گردآوری و پژوهش: سینا پورعلیزاده و فروزان نظری
در این نوشتار ابتدا با یکی از برجسته ترین پژوهشگران تئاتر شرق آسیا؛ دکتر محمدحسین ناصربخت مصاحبه ای کوتاه انجام پذیرفته است و سپس درباره ی نمایش سنتی کره جنوبی و انواع آن توضیحات کاملی ذکر می گردد.
نوشته‌های مرتبط
نماینده های نمایش سنتی در آسیای شرقی چین و ژاپن هستند. آیا میتوان در این زمینه، کشور کره را نیز جداگانه تصور کرد و برای آن نیز فرهنگ و سنت نمایشی به خصوصی را شامل شد؟
بله، کره نیز دارای پیشینه ی نمایشی است ، رقص های نمایشی با نقاب و بدون نقاب که در دورانی بر رقص های نمایشی ژاپنی تاثیر گذاشته است ، روایت گری ونقل نمایشی با همراهی موسیقی ومضحکه های روستایی متاثر از تفکرات کنفسیوس. در کتاب نمایش درآسیا به این پیشینه ی نمایشی اشاره شده است
ژاپن، کره، چین در طول سالیان دراز بر یکدیگر تاثیرات فرهنگی زیادی گذاشته اند؟ آیا این تاثیرات به طور محسوس در نمایش نیز رخ داده است؟ و اگر بله، کدام یک از این تمدن ها در نمایش از یکدیگر تاثیر گرفته اند؟ و مهمترین تاثیرات آن ها چه بوده است؟
فرهنگ، اساطیر، نمایش وهنر این سه سرزمین بر یکدیگر تاثیر گذاشته و در تعامل بایکدیگر قرار داشته اند . تاثیر تفکرات بودایی وکنفسیوسی و شمنیزم در هر سه سرزمین دیده می شود . در دوران جدید نیز با اشغال کره توسط ژاپن شکل گیری تاتر جدید کره بیش از همه تحت تاثیر قرائت های ژاپنی بوده است و پس از جدایی دو کره، چینی ها در کره ی شمالی تاثیر گذار بوده اند.
آیا قرابتی بین گونه های نمایشی سنتی ایران با نمایش های آسیای شرقی وجود دارد؟
شباهت میان نمایش های ایرانی و سایر نمایش های شرقی به سبب شباهت دراعتقادات، نحوه ی زیست وتعاملات و پیوندهای تاریخی وجود دارد. درهمه ی این سرزمین ها ، ساختار روایی ، بهره برداری از نمادها ونشانه ها، استفاده از زبان و ادبیاتی شاعرانه، نمایشگرایی وپرهیز از واقع نمایی ، پیوند با آیین ها و دارا بودن جنبه ی آیینی، تعامل وشراکت تماشاگر دراجرا ، حضور تعیین کننده رقص وموسیقی، بازی شیوه مند واستیلیزه دیده می شود. ضمنا بسیاری از پدیده های نمایشی در صحنه ای میدانی اجرا می شوند.
نمایش های سنتی آسیای شرقی بیشتر متکی بر اجرا بوده اند یا متن؟
نمایش های سنتی آسیای شرقی عمدتا متکی بر اجرا هستند ودر برخی از موارد حتی برمبنای متنی نوشته شده اجرا نمی شوند بلکه حول محور قصه ای ساده و با تاکید بر بازی فی البداهه شکل می گیرند اما در بررسی سیر تحولات این پدیده ها می توان دید که به ویژه آن گروه از آثاری که در رابطه ی تنگاتنگ با آیین های اساطیری وعبادی قرار داشتند دارای متن شدند و بعد این سنت نیز به وجود آمد. مثلا برای درام سانسکریت، نو ژاپنی ، اپرای چینی وتعزیه متونی نگاشته شدند ودربرخی از موارد مثلا ژاپن وچین، این سنت درمورد سایر ژانرهای نمایش سنتی نیز تداوم یافت چنانکه درکیوگن وکابوکی و بونراکوی ژاپنی نیز نمایشنامه نویسان اهمیت دارند هرچند همچنان تاکید بیشتر بر اجراست وگاه مثلا درچین متون به طور کامل اجرا نمی شدند وتنها بهانه ای برای هنر آفرینی اجراگران هستند.
اشکال مختلف تئاتر کره جنوبی
هنگامی که اروپا قرون وسطی و رنسانس را از سر می گذراند، تئاتر های چین، ژاپن، کره و آسیای جنوب شرقی، شکل های سنتی خود را توسعه می بخشیدند. شکل ها و سنت هایی که تا به امروز ویژگی های خود را حفظ کردند. سال های میان ۱۳۰۰ و ۱۷۰۰ شاهد نوآوری ها و آفرینش هایی چندان متفاوت با غرب بود که این دو سنت تقریبا به کلی متمایز بودند و تاثیرات متقابل این دو فرهنگ تازه در سده ی بیستم آغاز شد و از آن پس به طور پراکنده ادامه یافت. هر یک از کشورهای شرقی سنت دراماتیک ویژه ی خود را دارد، که غالبا بسیار متنوع و پیشرفته است. تئاتر کره با آن که ویژگی های خاص خود را دارد، به عوامل تئاتری در چین و ژاپن نیز نزدیک است. و در حقیقت تاثیر فراوانی بر اشکال دراماتیک ژاپنی داشته است. نمایش های آیینی در کره را باید در سده ی سوم میلادی، و شاید بسی پیش از آن جستجو کرد. انواع گوناگون رقص های دراماتیک، نمایش های عروسکی، فارس و پانتومیم در سنت نمایشی کره وجود داشته اند و پس از سال ۱۹۰۸ شیوه های درام غربی نیز در آن جا معرفی شده است. یکی از جالب ترین شکل های تئاتری در کره، رقص دراماتیک با صورتک از منطقه ی پانگسان است. این نمایش که اکنون دویست سال قدمت دارد وارث سنت های متعددی از دوران باستانی کره است. در آغاز هدف از اجرای این رقص ها، دفع نیروهای شیطانی، تضمین محصول خوب و سلامت روستا بود اما امروزه این نمایش جنبه ی تفریح و سرگرمی پیدا کرده است. این نمایش که با رقص، اطوار، دلقک بازی و آواز های شدید و پر تحرک همراه است، به کاهنان دو رو، اشراف ثروت مند، روابط زن و مرد و بسیاری از مسائل مردم عادی می پردازد و سازه های بادی چوبی ، سازه های زهی و سازه های ضربی آن را همراهی می کند. تئاتر های آسیای جنوب شرقی شاید از آن رو که وارث هندوییسم، حماسه های هندو و بودیسم هستند همگی به تئاتر هندی وابسته اند. رقص دراماتیک به ویژه در اندونزی، تایلند، کامبوج، لائوس و برمه تحول فراوانی یافته است. اما شکل های تئاتری گوناگونی مثل درام محلی ، اپرت، درام گفتاری ، پانتومیم، نمایش های بدیهه سازی، تئاتر عروسکی سایه، تئاتر عروسکی و همچنین درام به شیوه غربی نیز در جنوب شرقی آسیا وجود دارند. شاید شاخص ترین درام آسیایی، تئاتر سایه باشد که در مناطق مختلف کشورهای اندونزی، مالزی و تایلند به اشکال گوناگون اجرا می شود. این شیوه ظاهرا در جزیزه ی جاوه، در اندونزی، پرورش یافته است و در این منطقه وایانگ کولیت نامیده می شود. خاستگاه این شیوه ی نمایشی برای ما روشن نیست. برخی از محققان معتقدند که وایانگ کولیت از نمایش های بومی جاوه است و عده ای بر آنند که از هند به اندونزی رفته و باز عده ی دیگری معتقدند که از چین آمده است. خاستگاه آن هر کجا باشد، در سده ی یازدهم همچون شکل هنری شکل هنری کاملا پیچیده ای، متفاوت با شکل های هندی و چینی تحول یافته بوده است. شکل امروزین تئاتر سایه در اندونزی و مالزی، بین سده های سیزدهم و هفدهم پیدا شد و در سده ی نوزدهم ویژگی های بصری و قرارداد های اجرایی آن تثبیت شد. در نمایش وایانگ کولیت عروسک های مسطحی را به شکل تزیینی از چرم می برند، و با انعکاس سایه شان بر روی پرده، تصاویر پیچیده ای از نور و سایه ایجاد می کنند. این عروسک ها را که طولشان را بین پانزده سانتی متر تا بیش از یک متر است بر روی میله هایی از شاخ گاومیش می چسبانند. شخصیت های اصلی وایانگ کولیت غالبا از مهابهاراتا و رامایانا برگرفته شده اند، و از روی اندازه، شکل، رنگ و طرح لباس شان قابل تشخیص هستند و شخصیت های فرعی تنها بر اساس تیپ ( غول، دلقک، خدایان و …) دسته بندی شده اند. مجموعه ی عروسک های وایانگ کولیت بالغ بر سیصد تا چهارصد نوع است. همه ی عروسک هایی که در یک اجرا ظاهر می شوند، توسط یک فرد اداره می شوند. این گرداننده، خود سخن می گوید، غالبا بدیهه سازی می کند، قسمت های مختلف نمایش را شرح می دهد که غالبا تثبیت شده و قراردادی هستند، آواز می خواند، افکت صوتی ایجاد می کند، و آغاز ها و پایان های موسیقی را نیز با اشاره به نوازندگان می فهماند. دسته ی موسیقی وایانگ کولیت شامل نوازنده ی سنتور های مختلف ( گزیلوفون ) ، سازه های زهی و ضربی، یک فلوت و تعدادی خواننده است. اجرای نمایش بر طبق سنت از ساعت هشت و نیم بعد از ظهر آغاز می شود، و تا طلوع آفتاب حدود نه تا ده ساعت ادامه می یابد. این نمایش تنها در موارد ویژه ای هنگام روز اجرا می شود. اجرای بخش های گوناگون وایانگ کولیت با ساعات مختلف شهر مصادف می شود. سپس نوبت به طرح توطئه می رسد، که غالبا توسط دشمنان قهرمان داستان چیده می شود، آن گاه قهرمان ظاهر می شود، که همیشه خدمتکار مضحکی به همراه دارد. این قسمت در نیمه ی شب اتفاق می افتد، پس از آن ماجرا به اوج خود می رسد و نبردی بین قهرمان داستان و تعدادی هیولا در می گیرد. معمولا این بخش از داستان در ساعت سه صبح آغاز می شود و نمایش با پیروزی قهرمان بر نیرو های شیطانی ، هنگام طلوع آفتاب به انجام می رسد. درام وایانگ کولیت در تمام مدت با موسیقی همراهی می شود که خود نیز به نسبت موضوع داستان و ساعات شب تغییر می کند. تماشاگران در دو سوی پرده ی نمایش می نشینند، آن هایی که در پشت پرده می نشینند خود عروسک ها را می بینند، و کسانی که جلوی پرده می نشینند سایه ی عروسک ها که توسط نور چراغ نفتی بر پرده می افتد تماشا می کنند. تعدادی اشکال نمایشی دیگر از وایانگ کولیت سرچشمه گرفته اند، از جمله وایانگ گولک که از عروسک های سه بعدی استفاده می کند. شکل های دیگر از جمله وایانگ اورانگ و وایانگ توپنگ نیز وجود دارد که خاستگاه شان وایانگ کولیت است و در آن ها بازیگران واقعی ایفای نقش می کنند. وایانگ توپنگ یک رقص دراماتیک با صورتک است که از انوع بسیار متنوع داستان ها استفاده می کند.