ثریا قزل ایاغ حتى در دوران دانشجویى رشته روزنامه‌نگاری هم ترجمه «روانشناسى والدین و فرزندان» را انتخاب می‌کند، درباره صمد بهرنگى تحقیق می‌کند و تمام پروژه‌هایش متوجه ادبیات کودک است، درحالی‌که آن زمان هنوز نمی‌دانسته شغل آینده‌اش معطوف به کتابدارى و ادبیات کودکان خواهد بود…
– کارشناس ادبیات کودکان و نوجوانان، استاد دانشگاه
نوشته‌های مرتبط
– مربی و معاون بخش سفارش کتاب کتابخانه مرکزی دانشگاه ایالتی تنسی (T.S.U) ۱۹۷۳-۱۹۷۲
– سرپرست بخش سفارش کتاب کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر)۱۳۵۵-۱۳۵۳
– عضو هیات علمی گروه کتابداری دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، مهرماه ۱۳۵۵ تا خردادماه ۱۳۸۱
– تدریس درس‌های ادبیات کودکان در دوره‌های آموزشی سپاه دانش دختران، ۱۳۵۷-۱۳۵۶
– تدریس درس‌های ادبیات کودکان در دوره‌های آموزشی حین خدمت معلمان ۱۳۵۷-۱۳۵۶
– همکاری با شورای کتاب کودک در گروه‌های بررسی و عضویت در هیات مدیره (دو دوره) از ۱۳۵۳ تاکنون
– همکاری با فرهنگنامه کودکان و نوجوانان از ۱۳۵۸ تا زمان حاضر
– همکاری با دایره المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی و سرپرست موضوعی مقاله‌های مربوط به ادبیات کودکان و نوجوانان، دهه ۶۰ و ۷۰ شمسی
– بنیان‌گذاری کتابخانه در کانون اصلاح و تربیت تهران با همکاری شورای کتاب کودک،۱۳۷۵-۱۳۷۰
– همکاری با نهضت سوادآموزی در تدوین جزوه‌های خواندنی ساده برای نو سوادان بزرگ‌سال، دهه ۷۰ شمسی
– سردبیر مهمان نشریه پل فیروزه، ویژه بازی‌های سنتی سال سوم،۱۳۸۲
– همکاری با شورای کتاب کودک برای بنیان‌گذاری کتابخانه‌های مهمانشهر ها،۱۳۸۰- ۱۳۷۵
داوری:
– عضو هیات داوران جایزه اندرسن،۱۹۹۲-۱۹۹۰، یک دوره
– عضو هیات داوران جایزه ادبی مهرگان (پِکا)، سه دوره، ۱۳۷۸-۱۳۷۵
– عضو هیات داوران انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، ۱۳۷۸
– عضو هیات علمی اولین سمینار ادبیات کودکان (انجمن تصویرگران کتاب کودک)،۱۳۷۱
– عضو هیات داوران جایزه مهرگان ادبیات کودکان، دو دوره
– عضو هیات داوران جایزه انجمن ترویج علم، کیش، ۱۳۷۷
– عضو هیات داوران بیِنال تصویرگران کتاب کودک،۱۳۸۱
– عضو هیات داوران کتاب سال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،۱۳۷۷
نوشته‌ها (تألیف و ترجمه):
– موج بزرگ (کتاب برگزیده شوراى کتاب کودک در سال ،۶۳ برنده دیپلم افتخار اولین جشنواره کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان)
– آتش یخ‌زده (برنده جایزه تشویقى کتاب سال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى در سال ،۷۳ کتاب برگزیده کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان در سال ،۷۳ کتاب برگزیده مجله سروش نوجوان در سال ۷۳)
– قصه‌گویی و نمایش خلاق
– راهنماى بازی‌های ایران
– شناخت ادبیات کودک؛ گونه‌ها و کاربردها از منظر چشم کودک (به همراه راعى، ابراهیمى الوند، قایینى، رضى هیرمندى، اقلیدى)
– ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن
جوایز:
– موج بزرگ: کتاب برگزیده‌های شورای کتاب کودک، ۱۳۶۵
– دیپلم افتخار دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان،۱۳۶۶
– دیپلم افتخار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،۱۳۷۰
– آتش یخ‌زده: دیپلم افتخار کتاب برگزیده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،۱۳۷۵
– دیپلم افتخار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۷۵
– کتاب برگزیده مجله سوره، ۱۳۷۵
– راهنمای بازی‌های ایران: دیپلم افتخار وزارت آموزش‌وپرورش گروه تربیت‌بدنی
– جایزه لاک‌پشت پرنده: به مناسبت یک‌عمر تلاش، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان
شرکت در مجامع بین‌المللی:
– کنگره ادبیات کودکان، وِرث بورگ، اکتبر ۱۹۷۸(آبان‌ماه ۱۳۵۷)
– پنجمین کنفرانس بین‌المللی درباره بازی‌های میدانی و سنتی، توکیو-ژاپن، ۲ تا ۶ نوامبر ۲۰۰۱
ساره دستاران: از کودکى خود خاطرات خوبى دارد، ولى مشاهداتش از کودکى بچه‌های دیگر تلخ است. همیشه فکر کرده کودکان مظلوم‌ترین قشرند، چرا که در به وجود آمدن شرایط ناخوشایندشان هیچ نقشى ندارند، ولى تمام مصائب متوجه آن‌هاست. این‌گونه بوده که همیشه دلسوزى و کششى او را به سمت بچه‌ها کشانده است. حالا هم در ۶۱ سالگى وقتى به افق دورى چشم می‌دوزد و طنین آرام صدایش خاطرات گذشته را مرور می‌کند، در جای‌جای آن به کار براى بچه‌ها می‌رسد و رضایت‌مندی‌اش همه از شوق‌انگیزی موفقیت‌هایی است که نتایجى براى کودکان داشته است.
ثریا قزل ایاغ حتى در دوران دانشجویى رشته روزنامه‌نگاری هم ترجمه «روانشناسى والدین و فرزندان» را انتخاب می‌کند، درباره صمد بهرنگى تحقیق می‌کند و تمام پروژه‌هایش متوجه ادبیات کودک است، درحالی‌که آن زمان هنوز نمی‌دانسته شغل آینده‌اش معطوف به کتابدارى و ادبیات کودکان خواهد بود. اما در دوران تحصیل در آمریکا، روش تدریس یکى از استادانش او را دگرگون می‌کند و قزل ایاغ که شاید پیش‌ازاین اصلاً به تدریس فکر نکرده بود، عاشق معلمى می‌شود و این کار را چنان شوق‌انگیز می‌بیند که تمام فعالیت‌هایش در این زمینه متمرکز می‌شود. دوره قصه‌گویی و نمایش خلاق، ساختن عروسک‌های ساده براى اداره نمایش، کارورزی در کتابخانه و کارورزی در بخش کودک و نوجوان بزرگ‌ترین کتابخانه مرکز شهر را می‌گذراند و تمام این فعالیت‌ها مسیر آینده او را روشن می‌کند و در ۲۵ سال تدریس، محور کارش ادبیات و کتابدارى کودک می‌شود.
ثریا قزل ایاغ در بحبوحه جنگ جهانى دوم در تهران و در خانواده‌ای متوسط و فرهنگى به دنیا می‌آید. پدربزرگش اهل‌قلم و سیاست و شعر بود و با زین‌العابدین رهنما و اعتصام‌الملک (پدر پروین اعتصامى) دوره‌های ادبى و سیاسى داشتند. مادر اهل موسیقى بود و پدر نظامى هم عاشق شعر و ادبیات که زبان فرانسه را هم خوب می‌دانست.
زمان جنگ با تمام کمبودهاى موجود، قزل ایاغ در خانواده‌ای رشد می‌کند که کمبود محبت در آن به چشم نمی‌خورد. دوران دبستان و دبیرستان را در مدرسه «نوباوگان ضرابى» می‌گذراند که دکتر محمود مصاحب ، دبیر ادبیات بوده و پرویز شهریارى دبیر ریاضى. وى با اشاره به خاطرات خوب دوران تحصیل می‌گوید: «این روزها حس می‌کنم مدرسه‌ها کمتر این‌طور هستند، ولى آن زمان، آموزش‌وپرورش تا حدودى آزادمنشانه‌تر از زمان فعلى بود و هیچ نوع خط و خط‌کشی جداکننده‌ای در مدارس نبود.» قزل ایاغ یکى از شانس‌های زندگی‌اش را بهره‌برداری از این نظام آموزشى در میان صدها کمبود می‌داند.
او به ادبیات علاقه داشت، اما دبیرستان محل تحصیلش رشته ادبى نداشت. ناگزیر دیپلم طبیعى گرفت، و بی‌علاقه به ادامه در رشته‌های طبیعى، حقوق و روزنامه‌نگاری مورد توجهش بود. براى قبولى در حقوق، عربى ضریب بالایى داشت که قزل ایاغ در آن موفق نبود، درنتیجه به تحصیل در رشته روزنامه‌نگاری پرداخت.
جزو اولین دانشجویان دانشکده علوم ارتباطات اجتماعى بود و در خرداد سال ۵۰ لیسانس گرفت. همان سال براى تحصیل در مقطع فوق‌لیسانس کتابدارى و تمرکز در بخش کتابخانه‌ها و ادبیات کودکان راهى آمریکا شد. بعد از گرفتن مدرکش، دو سال در دانشکده ایالتى تنسى، مربى و کتابدار بخش سفارشات کتابخانه دانشگاه شد. می‌خواست براى دکترا هم ادامه تحصیل بدهد که فوت مادر و بیمارى پدر او را ناگزیر به ماندن در ایران کرد و ادامه کار را اینجا پى گرفت.
در بدو ورود دو سال سرپرست بخش سفارشات کتابخانه مرکزى دانشگاه صنعتى شریف شد. اما علاقه به کودکان موجب شد همان زمان تقاضاى عضویت در کتابدارى دانشگاه تهران را ارائه دهد. تابستان ۵۵ با درخواستش موافقت می‌شود و از مهر همان سال نیز کسوت استادى در دانشگاه را بر عهده می‌گیرد. قزل ایاغ ۲۵ سال در گروه آموزش کتابدارى به تدریس درس‌های ادبیات کودکان، کتابدارى کودکان و مواد و خدمات ساده پرداخته و تمام فعالیت‌های دیگرش در حوزه تحقیق، ترجمه و تألیف را هم در راستاى تقویت بنیه تدریسش می‌داند. او پیش از همه‌چیز خود را معلم می‌داند و می‌گوید: «تمام کارهاى دیگر انجام شده براى اینکه کلاس‌ها پربارتر شود.»
در سال ۵۳ که ثریا قزل ایاغ به ایران بازگشت، ادبیات کودک متولى زیادى نداشت. شوراى کتاب کودک فعال بود که قزل ایاغ به آن پیوست و عضو هیأت مدیره آن شد. بعد البته به دلایل شخصى از عضویت در شورا استعفا داد، هرچند همیشه یار و یاور شورا بوده و در این ۳۰ سال در بسیارى فعالیت‌های آن حضور داشته است. قزل ایاغ ۱۸ سال عضو گروه‌های بررسى کتاب شوراى کتاب کودک بوده که آن را تجربه ارزشمندى براى تدریس می‌داند، چرا که آنچه در آمریکا خوانده بود ابعاد جهانى ادبیات بود و تجربه شورا وجه ایرانى کار او را تقویت می‌کرد. در اغلب نشست‌ها و سمینارهاى شورا شرکت داشته و بعد از بازنشستگى هم مسؤولیت جلد دوازدهم فرهنگنامه کودک و نوجوان را بر عهده دارد. او همچنین عضو گروه بازی‌های سنتى شورا و کمیته جوایز بین‌المللی نیز است.
به گفته قزل ایاغ کتابدارى سه بعد دارد: کار با آرا و عقاید، کار با ابزارها و کار با مردم که این وجه اجتماعى همیشه براى او مهم‌تر بوده است. می‌گوید: «هرکجا وجه اجتماعى کتابدارى مطرح بوده، حتى اگر در کسوت سرباز صفر، در آنجا حضورداشته‌ام.»
قزل ایاغ شیرین‌ترین لحظات کارش با شورا را هم ابعاد اجتماعى این کار می‌داند. برپایى کتابخانه براى مهمان شهرها (اردوگاه‌های پناهندگان) یکى از آن‌هاست که او در پى آن چندین سفر به بوشهر و سمنان و دیگر شهرهاى ایران داشته است. در سال ۶۳ نیز «نقش کتاب‌های کودکان در همسازى کودکان معلول با جریان روزمره زندگى» را ترجمه می‌کند که بعدها بسیارى به او گفتند خواندن این جزوه ۶۰ ، ۷۰ صفحه‌ای آن‌ها را به این حیطه کشانده که چقدر زندگى معلولین خالى است و کتاب می‌تواند چه نقش عظیمى در تنهایى و انزواى آن‌ها داشته باشد. ثریا قزل ایاغ می‌گوید: «مسئله کتاب براى معلولین با این جزوه در ادبیات ما ظاهر شد که نتیجه همکارى من با شورا است.» اما دیگر فعالیت دل‌چسب براى قزل ایاغ تأسیس کتابخانه‌های بیمارستانى است. با تعطیلى مدرسه کانون اصلاح و تربیت، قزل ایاغ پیشنهاد تأسیس کتابخانه را ارائه می‌دهد و با مدیریت وقت کانون جلسات بسیارى برگزار می‌کند تا بالاخره اینکه کتابخانه پا می‌گیرد. به گفته او آن زمان کانون بیشتر زیرپوشش نیروهاى انتظامى اداره می‌شد و کمتر بعد آموزشى داشت. محیط هم کاملاً مردانه بود، چرا که دختران بزهکار در بند زندان زنان نگهدارى می‌شدند. موضوع کتابخانه را با نوش‌آفرین انصارى ـ همکار ۳۰ ساله‌اش در شوراى کتاب کودک ـ مطرح می‌کند و پاى نیروهاى داوطلب به کانون باز می‌شود. بعد از چهار سال فعالیت درحالی‌که کتابخانه، شش هزار عنوان کتاب داشت و فعالیت مستمر هرروزه، قزل ایاغ پرچم را به جوان‌ترها می‌سپرد: «وقتى رئیس‌جمهور براى بازدید می‌رود و کتابخانه مثل نقطه درخشانى به کار خود ادامه می‌دهد، این نشان می‌دهد کار ما درست بوده است.» قزل ایاغ چهار سال شاهد بچه‌هایی بوده که به کمک مددجویان داوطلب شوراى کتاب کودک، انجمن دفاع از حقوق کودک و سایر مؤسسات غیردولتى دیپلم گرفته‌اند و سرکاررفته اند و معتقد است بچه‌هایی که به دلایلى از حقوق اجتماعی‌شان محروم‌اند نباید ایزوله شوند، بلکه باید بازسازى شوند و با امید به زندگى بازگردانده شوند.
از دیگر طرح‌های مشترک قزل ایاغ و شورا، طرح خورجین کتاب در سال جهانى خانواده است. او به همراه راعى، انصارى و میرهادى این طرح را در سالى که از طرف دفتر بین‌المللی کتاب، سال خواندن و خانواده نام گرفته بود ارائه می‌دهد که با همکارى حسینیه ارشاد با ده خانواده به‌صورت تجربى شروع می‌شود. بعد هم، زمانى که مشاور بخش آموزش مداوم نهضت سوادآموزى بود، این طرح را براى خانم‌های نو سواد پیاده می‌کند.
از دیگر افتخارات قزل ایاغ، معرفى او به‌عنوان داور به جایزه جهانى اندرسن است در همان سالى که هوشنگ هادى کرمانى از ژوزن اندرسن تحسین نامه دریافت می‌کند.
آخرین فعالیت قزل ایاغ با شورا نیز برگزارى دوره تربیت کتابدار مدرسه با ۲۰ نفر از داوطلبانى است که اکثراً از آموزش‌وپرورش هستند. قزل ایاغ به همراه نوش‌آفرین انصارى این طرح را ارائه داده و می‌گوید: «براى اولین بار می‌خواهیم بگوییم متخصص کتابدار مدرسه یعنى چه.» از آرزوهاى بزرگ او فعال دیدن کتابخانه مدارس در ایران است، آنچه ۳۰ سال موفق نشده آن را ببیند و حالا با برپایى این کلاس‌ها فکر می‌کند شاید بتوان به نقاط روشنى رسید.
***
منبع: https://ketabak.org/content/%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D8%A7-%D9%82%D8%B2%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%BA
– این مقاله ابتدا در مجموعه «مهرگان» و در جشن‌نامه مشاهیر معاصر ایران به سفارش و دبیری محسن شهرنازدار تهیه و منتشر شده است. پروژه مهرگان که در موسسه فرهنگی- مطبوعاتی ایران به انجام رسید؛ به معرفی نخبگان ایرانی متولد ۱۲۹۰ تا ۱۳۳۰ خورشیدی می‌پرداخت. بخشی از این پروژه سال ۱۳۸۳در قالب کتاب منتشر شده است.
– ویرایش نخست توسط انسان‌شناسی و فرهنگ: ۱۳۹۷
– آماده‌سازی متن: فائزه حجاری زاده
-این نوشته خُرد است و امکان گسترش دارد.برای تکمیل و یا تصحیح اطلاعات نوشته شده، به آدرس زیر ایمیل بزنید:
elitebiography@gmail.com