در سری یادداشت هایی که از این پس منتشر خواهد شد به معرفی مجموعه کتابهای «دانش زیباسازی شهری» می پردازیم که نشر «معماری قرن» در سال ۱۳۹۲ آنها را در عناوین و موضوعات مختلف زیباسازی شهری به چاپ رسانده است.
«دانش زیباسازی» حاصل کار مجموعه ای از تخصص ها و گرایش های گوناگون است که هر یک از آنها نیازمند دانش و اطلاعات بسیاری هستند و عملا از توان یک شخص یا مدیر شهری خارج است. تهیه و تدوین کتابهای «دانش زیباسازی شهری» از این منظر و به منظور آگاهی از دستاوردهای علمی و هنری و راهکارهای نوین و تجربیات موفق علمی و هنری به شیوه ای گزیده و موثر منتشر شده تا اطلاعات مناسبی را در اختیار مسولین و علاقمندان قرار دهد و با بهره مندی از آنها در انتخاب ها و تدابیر خود حتی‌المقدور از لغزش و خطا بدور باشند و از صرف هزینه های نا بجا جلوگیری شود .
نوشته‌های مرتبط
پیشگفتار این مجموعه، اولین تجربه زیبایی را به تصاویر دیواره غارها در عصر نخستین منتسب کرده و معتقد است که زیبایی به مرور در زندگی، متجلی شده و به نقوش تزیینی و معماری و هنر راه یافته است. این گفتار همچنین، برای ایران با دستاورد هزاران سال آفرینش زیبایی و زندگی، تدبیر و مسئولیتی بالاتر از حفظ و تداوم این سنتهای دیرینه در جهان پرتراکم امروز ، مصرف گرایی و… قائل نبوده و معنویت و زیبایی را راهکار رفع خستگی جسم و روح در این شرایط معرفی می نماید.
در این یادداشت مروری بر کلیات کتاب اول این مجموعه خواهیم داشت که عنوان آن «زیبایی شناسی و شهر» است.
زیبایی شناسی و شهر، عنوان کتابی نوشته گروه علمی سید رضا مرتضایی و اعظم عابد ابیانه با مشاوره موسسه چشم انداز است که توسط نشر هنرمعماری قرن در سال ۱۳۹۲ در ۵۳ صفحه به چاپ رسیده است. صفحه‌آرایی و گرافیک کتاب به عهده مجید جمشیدی بوده، طرح جلد با فواد علیجانی است و عکس روی جلد هم اثر وحید محمدی است که به نمای زیبایی از طاقهای آجرکاری ایرانی اختصاص دارد.
سید رضا مرتضایی، دارای مدرک دکترای طراحی صنعتی از دانشگاه برایتون انگلستان و استادیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی است. او علاوه بر این کتاب، کتابهای «طراحی محصول»، «رهیافتهایی در طراحی مبلمان شهری و مطالعات طراحی» و «مجموعه مقالات طراحی صنعتی» را نیز دارد. وی در پروژه های طراحی صنعتی بسیاری در دانشگاههای برایتون، هنر و الزهرا شرکت داشته و در سوابق پژوهشی خود در حوزه طراحی صنعتی و زیباسازی شهری دارای مقالات منتشر شده متعددی در کنفرانسهای بین المللی داخلی و خارجی مانند سخنرانی و ارائه مقاله: طراحی مبلمان شهری از بالا، شهرداری اصفهان، تیر و مرداد ۱۳۸۹ و… می باشد.
اعظم عابد ابیانه نیز کارشناسی ارشد طراحی صنعتی دارد و علاوه بر این کتاب، همکاری در کتب دیگر دانش زیباسازی شهری و همچنین «مطالعات طراحی وسایل بازی کودکان در فضای باز» را برای سازمان زیباسازی شهر تهران در کارنامه خود دارد.
کتاب «زیبایی شناسی و شهر » شامل دو بخش «زیبایی»، «شهر و زیبایی» و یک «جمع بندی» است.
در مقدمه اثر، شرح داده می شود که تا سال ۱۹۶۵ میلادی ، اغلب مطالعات شهری بر پایه مطالعات کارکردی و بیشتر متمرکز بر جنبه های عملکردی شهر بوده است. در کتاب به مبانی و مفاهیم زیبایی و ارتباط و تاثیر آن بر کیفیت محیط شهری پرداخته شده، اگر چه بحث در خصوص زیبایی شناسی همیشه با اختلاف نظر فراوان همراه بوده و از دید فلسفی، “زیبایی” مفهومی عمیق تر از ” زیبایی بصری ” یا “زیبایی سیمای شهر “دارد و می تواند نقش بسیار موثری در سرزندگی و شادابی شهر داشته باشد . کتاب همچنین متذکر می‌شود باید در نظر داشت که تبیین یک نظریه کامل و جامع راجع به ” زیبایی شناسی شهری ” امکان پذیر نیست ، بنابراین نباید ادعای پاسخ قطعی به پرسش چیستی زیبایی داشت، بلکه باید خالق زیباییهای متنوع، به ویژه در طراحی شهرهای امروزی بود .
بخش اول کتاب به پرسش زیبایی و زیبایی شناسی چیست؟ و چرادر جستجو وطلب آن هستیم، می پردازد و به نگرشهای زیبایی و زیبایی شناختی و نگرشهای متفاوت در این زمینه از گذشته های دور تا به امروز از فلاسفه یونان تا منظر اسلام می نگرد. اینکه در ابتدا سنجش دقیقی برای زیبایی لازم و مد نظر بوده و رفته رفته لذت بردن از تجربه ادراکی زیبایی شناختی هدف بوده و نه کاربرد بیشتر آن. همچنین دو رویکرد درونی و بیرونی نسبت به آن شرح داده شده و کارکردهای زیبایی را از منظرهای مختلفی از جمله روانشناسی و زیبایی برشمرده می شود. کتاب، زیبایی را موجب غنای روحی و خلاقیت و … در آدمی می داند و در ادامه معیارهای زیبایی را به عملکرد ذهن آدمی و فرهنگ مشترک و سپس به دو جنبه فردی و اجتماعی و غیره بسط داده و عنوان می کند «بسیاری از معیارهای زیبایی شناسی، تابعی از زمان و مکان بوده که نسبت به گذشته سیالتر و پویا تر نیز شده اند و نمی توان آنها را به آسانی تعریف وتعیین کرد.» (ص۲۶(
بخش دوم کتاب تعریف شهر و زیبایی در آن است: «شهر همچون پیکری زنده است که در آن جسم وکالبد در کنار روح و جان در هم می آمیزد تا زندگی و حیات اجتماعی شهروندان را در آن جریان پیدا کند. از این نظر زیبایی، روح یک شهر است.»(ص۲۸) در ادامه با تعارضهای متعدد درون شهری و تجارب نظری و عملی شهرسازی جهان به سه دیدگاه اشاره می‌کند:
الف) صرف زیبایی شناسی شهری
ب) دیدگاه عملکردی
ج) دیدگاه کیفیت محیط زندگی
کتاب به شرح یکایک آنان می پردازد و در همین راستا عناصر اصلی زیبایی شهر را جستجو نموده و تنها به جنبه بصری آن اکتفا نمی‌کند. به عبارت دیگر، آنرا مطابق با خواسته های شهروندان و انبساط خاطر آنان می داند و از معیارهای زیباشناختی در طراحی شهری از جمله فرهنگ و هویت و نیازهای شهروندان و… یاد می‌کند. از نظر کتاب، عناصر و معیارهایی که زیبایی شهر را در مقیاس کوچک به وجود می آورند شامل نماهای شهری، مبلمان (اثاثیه) شهری، فضاهای شهری و اجتماعات محلی منطقه هستند.
کتاب ادامه می‌دهد که جایگاه زیبایی و زیبایی شناختی در ادراک محیط شهری با نحوه ادراک زیبایی در طبیعت و آثار هنری یکسان نبوده و دارای فرایندی متفاوت است. عوامل موثر در ادراک محیط به این شرح معرفی می‌شوند: حواس پنج گانه، نیازهای شهروندی،حس کنجکاوی و رعایت المانهای زیباشناسی یعنی ذوق و سلیقه و زمینه فرهنگی و تجارب عاطفی.
در فصل جمع بندی کتاب آمده که هدف از این پژوهش، ارایه زیبایی و زیباشناسی، معرفی گستره فعالیت آن در حوزه شهری و تعدد نظرات مطرح در این حوزه و نیز بیان ارتباط بین زیبایی و زیبایی شهری برای طراحان و مدیران و… بوده است. کتاب در پایان، پیشنهاداتی برای زیباسازی بهتر شهر مطرح کرده و با این جمله به اتمام می رسد : «در یک کلام زیباسازی فضای شهری، فرایندی است که به مطالعه، صرف هزینه و جمع آوری کارکنان مجرب نیاز دارد .» (ص۵۳)