخاذ نگرشی انتقادی به آنهاست. در این کتاب تلاش شده است منابع عمده تصویری (مانند نقاشی‎ها، عکس‌ها، فیلم‎ها، سریال‎های تلویزیونی و آگهی‎های تبلیغاتی) با زبانی گویا و کاربردی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. روش‎های مورد بحث در کتاب به همه اشکال ایماژهای بصری مرتبط بوده و می‎توان آنها را به صورتی مشابه برای دیگر رسانه‎ها و ژانرها نیز به کار برد. مزیت دیگر کتاب توجه توام به جنبه های نظری و روش‎شناسی به زبانی غیرفنّی به همراه ارجاعات متنوع است.

کتاب «ژیلیان رُز» که استاد اُپن‌یونیورسیتی بریتانیاست، با نام اصلی VISUAL METHODOLOGIES توسط انتشارات سیج Sage در سال ۲۰۰۱ بارها تجدید چاپ شده است. به طوری که تاکنون سه ویراست از کتاب راهی بازار شده که آخرین آن مربوط به سال ۲۰۱۲ است. او در بخشی از مقدمه کتاب خود می نویسد: این روزها جاروجنجالی حسابی پیرامون «امر بصری» به پا شده است. اغلب به ما گفته می‌شود در جهانی که امروز در آن به سر می‎بریم دانش نیز همانند اغلب شکل‌های سرگرمی با تصویر برساخته می‌شود؛ جهانی که آنچه در آن می‌بینیم، در قیاس با چیزی که می‌شنویم یا می‌خوانیم، اگر بااهمیت‌تر نباشد، کم‌اهمیت‌تر نیست. آنچه به «بی‌سوادی بصری» موسوم شده، موردسرزنش قرار می‌گیرد و درخواست می‎شود دوره‌های درسی مدارس و دانشکده‌ها به‌صورتی تغییر یابند که دستورزبان بصری نیز در کنار درک متن‌ها، عددها و مولکول‌ها آموزش داده شود. با این‌حال ابهام‌هایی دراین‌باره وجود دارد که این دستورزبان بصری شامل چه چیزهایی است. درواقع، ابهام بر سر خود امر بصری است؛ آیا شبیه به زبان است؟ تصاویر بصری چگونه کار می‌کنند؟ و از قول دبلیو جی‌تی میشل (۱۹۹۴) نویسنده کتاب نظریه تصویر می گوید: «ما هنوز دقیقاً نمی‌دانیم تصاویر چه هستند، چه رابطه‏ای با زبان دارند، چگونه بر مشاهده‌گران و جهان اثر می‏گذارند، چگونه باید تاریخشان را درک کرد و با آنها یا درباره آنها چه باید کرد».

بنابراین حتی اگر مواجهۀ فزایندۀ جهان یا حداقل بخش‌هایی از آن با تصویر مسلّم باشد (خود این ادعا نیز ‌قابلِ‌‌‌مناقشه است)، باز هم دقیقاً روشن نیست این چه معنایی می‌تواند برای آنچه که دیده می‌شود و برای آن‌که می‌بیند و چگونگی دیدن وی و چیزی که می‌بیند و چیزی که نمی‌بیند، داشته باشد؛ همچنین روشن نیست که به‌ویژه، برای بررسی این‌گونه موضوع‌ها چه روش‎های مفید تجربی وجود دارد. حال با وجود حجم انبوه کارهای منتشرشدۀ دانشگاهی درباره مطالب بصری، تعداد کتاب‌های راهنما درباره روش‌های ممکنِ تفسیر اندک است و برای توضیح نحوۀ کاربرد این روش‌ها، تعداد کتاب‎ها کمتر هم می‏شود؛ این کتاب می‎خواهد این شکاف را پر کند. بنابر این کتاب حاضر برای دانشجوی در حال تحصیلی است که مطالب بصری چشمگیری برای بررسی یافته و با اینکه می­داند مطالب دربردارنده موضوع های جالبی است، نمی داند چگونه و از کجا شروع کند. این کتاب راهنمایی روش شناختی برای بررسی تجربی مطالب بصری مشخص فراهم می­کند(ص،۱۶).

کتاب با مقدمه ­ای از دکتر محمد سعید ذکایی که در خصوص محتوا و ترجمه کتاب نوشته شده آغاز می­شود. در این مقدمه می­خوانیم: علوم اجتماعی در ایران دوره تازه و متفاوتی را تجربه می‎کند. بعد از چهار دهه غلبۀ نسبی روش‎های پهنانگرِ پیمایشی و تفوق پارادایم اثباتی، در اغلب شاخه‎های این علوم در دهۀ گذشته حرکتی آرام امّا مستمرّ به سوی کاربست بیشتر روش‎های تفسیری و رویکردهای کیفی پدید آمده است. این اقبال البته توزیع متعادلی در میان سنت‎های متنوع تحقیق کیفی ندارد و روش‎های بصری پژوهش همچنان در سایه روش‏های کلامی (انواع مصاحبه‎ها) و متنی (تحلیل محتوای کیفی، تحلیل متن، تحلیل گفتمان) قرار دارند. تنوع میدان‎های پژوهشی مقتضی برای به کارگیری روش‎های کلامی و میدانی (سازمان‎ها، اجتماعات، شبکه‎ها و گروه‎بندی‎ها، فضاهای عمومی و خصوصی و مانند آن) و نیز گستره وسیع‎تر رشته‎های علاقمند و درگیر در تعاملات انسانی (از پرستاری و مامایی و بهداشت تا انسان‎شناسی و زبان‎شناسی) این استقبال را به درجات زیادی قابل‏انتظار می‎سازد. با این حال در سال‎های اخیر توسعه رشته‎های دانشگاهی، گرایش به سوی ایجاد حوزه‎های بین‎رشته‎ای (که به نوعی نزدیکی و قرابت بیشتر علوم انسانی و اجتماعی را به همراه داشته است)، افزایش دانشجویان تحصیلات تکمیلی و تنوع علایق پژوهشی آنها، بدون تردید استقبال بیشتر از روش‏های بصری پژوهش را به همراه داشته است. از سوی دیگر جاذبه یافتن رویکردهای فرهنگی در سنت‎های نظری علوم اجتماعی و چرخش آشکار برخی از شاخه‎های آن به سوی زندگی روزمره که به دستورکارهای به ظاهر پیش‎پا افتاده، عادی و تکرارشونده زندگی اجتماعی توجه نشان می‎دهد، چرخش بصری در این رشته‎ها را بیش از پیش قابل انتظار و ضروری می‎‌سازد. زندگی روزمره قطعاً وجه بصری بارز و مشاهده‎پذیری دارد و تحولات آن نیز در مسیری است که اهمیت مواد بصری را بیش از پیش برجسته می‎سازد. در سطح زندگی روزمره بسیاری از عرصه‎های تولید معنا و متن‎های اجتماعی ماهیتی بصری دارند و با کمی آشنایی‎زدایی و افزایش حساسیت نظری قابلیت‎های زیادی را برای مفهوم‎سازی و نظریه‎پردازی مهیا می‎کنند. مد و مصرف‎گرایی، مدیریت بدن، زیورآلات، آرایش، پوشش، فرهنگ معماری شهری، مبلمان، علایم و بیل‎بوردهای شهری، نقاشی‎های دیواری و دیوار نوشته‎ها، تصاویر به نمایش درآمده در رسانه‏ها، ژورنالیسم تصویری، عکس‎ها و آلبوم‎های شخصی و خانوادگی، موزه‎ها و گالری‎ها و تصاویر اینترنتی تنها نمونه کوچکی از ذخیرۀ غنی و متنوع منابع بصری هستند که متاسفانه در علوم اجتماعی رو به رشد ایران چندان مورد بهره برداری قرار نگرفته‎اند.

بصری شدن فرهنگ که از آن به چرخش بصری نیز یاد می‎شود، آنچنان با فرهنگ درهم تنیده است که سواد بصری بعنوان بخشی از مهارت‎های زندگی کلان شهری را ضروری می‎سازند. ایماژهای بصری دلالت‎های اجتماعی مهمی را در زندگی ما بر جای می‎گذارند و بدون مطالعه نظام‏مند و دقیق آنها نمی‏توان مدعی دستیابی به شناختی از پیچیدگی‎های فرهنگی بخصوص در متن زندگی در کلان شهرهای مدرن امروز بود.

آقای دکتر اکبرزاده جهرمی با انتخاب مناسب کتاب «روش و روش‌شناسی تحلیل تصویر» بعنوان یک متن آموزشی پیشرو و عمیق و ترجمۀ تخصصی، دقیق و وفادارانه خویش بدون تردید خدمتی بزرگ و قابل‎تقدیر به دانشجویان علوم انسانی و اجتماعی و ارتقاء جایگاه تحلیل‎های بصری در پژوهش‎های فردی و سازمانی کرده‎اند. کتاب حاضر منبع آموزشی مستقیم و یا تکمیلی مناسبی برای دروس مختلف روش تحقیق در دپارتمان‎های علوم انسانی، هنر، علوم اجتماعی و مطالعات رسانه‎ای به شمار می‎آید و یا بصورت جایگزین می‎تواند بصورت خودآموز مرجعی برای پاسخگوی به نیازهای خوانندگان علاقه مندان به حوزه جذاب و گسترده فرهنگ بصری قرار گیرد.

کتاب «روش و روش‌‌شناسی تحلیل تصویر» با همکاری مرکز پژوهش و سنجش افکار سازمان صدا و سیما در ۳۹۷ صفحه و در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و با قیمت ۱۸ هزار تومان منتشر شده است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: بررسی مطالب بصری: به سوی یک روش‌شناسی بصری انتقادی /۴

فصل دوم: «نگاه خوب»: نگریستن به تصاویر با استفاده از تفسیر ترکیب‌محور /۳۹

فصل سوم: تحلیل محتوا: شمردن آنچه (فکر می‌کنید) می‌بینید /۶۷

فصل چهارم: نشانه‌شناسی: آشکار کردن پیش‌داوری‌های موجود در زیر سطحِ مطبوعِ زیبایی/۸۶

فصل پنجم: روان‌کاوی: فرهنگ بصری، لذت بصری، گسست بصری/۱۲۳

فصل ششم: تحلیل گفتمان ۱: متن، بینامتنیت، بافت /۱۶۴

فصل هفتم: تحلیل گفتمان ۲: نهادها و شیوه‌های دیدن /۱۹۶

فصل هشتم: روش‌های دیگر، روش‌های ترکیبی /۲۲۵

معرفی مطالب خواندنی مفید دربارۀ انواع رسانه‌های تصویری/۲۶۰

منابع /۲۷۰

۴۰۰hashemi@gmail.com ایمیل نویسنده:

http://400hashemi.blogfa.com وبلاگ نویسنده: