«آسیب های اجتماعی با سخت گیری ترمیم نمی شوند»؛ چگونگی مواجهه با پدیده های اجتماعی درگفتگو با ناصر فکوهی شفقنا

در خصوص برخورد آمرانه و سیاسی با پدیده های اجتماعی ، وقتی عرف جامعه تغییر کرده و قانون معنایی ندارد، اصرار بر اجرای آن در حالی که همه می دانند غیر قابل اجرا است، هم هزینه بیهوده کردن است و هم سایر قوانین را ضعیف می کند. بسیاری از مواردی که امروز در کشور ما تنش وجود دارد بحث بر سر مسائلی است که به ضوابطی مربوط می شود که تحول یافته اند لذا مبارزه آمرانه با آسیب های اجتماعی مثل مبارزه با عفونت ها با آنتی بیوتیک است که در کوتاه مدت جواب می دهد نه در بلند مدت. وی همچنین اذعان کرد: اولویت دادن منافع سیاسی کوتاه مدت به منافع میان و دراز مدت جامعه روش غلطی است که هر گروه و فردی این روش را انتخاب کند در نهایت بازنده است.

مشروح گفت وگوی خبرنگار شفقنا زندگی با دکتر ناصر فکوهی در زیرمی آید:

*چه زمانی یک پدیده اجتماعی به یک مساله اجتماعی تبدیل و سپس فراگیر می شود؟ و چه زمانی ممکن است به یک بن بست برسد؟ نظیر مساله اعتیاد که زمانی یک جرم محسوب می شد و سپس با فراگیری آن تبدیل به یک بیماری و حال به بزرگترین مساله آسیب زای جامعه ایران و دغدغه بیشتر خانواده ها تبدیل شده است.

فکوهی: در علوم اجتماعی «پدیده» و «مساله» اجتماعی از یکدیگر کاملا متمایز هستند و این امر به میزان آسیب زا بودن و تقابل آنها با عرف و قوانین اجتماعی برمی گردد. پدیده، یک واقعیت اجتماعی، مثل یک رفتار یا یک طرز فکر یعنی یک امر مادی یا غیر مادی است که در جامعه در دوره خاصی یا به صورت پیوسته، مشاهده می شود و ممکن است کمابیش میان این یا آن قشر یا گروه اجتماعی رایج باشد و حتی فرض بر آن باشد که ممکن است پیامدهایی منفی برای جامعه داشته باشد، اما یک آسیب به شمار نمی آید و به عنوان یک آسیب اجتماعی یعنی امری (مادی یا غیر مادی) که باور عرفی یا قانونی بر آن است که به جامعه ضربه می زند به حساب نیامده و بنابراین با آن نه برخوردی قانونی می شود و نه عرفی و اجتماعی. برعکس، در مورد آسیب، عرف، قانون و جامعه به صورتی رسمی یا غیر رسمی زیان آور بودن آن را به طور عام یا در این یا آن گروه اجتماعی به رسمیت شمرده و به همین صورت نیز آن را مجازات می کنند. مثالی در هر دو مورد می زنم. اعتیاد به سیگار یک پدیده اجتماعی است که در اغلب جوامع یک پدیده زیان بار به حساب می آید، همان طور که نفرت و بدبینی پدیده هایی باز هم منفی به حساب می آیند، اما هیچ یک از اینها جز در شرایطی خاص (مثلا سیگار کشیدن در برخی از محیط ها، یا به بیان درآوردن نفرت های نژادی در سطح عمومی) آسیب شمرده نمی شوند و برخوردی با آنها نمی شود.

اینکه چرا یک پدیده منفی یا حتی مثبت به یک آسیب تبدیل می شود موضوعی پیچیده است. اما فرایندی غیر قابل پیش بینی نیست. مثلا اعتیاد های سبک مثل اعتیاد به سیگار در شرایطی که جامعه در شرایط سخت اقتصادی و در سقوط اخلاقی به هر دلیلی قرار بگیرد می توانند همان طور که گفتید به آسیب های جدی همچون اعتیاد به مشروبات الکلی و یا مواد مخدر تبدیل شده و رواج زیادی پیدا کرده و به جامعه زیان های جبران ناپذیری بزنند. بنابراین اگر در جامعه خود شاهد بالا رفتن شرایط آسیب زا بودیم، نباید از بالا رفتن میزان آسیب ها یا تبدیل پدیده های کوچک و کم اهمیت به مسائل حاد اجتماعی تعجب کنیم. این نکته ای اساسی است که در اغلب موارد مطالعات نشان می دهد هر چند دلیل رشد آسیب ها، در خود آنها هم هستند مثلا اعتیاد به مواد مخدر می تواند بدون دلایل اجتماعی قوی، صرفا به علت مصرف ایجاد شود، اما در سطح عمومی و در مقیاس های بزرگ عوامل و مولفه های آسیب زای اجتماعی، فقر، سقوط اخلاقی و نبود سامان های یک جامعه سالم دلیل اصلی هستند. به همین دلیل نیز برخوردهای آمرانه و سخت گیرانه، تاثیری زود گذر دارند، زیرا به علت اصلی حمله نمی کنند، بلکه معلول ها را هدف می گیرند و این تازه زمانی وجود دارد که میان جرم انجام شده و تنبیه نسبت عقلانی وجود داشته باشد و جامعه این نسبت را بپذیرد و افزون بر این توزیع تنبیه و اجرای آن محل شک و تردید نباشد، یعنی افراد جامعه واقعا باور داشته باشند که در برابر قانون برابرند و هر کسی در هر مقامی اگر خطایی مرتکب شود به یک نسبت مجازات می شود. اگر این امر زیر سئوال برود، حتی همان تاثیر زود گذر نیز چندان قابل مشاهده نیست.

*فرق بین یک پدیده اجتماعی با یک ناهنجاری اجتماعی چیست و چگونه می توان این دو مقوله را از هم تفکیک کرد؟ بعضا ممکن است یک مساله ای در یک جامعه ای عادی تلقی شود اما در جوامع دیگر مطابق با عرف جامعه نباشد. اساسا عرف جامعه را چگونه می توان تمییز داد؟ ممکن است برخی مسایل زمانی عرف آن را تایید نکند اما در برهه ای دیگر عرف نسبت به آن بی تفاوت و یا حتی مورد پذیرش قرار دهد. نظیر داشتن ماهواره که زمانی عرف نبود اما حالا به گفته مشاور رییس جمهور نزدیک ۶۰ درصد خانواده های تهرانی ها ماهواره دارند.

فکوهی: ناهنجاری اجتماعی یا آنومی درجه بالاتری از آسیب است. در جامعه شناسی گاه ما برای رواج یافتن بسیار شدید آسیب های متعدد و متداخل را با نام آنومی می شناسیم. مثلا جامعه ای که در آن واحد پدیده هایی مثل فقر، اعتیاد، سقوط اخلاقی، فساد اقتصادی و سیاسی و نظام های سخت و سرکوبگرانه را تجربه کند. همانگونه که بارها و بارها در تاریخ قرن بیستم تجربه کرده ایم، وارد شدن در موقعیت های آنومیک که موقعیت هایی نسبتا استثنایی هستند، به صورت فراوان اتفاق نمی افتند و اگر بیافتند جامعه را وارد فرایند های حاد نظیر انقلاب یا تنش ها و جنگ های داخلی می کنند. فکر می کنم آنچه منظور شما است، همان آسیب های اجتماعی هستند که در جوامع جدید و مدرن نمی توان به سادگی آنها را از پدیده های عادی مثبت یا منفی تفکیک کرد. در واقع بحث بر سر آن است که همانگونه که گفتید آستانه تحمل کجا باید قرار بگیرد؟ چرا در جامعه ای یا در زمانی خاص یک رفتار یا یک اندیشه «طبیعی» تلقی می شود و واکنشی را بر نمی انگیزد اما در جامعه ای دیگر و یا در زمانی دیگر همان ر فتار و اندیشه به شدت با واکنش روبرو می شود؟ پاسخ چندان پیچیده نیست: جوامع انسانی تغییر می کنند و عرف و قوانین این جوامع همراه با زمان باید تغییر کنند و حتی در نظام های دینی نظام های تفسیری برای انطباق هر چه بیشتر مردم با اصول دینی وجود دارد. نظام شیعه از این لحاظ کاملا گویا است ، اصل تقلید در واقع همین است یعنی افراد بنا بر موقعیت های تاریخی می توانند در شیوه زندگی خود تغییرانی ایجاد کنند. همین در مورد عرف و قانون به صورت بسیار وسیعتری وجود دارد چون در قوانین مدنی و عرفی نه با قوانین الهی بلکه با عادات و ضوابط انسانی سروکار داریم که انسان ها وضع کرده اند و می توانند خود نیز آنها را لغو کنند. در بسیاری از مواردی که امروز در کشور ما تنش وجود دارد بحث بر سر مسائلی است که به ضوابطی مربوط می شود که تحول یافته اند اما به دلایل مختلفی سازمان اجتماعی نتوانسته تغییر را در جامعه سامان بدهد و همین سبب تنش های بیهوده شده است. یکی از این موارد مساله ماهواره است که خود مسئولان می گویند ۶۰ یا ۷۰ درصد مردم از آن استفاده می کنند، اما هنوز قوانین ضد ماهواره وجود دارد و اعمال می شود. این به نظر من به نوعی جدی نگرفتن قانون و اهمیت آن است. وقتی عرف جامعه تغییر کرده و قانون معنایی ندارد، اصرار بر اجرای آن در حالی که همه می دانند غیر قابل اجرا است، هم هزینه بیهوده کردن است و هم سایر قوانین را ضعیف می کند. از این مثال ها در جامعه امروز ما بسیار زیاد است . دلیلش هم این است که کشور ما مثل اغلب کشورهای جهان، از سلیقه ها و سبک های زندگی بسیار متفاوت به وجود آمده است: آدم ها شبیه یکدیگر نیستند، سلیقه های یکسان ندارند. حال اینکه گروهی بخواهند سلیقه و شیوه های زندگی خود را به همه تحمیل کنند، نه ممکن است و نه مفید .این امر در کوتاه مدت بی اثر است یعنی ، عملا سلیقه ها ادامه می یابند و حتی به صورت واکنشی کسانی که ممکن است به سلیقه ای گرایش نداشته باشند به دلیل ممنوعیت یافتن آن، بدان جذب می شوند. در دراز مدت نیز بدون شک این فشارها به بازگشت گسترده همه رفتارها و عقایدی بر می گردد که به صورت تصنعی و به صورت آمرانه لغو شده یا ممنوعیت یافته اند. بنابراین باید به سوی اعتدال رفت. دولت ها نباید تصدی گری و دخالت در همه امور زندگی مردم را هدف خود قرار بدهند . چون این کار غیر ممکن است و جامعه و آسیب هایش را غیر شفاف و بنابراین خطرناک و غیر قابل مدیریت می کند. بلکه فقط باید در موارد واقعا آسیب زای حاد دخالت کنند. جامعه خود سایر موارد را به موقعیت عادی بر می گرداند. جامعه ایرانی چند هزار پیشینه تمدنی دارد یعنی این مردمان و نیاکانشان قرنها در شهرها و روستا ها با هم زندگی کرده اند و سازش داشته اند و در زمان های قدیم جامعه خود خویشتن را تنظیم می کرد این امر در جوامع مدرن تغییر چندانی نکرده و دولت ها در امور جزئی دخالت نمی کنند، چون در غیر این صورت نه می توانند مدیریت در امور اصلی را ادامه بدهند و نه مشروعیت خویش را حفظ و توجیه کنند.

*اینکه یک مساله اجتماعی نظیر شیوع مصرف قلیان یا کاهش زاد و ولد، یا پدیده بدحجابی در یک جامعه ای نظیر جامعه ما رواج یابد در صورت برخورد امنیتی و انتظامی با این پدیده ها یا دست آویز قرار دادن آن برای اهداف یا اغراض سیاسی چه تبعاتی می تواند بر یک جامعه بگذارد؟

فکوهی: همه امور و وظایف را نباید با یکدیگر در هم بیامیزید. از نیروی انتظامی آغاز کنیم. در همه جای جهان نیروی انتظامی مسئول اجرای قوانین است، حال قوانین هر چه می خواهند باشند. البته نیروی انتظامی موظف است باز هم طبق قوانین برخوردی انسانی و محترم با همه افراد داشته باشد، ولی اینکه به فرض خواسته باشیم که کار یک جامعه شناس در یافتن دلایل بالا رفتن جرائم و تحلیل این امر و یا کار یک مدیر اجتماعی را در سامان دادن به این امر، یا کار یک سیاستمدار را در وضع قوانین درست، نیروی انتظامی انجام بدهد، انتظاری درست نیست. مشکل ما در سطح کشور متاسفانه بیشتر در سطح عدم درک نخبگان و دست اندرکارانی است که باید جامعه ایران و جهان امروز را درست درک کنند و یا نمی توانند و یا بهر دلیلی نمی خواهند این کار را انجام دهند و ترجیح می دهند در بسیاری موارد با کسانی که این نکات را متذکر می شوند، مثلا جامعه شناسان برخورد کنند. این روش کاملا بی تاثیر است،زیرا با از میان رفتن و یا ساکت شدن نیروهای دلسوز و متفکران و تحلیلگران اجتماعی نه فقط اصل قضیه از میان نمی رود، بلکه دست اندرکاران خود را در موقعیت بدتری قرار می دهند . این همچون آن است که بیمار به جای آنکه به علائم بیماری در بدن خود مثل درد توجه کند و یا به توصیه های پزشک معالج خود اهمیت بدهد، درد را با مسکن هایی هر چه قوی تر از بین ببرد و پزشک را هم وادار به سکوت کند. نتیجه این کار هر چه باشد از میان رفتن بیماری نیست، بلکه تشدید آن است و ایجاد موقعیت هایی که گاه غیر قابل بازگشت هستند.

متاسفانه در سال های اخیر کمتر دیده شده است که به نظر منتقدان توجه شود و برعکس کسانی که صرفا تعریف و تمجید می کنند و ادعای دروغین امکان درمان دردها و بیماری ها را با ابزارهای آمرانه یا ساده لوحانه مطرح می کنند، بیشترین میدان را داشته اند . در حالی که به نظر من هر عقل سلیمی، هر پدر و مادری، هر معلمی، هر آدم عادی ای می تواند بفهمد که راه حل مشکلات تنبیه و محرومیت و ساکت کردن مخالفت ها نیست .درست برعکس به نظر من کسانی که بر این مسائل اصرار می کنند دقیقا تمایل بدان دارند که بیماری کالبد را از پای در بیاورد. تصور کنید که یک فرد به یک بیماری قابل معالجه مبتلا است ، از یک سو گروهی به او پیشنهاد می کنند که به پزشک مراجعه کند و خود را مداوا کند و سلامت خود را باز یابد و گروه دیگری برعکس همه ابزارها را به کار می برند که او را از مراجعه به پزشک و معالجه خود با روش های عقلانی بازدارند. نتیجه گوش سپردن به گروه نخست بازیافتن سلامت است و نتیجه گوش سپردن به گروه دوم از میان رفتن کالبد و نابودی. به همین دلیل نیز من گمان نمی کنم باید ساده انگارانه تصور کرد که اصرار بر آمرانه رفتار کردن در همه امور و نادیده گرفتن اهمیت فرهنگ و درونی کردن آن و برعکس، اصرار ورزیدن به آنکه همه چیز با سختگیری بیشتر و بیشتر حل می شود، چندان معصومانه باشد برعکس فکر می کنم بسیاری از این دوستی ها ظاهری، با نوعی زیرکی و هوشمندی شیطانی، هدف تخریب جامعه را دنبال می کنند. وگرنه کلاه خود را قاضی می کردند و نتیجه سال ها و سال ها فشار آمرانه را که بدتر شدن هر چه بیشتر جامعه منجر شده است، می دیدند و اعتراف می کردند که باید روش هایی دیگر به کار گرفت. سیاسی رفتار کردن را من نامش را “سیاستزدگی” می گذارم چون خود سیاست به معنای مدیریت جامعه است، سیاست زدگی یعنی اولویت دادن منافع سیاسی کوتاه مدت خود به منافع میان و دراز مدت جامعه. در نهایت هر گروه و فردی این راه را انتخاب کند، بازنده است ما در قرن بیستم بارها و بارها این موقعیت ها را دیده ایم و حتی یک مورد هم نیست که عکس این امر را نشان دهد.

*به کار بردن اهرم نظامی و امنیتی در چه زمان هایی در مواجهه با ناهنجاری های اجتماعی مجاز است و یا اساسا کارساز است؟ یا اینکه در هر گونه مواجهه ای با مسائل اجتماعی بایستی از آن اجتناب شود؟

فکوهی: اهرم نظامی ابزار قانون است و هر بار قانون به آن اجازه داده باشد، طبعا مجاز است که وارد عمل شود، اما منطق اجتماعی با منطق قانون گرایی یکی نیست. به عبارت دیگر از قوانین باید تبعیت کرد. چون نظام اجتماعی نمی تواند بدون این اطاعت، خود را حفظ کند. در عین حال، نظام های مقتدر همواره امکان اعتراض نسبت به خود را باقی گذاشته و حتی فرد می تواند از یک دولت شکایت کند. هر اندازه قانون بتواند با واقعیت اجتماعی انطباق بیشتری داشته باشد، شانس خود را در تداوم یافتن و موثر بودن بیشتر می کند و برعکس . بنابراین اولا ابزار آمرانه و کنترل اجتماعی اجتناب ناپذیر است و ثانیا باید کنترل شود و مشروعیت آن دائما از طرف نظام اجتماعی تجدید شود، چون در غیر این صورت با از میان رفتن مشروعیت دموکراتیک و عقلانی اش نه فقط روی به سوی خشونت آمیز تر شدن می برد بلکه این خشونت خود ویرانگر نیز هست یعنی در نهایت خودش را نابود می کند، اما این همه قضیه نیست، ابزار با روی بردن به طرف هر چه خشونت آمیز تر شدن، خود را هر چه بی اثر تر نیز می کند. درست مثل والدینی که برای تربیت فرزندان خود صرفا از ابزار تنبیه استفاده کنند. تنبیه بعد از مدتی بی فایده می شود و باید آن را تشدید کرد، اما تشدید می تواند آنقدر زیاد شود که کودک را از بین برده و در نتیجه آنها را نیز به عنوان والدین از بین ببرد. از این رو در عین حال که اصل جامعه نیاز به کنترل و تنبیه دارد، اما این کنترل و تنبیه خود نیاز به کنترل و تنبیه دیگری دارد که مشورعیت آن را حفظ کند و آزادی بیان و رسانه ای اینجا نقشی کلیدی دارند تا از سوء استفاده از قدرت جلوگیری کند.

اما همه این راه حل های آمرانه و ناگزیر در کوتاه مدت معنی دارند، یعنی برای برخورد سریع با یک پدیده آسیب زا، در حالی که در میان و دراز مدت تنها راه حل های اجتماعی و فرهنگی ممکن است موثر باشند و خشونت و آمریت هیچ اثری جز تشدید آسیب ها و قوی تر شدن آنها در برابر عوامل مبارزه با آنها نخواهند داشت . این اصلی است که ما حتی در طبیعت هم می بینیم. مبارزه آمرانه با آسیب های اجتماعی مثل مبارزه با عفونت ها با آنتی بیوتیک است که در کوتاه مدت جواب می دهد ولی امروز همه می دانند که هر چه در بدن بیشتر از آنتی بیوتیک استفاده کنیم، قابلیت های دفاع بدن از خود کمتر می شود و میکروب ها و عفونت ها نیز بیشتر در برابر آنتی بیوتیک ها مقاوم می شوند. راه حل های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در اینجا شبیه به قدرتمند کردن بدن از طریق تغذیه مناسب، ورزش، مدیریت مناسب بدن و غیره دارند که به بدن امکان می دهند خود آسیب هایی را که تهدیدش می کنند، از میان ببرد. تصدی گری دولت که ما چنین خود را به آن وابسته کرده ایم در نهایت قدرت جامعه را در دفاع از خودش از آن می گیرد، در حالی که جامعه، آن هم جامعه ای با پیشینه ای دراز مدت همچون ایران که چند هزار سال سابقه شهرنشینی دارد، در خود میلیون ها راه و روش برای مبارزه با آسیب ها نهفته دارد که باید فعالشان کرد و اجازه داد که خودش از خودش دفاع کند.

*به نظر می آید زمانی دستگاه حاکمه در یک کشور به اقدام آمرانه در مواجهه با پدیده های اجتماعی مبادرت می ورزد که هیچ راه دیگری وجود نداشته باشد. راه های فرهنگی را طی کرده و حال درست یا غلط به نتیجه نرسیده است. آیا شما نیز با این فرضیه موافقید؟

فکوهی: درست عکس این است. آن کارهایی که راه های فرهنگی طی شده به نظر می رسند در واقع، اشتباهات فرهنگی بوده اند که در اثر عدم شناخت از جامعه و از جهان از آنها استفاده شده است و نه راه های فرهنگی و اجتماعی مناسب. بگذارید به همان مثال بدن و سلامت برگردم. فرض کنیم که راه حلی که ما برای تقویت بدن در برابر بیماری ها به آن متوسل شویم، این باشد که بدن را به شدت زیر فشار ورزش های سنگین قرار دهیم، تغذیه را به شدت در برخی از مواد افزایش دهیم و بسیاری کارهای دیگر که ممکن است در جای خود درست باشند، اما در یک موقعیت و شرایط خاص و در بدنی مشخص، کاملا اشتباه باشند، دراین صورت ما تصور می کنیم که کار درستی کرده ایم صرفا به این دلیل که از دارو استفاده نکرده ایم، و به این نتیجه باز هم غلط تر می رسیم که باید به دارو، آن هم داروهایی سخت تر و سنگین تر مثلا آنتی بیوتیک های قوی تر برگردیم. در حالی که حرف من آن است که بیاییم و فکر کنیم که شاید راه حل هایی که به نظرمان فرهنگی و اجتماعی می آمده اند، اشتباه بوده اند. و به فکر راه حل های درست باشیم. نه اینکه یک اشتباه را با اشتباه بزرگتر جبران کنیم. من می توانم به عنوان یک جامعه شناس و یک انسان شناس که کارش آسیب شناسی اجتماعی است و در ضمن باز به دلیل کارش تاریخ آسیب شناسی ها را در فرهنگ های مختلف می شناسد، به همه دست اندر کاران و مردم عادی اعلام کنم که هرگز در طول تاریخی که ما می شناسیم، آسیب های اجتماعی با اقدامات آمرانه و سخت گیری ها ترمیم نشده اند و درست برعکس این اقدامات در دراز مدت به شدت بر آسیب ها افزوده اند. یک مثال از رویکردهای آسیب شناختی در کشورهای توسعه یافته برایتان می آورم. مثالی که به میزان تکرار جرم زندانیان و میزان حشونت تبه کاران بر می گردد. اگر به طور کلی (بدون وارد شدن به ریز اعداد و ارقام) رویکرد پلیسی و انتظامی و جزایی در آمریکا با همین رویکرد در کشورهای اروپای غربی مثلا فرانسه و آلمان و از آن بهتر اسکاندیناوی را با یکدیگر مقایسه کنیم، می بینیم که در آمریکا شدت عمل و تنبیه های شدیدی که علیه مجرمان در زندان ها اعمال می شود و برخورد خشونت آمیز پلیس در خیابان ها با مجرمان، در مقایسه با رویکرد های بسیار انسانی تر پلیس و قوه قضاییه در اروپای غربی (البته با اختلاف زیاد، مثلا بدترین رفتارها در فرانسه و بهترین آنها در اسکاندیناوی) نتایج کاملا مشخصی داشته است بدین ترتیب که هر اندازه برخوردها در عین قاطعیت، انسانی تر شده اند میزان تکرار جرم کاهش یافته و خشونت ها رو به کاهش گذاشته اند و برعکس. آمریکا امروز یکی از خشونت بارترین جوامع جهان است در عین حال که میزان رفتارهای خشونت آمیز با مجرمان و درگیری های پلیسی نیز در این کشور با مجرمان تقریبا در جهان بی سابقه است و کشورهای اسکاندیناوی یکی از آرام ترین جوامع انسانی و با کمترین خشونت در حالی که رفتار با تمام مجرمان در انسانی ترین شکل ممکن انجام می شود. مقابله به مثل با مجرمان یعنی ورود کسانی که وظیفه شان مقابله با جرم است در همان منطق خشونت . مجرمان در نهایت آنها را نیز آسیب پذیر و کل جامعه را به خطر می اندازد. در تمام کشورهای توسعه یافته تلاش می شود برای همه یک درآمد حداقل در نظر گرفته شود تا از فقر مطلق جلوگیری شود، به افراد فقیر حق استفاده رایگان از سینما ها و موزه ها و استخرها را می دهند، بهداشت آنها از طریق بیمه رایگان تامین می شود، چرا؟ نباید صرفا این ها را اقدامات و دستاوردهای دموکراتیک دانست، که هستند، بلکه روی دیگر سکه هم این است که این اقدامات از افزایش جرم و جنایت جلوگیری می کنند. پس چه بهتر که هم رفتارهایمان را به طور کلی انسانی کنیم حتی با مجرمان و هم اولویت مطلقی برای رویکردهای غیر آمرانه و فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی نسبت به رویکردهای تنبیهی قائل شویم. این تنها راهی است که می تواند چه در جامعه ما و چه در هر جامعه دیگری از بالا رفتن سطح جرائم و آسیب جلوگیری کند. یعنی مدیریت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آسیب و گره گشایی از معلول های اصلی ایجاد این آسیب ها.