داده‌های نسب‌شناسی، بازاری پررونق
سوداگری با میراث نیاکان
نوشته‌های مرتبط
نوشته: فردریک کاپلان و ایزابلا دی لئوناردو*
*عضو آزمایشگاه علوم انسانی دیجیتال، موسسه فدرال فناوری سوئیس، لوزان
ترجمه: عبدالوهاب فخریاسری
در عصر دیجیتال، داده‌های نسب‌شناسی، مانند بسیاری از مجموعه‌های تصویری دیگر، در حال بدل شدن از میراث مشترک تاریخی به سرمایه اقتصادی متعلق به شمار اندکی از شرکت‌هاست. از این روست که واژه میراث به مفهوم دارایی مشترک همگان معنایی تازه می‌یابد.
در قلب Granite Mountain، تنها در چند کیلومتری Salt Lake City، کلیسای مسیح مصلوب قدیسان آخرالزمان، که آن را کلیسای Mormon نیز می‌نامند، کلیددار گنجینه‌ای شامل ۵/٣ میلیون تصویر از اسناد خانوادگی بر روی میکروفیلم است. این اسناد شامل اطلاعاتی از تبار بیش از ۵ میلیارد نفر و گردآوری سوابق حیاتی به ثبت رسیده در بیش از یکصد کشور است. انجمن تبارشناسی خانوادگی FamilySearch (پژوهش خانوادگی) در یوتا، سازمانی غیرانتفاعی است که از سال ١٨٩۴ شروع به کار کرد و امکان دسترسی به چنین گنجینه‌ای را، که با صبر و حوصله بسیار گردآمده، به رایگان می‌دهد.
جستجو در تبارشناسی هسته اصلی دکترین و مذهب مورمون به شمار می‌رود. اعضای کلیسا، به امید رستاخیز عمومی، مناسبات خانوادگی خود طی چندین نسل را بازسازی کرده‌اند که نیاکان واقعی‌شان را به درستی غسل دهند. از نظر آنها، پی بردن به زنجیره بلاانقطاع پیوندها با حضرت آدم راه نجاتی است برای بشریت. به همین دلیل، و احتمالا با انگیزه‌های تجاری، است که FamilySearch به تبادل داده‌هایش با موسسات تبارشناسی دیگر می‌پردازد.
موسسه از سردابه دیگری در Granite Mountain، امکان دسترسی مشابه FamilySearch به پایگاه داده‌های تبارشناسی بسیار بزرگی را، این بار با پرداخت مبلغی، فراهم می‌آورد. این دو شرکت، از سال ٢٠١۴، همکاری نزدیکی با یکدیگر داشته‌اند. اما، آن چه که ancestry به صورت تجاری عرضه می‌کند، امکان دسترسی به ١٩ میلیارد سند تاریخی است که تا این لحظه نظر بیش از دو میلیون مشترک را، که هریک سالانه به طور متوسط ٢٠٠ دلار بابت آن پرداخت می‌کنند، به خود جلب کرده است. به علاوه، شرکت امکان آزمون DNA را می‌دهد و، با هزینه‌ای کمتر از یکصد دلار، پرده از پیوندهای خانوادگی با مردم و در مکان‌های تازه برمی‌دارد و، با در اختیار داشتن میلیون‌ها شناسنامه ژنتیک، درباره همه چیز با بیشترین توجه و دقت موشکافی می‌کند. این آزمون‌های نسب‌شناسی به کمک DNA، که انجام آنها در فرانسه مطابق قوانین اخلاق زیستی ممنوع و تنها با اهداف صرفا علمی، قضایی یا پزشکی مجاز است، در مقیاس بین‌المللی دستاوردهای بسیار داشته است. در اسرائیل، موسسه MyHeritage ، طی ده سال، رشدی سرسام‌آور داشته و، با خرید پی در پی چندین موسسه نسب‌شناسی، هم اکنون امکان دسترسی به ٧ میلیارد داده تاریخی را به بیش از ٨٠ میلیون مشترک خود می‌دهد.این موسسه در سال ٢٠١٣، موافقت‌نامه‌ای با FamilySearch، و در سال ٢٠١۴، موافقت‌نامه‌ای با ٢٣andMe، پیشرو در انجام آزمون ژنتیک برای عموم مردم، امضا کرد. موسسه ٢٣andMe، از سال ٢٠١٣ زیر فشار دولت ایالات متحده ناچار شد بلندپروازی هایش در پیشگویی وضعیت سلامت مشتریان‌اش را کنار گذاشته و اکنون خود را تنها معطوف به نسب‌شناسی و توسعه بزرگترین بانک شناسنامه‌های ژنتیک کرده است.
غلبه مشتی از بازیگران بین‌المللی
موسسات نسب‌شناسی، با گذشت سال‌ها، شکل تازه‌ای از سرمایه را انباشته‌اند: سرمایه نسب‌شناسی. ویژگی آن؟ ارزش یک تبار می‌تواند از تبارهای دیگر بیشتر باشد. MyHeritage ، با خریداری شرکت‌هایی که هر یک دارای بانک نسب‌شناسی محلی خود بودند، پایگاه داده‌هایی را به هم زده که ارزش آن بسی بیشتر از مجموع ارزش‌های هر یک از پایگاه‌های اولیه است. این همان پویایی درونی سرمایه‌داری است: هر موسسه‌ای که اطلاعات نسب‌شناسی بیشتری در اختیار داشته باشد، مشترکان (مشتریان) بیشتری داشته و، هم از این رو، امکان کسب سود و سرمایه‌گذاری بیشتری ، چه به صورت دیجیتالی کردن بیشتر و چه با خرید شرکت‌های دیگر در همان بخش، را خواهد داشت. در چند سال گذشته، این روند موجب غلبه مشتی از بازیگران بین‌المللی شده که، در نبود قوانین در این حوزه، توانسته‌اند موقعیت انحصاری خود را تحکیم بخشند.
مجموعه‌های گسترده نمایش درختی پیوندهای خانوادگی، که با صبر و حوصله و شور و علاقه هزاران پژوهشگر و آماتورهایی که بر روی بایگانی های دولتی کار می‌کنند، بازسازی شده‌اند، دیگر نه میراث تاریخی مشترک انسان‌ها بلکه سرمایه‌ای اقتصادی متعلق به شمار اندکی از شرکت‌ها به شمار می‌آیند. این در هم تنیدگی نتایج جستجوها، از نظر بسیاری پژوهشگران و نسب‌شناسان آماتور، گامی است به پیش: موتورهای جستجو می‌توانند پایگاه‌های داده‌های عظیم را با کارآیی بالا درنوردند. اکنون می‌توانیم به آسانی اسنادی درباره نیاکان خود بیابیم، در حالی چنین تحقیقی چند سال پیش از این مستلزم ماه‌ها کار در بایگانی‌ها بود.
اما این تغییر در وضعیت حقوقی داده‌های تاریخی، لاجرم سوال درباره آینده سامانه‌های عظیم اطلاعاتی را، که هم اکنون تابع منطق سرمایه‌داری‌اند، مطرح می‌سازد. «درخت بزرگ بشریت»، که در انحصار برخی شرکت‌هاست، نه بمثابه یک میراث بازشناخته شده است و نه همچون سرمایه و موضوع سیاسی نیز به حساب نمی آید، ولی قطعا به صورت هدفی در بازار اقتصاد جهانی درآمده است(١). آنهائی که آنرا در اختیار دارند، می‌توانند آنرا به کسی که مبلغ بالاتری را پیشنهاد می‌کند و مسحور داده‌ها و اطلاعات بی‌نظیر آن است، بفروشند. این چنین بود که مشتریان ۲۳andMe به ناگاه باخبر شدند که شرکت داده‌های‌شان را به بیش از ده آزمایشگاه دارویی فروخته…
حوزه نسب‌شناسی تنها بخشی از اقتصاد نیست که از این رویدادها تاثیر می‌پذیرد. شمار زیادی از مجموعه‌های عکس، که در ابتدا از سوی مورخان هنر یا موسسات پژوهشی پایه‌گذاری شده بودند، به همین سیاق، به تدریج، بنا بر منطق بازار، به شکل پایگاه‌های داده‌های نگاره‌شناسی با ویژگی تجاری، در یکدیگر ادغام شدند، تا جایی که امروز تنها در اختیار شمار اندکی از موسسات هستند. بانک عکس Otto Bettmann، که در سال ١٩٣۶ بر پایه ٢۵هزار عکسی که خود در مقام سرپرست موزه تهیه کرده بود تاسیس شد، نمونه‌ای از همین پویایی است. این بایگانی توسط Corbis، شرکت آقای William Gates، خریده و بدل به مجموعه‌ای با سرمایه نگاره‌شناسی یکصد میلیون عکس شد که سودای دربرگیری کل موجودیت بشر را در سر می‌پروراند و از آن نیز در یکی از سرداب‌های کوهستانی، این بار در Boyers در پنسیلوانیا، محافظت می‌شود. به تازگی این شرکت از سوی Visual China Group خریدار شده که، به همراه Getty Image، مسئولیت مدیریت بازرگانی این گنجینه را بر عهده دارد.
این نمونه‌های نسب‌شناسی و نگاره‌شناسی تنها مواردی خاص از پدیده‌ای بزرگ‌ترند: سرمایه‌داری میراث. اسناد بایگانی‌های تاریخی به صورت سرمایه دیجیتالی به ارزش بالا درمی‌آیند، حال آن که داده‌های موروثی منبعی است محدود. به همین خاطر، لازم است به خطرات کنترل انحصاری از جنبه‌های حفظ، سیاست دسترسی و استفاده مجدد از این داده‌ها توجه کنیم.
با توجه به پویایی تازه سرمایه‌داری جهانی، خود مفهوم میراث به معنای دارایی مشترک عموم بازتعریف می شود. امروزه، دیگر، پایگاه‌های عظیم داده‌های زمان‌های گذشته، با علائق فرهنگی یک کشور یا یک جامعه منطبق نیستند. به دلیل پوشش مکانی‌زمانی خود، آنها ابعاد جهانی یافته‌اند و، به همین دلیل، باید به آن به دیده منبعی اساسی برای مهیا ساختن آینده نگریست.
١-
Lire notre dossier, « À qui appartient votre ADN ? », Le Monde diplomatique, juin ٢٠٠٨.
انسان شناسی و فرهنگ ناشر نسخه فارسی لوموند دیپلماتیک در ایران است
