نویسندگان و طراحان پروژه: لاله رمضانی، مهدیار نظام
موقعیت: منطقه هورامان، روستای کماله، ایران | قدمت: حدود ۱۰۰۰ سال | کاربری گذشته/ حال: خانه روستایی / اقامتگاه بومگردی | تاریخ شروع پروژه( طراحی): ۲۰۱۶ | کارفرما: مالک شخصی
نوشته‌های مرتبط
- ارزش‌های بنا
منطقه هورامان به عنوان یک منظرفرهنگی منحصربه‌فرد در غرب کشور ایران در سال ۲۰۲۱ در مرکز جهانی یونسکو ثبت شد. این منطقه سابقه ۳۰۰۰ سال سکونت دارد. روستاهای این منطقه در دره‌های شیب‌دار شکل گرفته‌اند و معماری بسیار بی‌نظیری در هماهنگی با طبیعت دارند.
کمبود زمین در این منطقه کوهستانی سبب شکل‌گیری معماری پلکانی بسیار خلاقی شده است. این خانه قدیمی هزاران ساله یکی از منحصربه‌فرد ترین خانه‌ها در این منطقه است که برای مطالعه انتخاب شد. قدمت این خانه نامشخص بود و هزاران سال فقط بازسازی شده بود. این خانه با سنگ چینی بدون ملات و با ترکیبی از چوب در سه طبقه ساخته است. فضاها و پلانی که در هماهنگی با شیب دره و صخره‌ها ایجاد شده است یکی از ارزش‌های مهم این خانه است. که سال‌ها در برابر بلایای طبیعی و فرسایش دوام آورده است. در بعضی از فضاهای این خانه صخره کوه بخشی از فضای یک اتاق است که به همین شکل حفظ شده است و هیچ دخالتی که بستر نشده است.
یکی از طبقات این خانه به صورت معلق بر روی یک کوچه ساخته است. برای سبک‌تر بودن دیوارهای این بخش از یک تکنیک جالب استفاده شده است. این دیوار با چوب‌های نازک به شیوۀ هنرمندانه‌ای بافته شده است و الگوی بسیار جالبی دارد. این فضا یک فضای نیمه‌باز است که در طول روز از آن استفاده می‌شده است.
یکی از بخش‌های جذاب این خانه مسیرهای دسترسی پیچیده از نقاط مختلف شیب به آن است. این خانه ۵ دسترسی از نقاط مختلف دارد که باعث شده است فضاهای مختلف دسترسی مستقل داشته باشند. فضای انبار و طویله از داخل کوچه سرپوشیده، اتاق مهمان از ضلع غربی و ورود به فضاهای دیگر از ظلع شرقی دسترسی داشته‌اند.
- ایده‌های خلاق برای تولدی دوباره
تجربه یک زندگی روستایی با تمام جزئیاتش توسط توریست‌ها ایدۀ اصلی این پروژه بود که طراحی و بازسازی فضاها بر اساس آن انجام شد. در محیط خارج از خانه چندین باغچه طبقاتی سنگ‌چین وجود داشت که خراب شده بود. در طراحی‌ها این قسمت مجدد بازآفرینی شد و برای کاشت سبزیجات ارگانیک در نظرگرفته شد.
در طراحی داخلی از صنایع دستی این منطقه برای آبجکت‌های جدید از جمله چراغ‌ها استفاده شد. چراغ‌ها همان سبدهای دست بافی هستند که در روستا بافته میشود. فرش‌ها و قالی‌های همان منطقه در طراحی استفاده شدند. فضاهای نشیمن با استفاده از سکوهای موجود در خانه که از سنگ بودند توسعه پیدا کردند این سکوها بخشی از معماری بودند که تبدیل به مبلمان شدند. برای حمام و سینک روشویی سنگ تراشیده‌شده در نظر گرفته شد. برای فضاهای سایه‌بان و دیوارهای جدا‌کننده از همان تکنیک دیوار بافته‌شده چبی استفاده شد. اصلی‌ترین ویژگی این منظرفرهنگی از گذشته تا به امروز پیوند طبیعت و انسان بوده است، یکی از رویکردهای طراحی مجدد ایجاد حس و لمس متریال‌های طبیعی از جمله چوب و سنگ برای استفاده کننده بود و در تمامی فضاها و الگوهای زیست تلاش شد تا این پیوند تقویت شود.
در بازطراحی فضاها تا جایی که امکان داشت برنامه‌ریزی فضایی منطبق با همان کاربری‌های گذشته انجام شد تا گردشکر بتواند الگوی خلاق فضایی و ارتباطی را در این خانه درک و تجربه کند. به‌واسطۀ این کانسپت گردشگر تجربۀ آموزش غذاهای محلی، کاشت و برداشت سبزیجات، آموزش چگونگی رسیدگی به دام‌ها و دیدن فرایند تولید لبنیات و حتی مبلمان و آبجکت‌های خاص را خواهد داشت.
- در مسیر تغییر
در این پروژه سه نوع نقشه تولید شد. ابتدا پلان وضع موجود با تمام جزییات برداشت شد. سپس با توجه به شواهد گذشته و صحبت با بازماندگان خانواده‌ای که در آن زندگی می‌کردند یک نقشۀ گذشته با تدقیق کاربری هر فضا تهیه کردیم و در ادامه با توجه به لیست نیازهای جدید و کاربری جدید و با بیشترین میزان انطباق یک نقشۀ جدید برای اقامتگاه بومگردی تهیه شد.
- چگونه با آینده سارگاز است؟
حفاظت توسط خود مردم موضوعی است که هزاران سال سبب خفظ و تداوم زندگی در منظرفرهنگی هورامان شده بود. دانش جمعی و باستانی که وجود دارد می‌تواند هزاران سال دیگر از آن نگهداری کند. جوهرۀ اصلی این موضوع پیوند انسان، طبیعت و معماری است. متاسفانه امروزه در بعضی از موارد برای ساخت‌وسازهای جدید در این منطقه صخره‌های کوه با ماشین‌های مدرن تراشیده و صاف می‌شدند و آپارتمان‌های مدرنی که هیچ تفاوتی با ساختمان‌های شهر ندارند با آجر و بتن ساخته می‌‌شوند. این در حالی است که صدها خانۀ باارزش مانند این نمونه خالی هستند و رها شده‌اند که با استفادۀ مجدد از آن‌ها می‌‌توان از نابودی طبیعت جلوگیری کرد، به پایداری محیط زیست کمک کرد و میراث فرهنگی با ارزش هزاران ساله را حفظ کرد. تکنیک‌های ساخت خانه‌های سنگی پلکانی و در هماهنگی کامل با طبیعت به صورتی که معماری بخشی از کوه میشود یک نمونه برجسته و نادر در جهان است. این تکنیک ساخت به قدری پایدار است که در مقابل بهمن و ریزش کوه و حتی زلزله به راحتی دوام آورده است. با استفاده از ساختار موجود نیز از توسعه‌های بی‌رویه و خطی در منظرفرهنگی هورامان جلوگیری میشود.
با به اشتراک گذاشتن این طرح با مردم روستا و نوه‌های خانواده‌ای که در گذشته در آن خانه زندگی می‌کردند موفق شدیم آن‌ها را با هویت و ارزش‌های ملموس و ناملموسی که دارند بیشتر آشنا کنیم. شفاف‌کردن جنبه‌های اقتصادی استفاده مجدد سازگار برای جوامع محلی برای حفاظت از میراث بسیار کارامد است. ثبت جهانی این منطقه در سال ۲۰۲۱ نیز در این دیدگاه بسیار تاثیر‌گذار بود. کم‌کم ساخت‌وسازهای جدید در حال توقف هستند و بسیاری از خانواده‌های این منطقه خانه‌های خود را بازسازی کرده‌اند. توجه گردشگران به این منطقه پس از ثبت جهانی چندین برابر شد و رشد اقتصادی مردم به‌واسطۀ درآمد گردشگری تاثیر خوبی در بازگشت به خانه‌های سنگ‌بافت و نگهداری آن‌ها شد.
