به بهانه کتاب موزه خوانی
موزه یا آثارخانه در معنی سنتی خود به مکان خاصی که در آن مجموعه‌ای از آثار باستانی و صنعتی و اشیاء با ارزش را به معرض نمایش می‌گذارند،گفته می شود.اما از انجایی که بین موزه به عنوان مکان نگهداری و آثار موزه ای به عنوان محتوای آن ارتباطی دو طرفه وجود دارد و هریک بدون دیگری معنای خود را از دست می دهند شورای بین المللی موزه ها( ایکوم)که زیر نظر یونسکو فعالیت می‌کند در بند سه و چهار اساسنامه خود موزه را این‌گونه تعریف کرده‌است:
نوشته‌های مرتبط
«موزه مؤسسه‌ای‌ست دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها، پژوهش در آثار و شواهد به‌جای‌مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به ویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره معنوی است.» (ویکی پدیا)
اما دربسیاری کشورها از جمله ایران این تعریف کاملا اجرایی و کارآمد نشده،چرا که نه تنها بازدید از موزه ها رایگان نبوده، بلکه بسیاری از پژوهش های انجام شده در موزه ها صرفا در حوزه های تاریخی و باستان شناسی بوده است. رشته موزه داری به عنوان تنها رشته ای که ارتباط مستقیم با موزه دارد وبسیاری از دانشجوهای این رشته بدلیل نداشتن تئوری و نظریه مختص این رشته، در نگارش پایان نامه ها و ارائه تحلیل پژوهش های خود دچار مشکلی اساسی هستند. بنابراین لزوم داشتن یک نظریه کارآمد و علمی ضروری به نظر می رسد.
امروزه اما موزه‌ها دیگر صرفاً محلی برای نمایش آثار گذشته نیستند بلکه در عصر جدید معنای نوینی را برای موزه می‌شود قائل شد.در دنیای جدید موزه‌ها به‌واسطه ارتباط داشتن با دنیای قدیم محلی برای گفتمان‌های گوناگون محسوب می‌شود چراکه این امکان را برای مخاطبان فراهم می‌آورد که خوانش خود را از گذشته داشته باشد و این خوانش های متفاوت است که گفتمان‌های گوناگون موزه را شکل می¬دهد.
خوانش ها در اثر موزه ای بر اساس دیدگاه ها و خاستگاه اجتماعی افراد متغیر است ،به عبارتی به تعداد مخاطبان می تواند خوانش از اثر موزه ای صورت پذیرد.
حال این خوانش علاوه برتاثیر موقعیت مکانی موزه به طبقه و دیدگاه اجتماعی مخاطب نیز بستگی دارد. با توجه به قشربندی‌های مختلف مخاطبان،برداشت‌های متفاوتی نیز از یک اثر موزه‌ای صورت می‌پذیرد، این قشربندی بر اساس طبقه اجتماعی،سن،جنسیت،محیط جغرافیایی،سطح تحصیلات،درآمد،انباشت دانش از اثر موزه¬ای و…. است،که بیان‌کننده تفاوت رفتارها،سلیقه‌ها و نگرش‌های مخاطبان است.
درواقع موزه این امکان را فراهم می‌آورد که اثر موزه‌ای از گذشته تاریخی خود جداشده و به ابژه‌ای در دنیای امروز تبدیل شود که در معرض دید مخاطبان قرار دارد و با برداشت‌های تازه‌ای خوانده می‌شود،این تکثر معنا که وابسته به قشربندی گفته‌شده بالا است (یعنی برداشت یک دانشجوی مرد ۲۳ساله رشته هنر، با یک دانشجوی هم سن خود در رشته‌ای دیگر و یا حتی زن هم رشته‌اش متفاوت است) باعث ایجاد گفتمان‌های گوناگون موزه‌ای می‌شود که نشان می‌دهد موزه دیگر فقط روایتگر گذشته نیست بلکه می‌تواند به تعداد اقشار مخاطبانش معناهای گوناگونی را تکثر ببخشد،که با دنیای مدرن و جدید امروز پیوند داشته باشند.
علاوه بر این در دنیای امروز مخاطب می‌تواند از داخل منزل با استفاده از فضای مجازی به دیدن موزه‌های مختلف دنیا رفته و از آثار موزه‌ای با نماها و چرخش‌های متفاوت در زوایای مختلف دیدن کند،بنابراین همراه با پیشرفت فنّاورانه و تغییرات اجتماعی ذهن مخاطبان، معنای موزه و اثر موزه ای نیز بازتولید می‌شود.پس می‌توان گفت که دیگر موزه یک مکان برای روایت آنچه درگذشته بوده نیست بلکه محلی فرهنگی است که در گفتمان‌های گوناگون معنا می‌یابد؛و معناهای متنوعی را از آثار موزه ای باز تولید می کند.
در این تنوع آثار موزه ای مختلفی را می توان مشاهده کرد.در این آثار موزه ای پیوند خورده با موزه کمتر مورد کندوکاو روشمند قرارگرفته‌اند تا بتوان چارچوبی علمی برای آنها مشاهده کرد. موزه ها گستره فرهنگی و تاریخی بسیاری از ایران را در برگرفته اند،پیوندی که باید در نمودهای آثار موزه ای همچون هنر،تاریخ و… جستجو کرد. کنکاش در این نمودها و شناخت بسترهای پیدایش و دگرگونی آنها نیازمند بهره‌گیری از روش‌های علمی نشانه شناسی است که تاکنون کمتر در این زمینه شاهد تألیف‌ها و نمونه‌های عملی بوده‌ایم.«نشانه شناسی علمی است که هدف خود را شناخت و تحلیل نشانه ها و نماد ها،چه آن ها که به صورت زیان گفتاری یا نوشتاری در آمده اند،و چه آن هایی که صورت های غیر زبانی دارند،اعم از نشانه های فیزیولوژیک،بیولوژیک،نظام های معنایی،نظام های ارزشی،نمادهای نمادین،جهان بینی های گوناگون و حتی همه اشکال حرکتی،حالتی،موقعیتی خودآگاه یا ناخودآگاه،تاکتیکی،استراتژیک،فکرشده یا نشده و…اعلام می کند».درنشانه شناسی جدید تلاش بر آن است که تحلیل صرفا صوری با تحلیلی از فرایندهای تولید نشانه¬ها و معانی در قالب مادی،کالبدی،اجتماعی و تاریخی در عملکردهای معنایی شان تکمیل شود.(فکوهی،۳۰۰،۱۳۹۱)
رضا دبیری نژاد، دانش آموخته موزه داری و کارشناسی ارشد ایران شناسی است .او نگاه و تجربه‌ای عملی در خوانش آثار موزه ای را در قالب کتابی با عنوان «موزه خوانی» توسط انتشارات ایران نگار درپاییز ۱۳۹۷ منتشر و روانه بازار کرده است. این کتاب حوزه مطالعات میدانی و مطالعات نظری را پیوند داده است و ازآنجاکه نگارنده خود به عنوان یک موزه دار در این حوزه اشتغال دارد و با نقاط ضعف و قدرت موزه آشنایی دارد توانسته است نگاهی از درون و ملموسانه به موضوعات موردمطالعه خود داشته باشد و با آوردن نمونه های مختلفی از آثار موزه ای و تحلیل آنها از منظر موزه خوانی، مانیفست خود را به عنوان یک موزه دار به خوبی ارائه کند.
کتاب بعد از دیباچه سید محمد بهشتی در سه فصل تدوین شده است:فصل نخست درباره مبانی نشانه شناسی است.فصل دوم به مفاهیم موزه خوانی و ویژگی های خوانش در موزه می پردازد. این فصل به عنوان مهمترین فصل کتاب به دو عنوان اصلی«بیان موزه ای» ،«اثر باز و اثر بسته» می پردازد که از نگاه نگارنده نقش کلیدی در شکل‌گیری و تحلیل های موزه خوانی های مورد نظر دارد. فصل سوم ده مورد ازمصادیق و نمونه های مطالعاتی اعم از عناصر موزه ای یا نمایشگاه های موزه ای،از منظر موزه خوانی تحلیل شده است.که عناوین آنها عبارتند از :
*موزه خوانی لاشایی به روایت موزه هنرهای معاصر
*خوشنویسی از کارکردهای پیشین تا موزه ای شدن
*نقش نام و جست جوی هویت در مهرهای تاریخی
*بازی نشانه و متن در آینه آسمان
*موزه خوانی آثار هنری کتابخانه و موزه ملی ملک
*معماری به روایت هیتلر و دیگران
*راهنمایی موزه از منظر موزه خوانی
*نشستن به روایت موزه ای
*بازخوانی پنلوپه به روایت معاصر به مناسبت نمایشگاه پیکره ای برای صلح
*شیرهای پرویز تناولی
این کتاب می تواند راهنمای خوبی برای پژوهشگران و علاقه مندان به موزه داری و شروع مطالعات،تحلیل آثار موزه ای و موزه خوانی درایران باشد.
منبع:
فکوهی،ناصر،(۱۳۹۱)انسان شناسی شهری،نشر نی.
دبیری نژاد،رضا(۱۳۹۷)موزه خوانی،انتشارات ایران نگار.
