خاطره جمعی و شهر

موزه‌ی هنر‌های معاصر مصداقی برای ثبت خاطره‌ی جمعی

چکیده

فضای عمومی شهری(urban public space) جایی است که روابط اجتماعی در آن شکل گرفته، تکوین می یابد و نیز امکان گفتگوی چهره‌به‌چهره را فراهم می‌آورد. فرایند اخیر خاطره‌انگیزی و امکان ثبت خاطره‌های جمعی(collective memory) در فضاهای شهری را بوجود می‌آورد که به عنوان یکی از شاخص‌های هدف در برنامه‌ریزی و طراحی شهری محسوب می‌شود. علاوه بر آن امروزه نقش موثر ایجاد خاطره‌ی جمعی در ارتقاء کیفیت مکان‌های شهری نیز بسیار مورد توجه پژوهشگران شهری قرار گرفته است. اما چه عواملی باعث خاطره‌انگیزی و تداوم خاطره‌ی جمعی در فضاهای عمومی شهری می‌شود؟ برای دست‌یافتن به مولفه‌های موثر بر شکل‌گیری خاطره‌ی جمعی شهری، به روش توصیفی ـ تحلیلی و مشاهده؛ سه مولفه‌ی:کالبد مکان، فعالیت ها و رویدادهای مکان، و معنای‌مکان به عنوان مفاهیم پایه‌ای شکل‌گیری خاطره‌ی جمعی مدّ نظر قرارگرفته و موزه هنرهای معاصر تهران، موردپژوهی شده است. نتایج بررسی نشان می‌دهد که عوامل کالبدی (معماری، منظر شهری، بافت، نقاط مکث و تاکید و…..)، هم سنگ عوامل غیرکالبدی همچون فعالیت ها و رویدادها (فعالیت های فرهنگی ـ هنری، تعامل و گفتمان، تداعی، حس‌مکان و…)، در ایجاد حس تعلق به مکان، خاطره انگیزی و ثبت خاطره ی جمعی در فضاهای فرهنگی ـ هنری شهری (مورد مشخص: موزه هنرهای معاصر تهران) موثرند.
کلید واژه: فضای عمومی شهری، خاطره ی جمعی، موزه هنرهای معاصر

تبیین مساله
یک شهر جایی است که مردم در آن سکونت کرده، مشغول کار می شوند، و اوقات فراغت خود را سپری می‌کنند، شهر متنی برای تجربه ی شهری تلقی می شود. اما این تعریف بسیار ساده، به ویژه در سده ی اخیر همچنان آسیب پذیر، شکننده و دستخوش نابسامانی‌های ناشی از سلطه‌ی انباشت سرمایه و نادیده گرفتن نهادهای مدنی قرار گرفته است.
شهرهای امروزی که ما در آن زندگی می کنیم – چه در جنوب،شمال،شرق یا غرب دنیا – از عدالت اجتماعی بسیار فاصله دارند و به وضوح از افزایش نابرابری و خشونت رنج می برندکه این امر نتیجه ی مستقیم انباشت سرمایه و طمع ورزی و در عین حال حاصل بی توجهی به منزلت، نیازها، بهگشت زندگی مردم ا‌ست.zarat,2015

از سوی دیگر دلبستگی به شهرهای دوران گذشته و روابط ساده و مانوس شهروندان سبب شده که همواره از آن ایام به عنوان روزگار سپری شده ی بی بازگشت یاد می شود. “شهرهای گذشته اگرچه نامنسجم بودند و غیرقابل مراقبت ولی مملو از زندگی و حیات. شهری بود با خاستگاه فرهنگی، اندامواره و ساده که زمان را در خود متراکم کرده بود و خاطره های جمعی را در خود انباشته بود.” (حبیبی،۱۳۸۰)
شهر قرن بیستمی شهری است‌که فریتس‌لانگFritz LangدرمتروپلیسMetropolis 1927،گادفری‌رجیو Godfrey Reggio در فیلم کویانیس‌کاتسی Koyaanisqatsi (زندگی بدون توازن) ۱۹۸۲، ران فریک Ron Fricke در باراکا Baraka1992،…..ترسیم می کنند و نشان آن را قلب ماهیت مفاهیمی می‌دانند که برای انسان معاصر معنای پیشین خود را از دست داده است. شهرهای مملو از هراس و گمگشتگی، آکنده از جمعیت شتابان و اسیر روزمرگی، جمعیتی بی چهره و بی نشان،آنچنان لولیده در هم و آنچنان غریبه باهم، شهرهای به شدت قطبی شده و ویرانگر و ضد خاطره‌ی جمعی.
“زیر فشار پیشرفت صنایع، مهاجرت روستاییان، و تهاجم اتومبیل، در همه جا شاهد سر و سامان دادن های دوباره و سریع به فضای شهری هستیم. بافت شریانی خیابان های کهن از هم می گسلد و خاطره ی آن محو می شود. حال آن که حیات شهر حول خیابان ها و محله هایش ریشه گرفته و شکوفا شده است. سیمای شهر بدون این شبکه ی متشکل از چین و خم که نشانه های تمامی مراحل تاریخ ان هستند، به چه چیز شباهت خواهد داشت؟ و به صورت چگونه جایی در خواهد امد؟” (یونسکو۱۳۶۸)
در چنین شرایطی، ایجاد رغبت به حضور در فضاهای عمومی شهری، باززنده سازی تعامل، گفتگوی رو در رو، و…. به معنای واقعیت بخشیدن به رویای شهروند مدنی و خلق خاطره ی جمعی در کانون های شهری، اهمیت بسزایی می یابد.

تعریف مفاهیم:
فضای عمومی شهری urban public space به فضایی اطلاق می گردد که دسترسی به آن برای همه‌ی اعضای جامعه امکان پذیر است اما فرد در انجام اعمالش در آن آزاد نبوده و هنجارها و قوانین بر رفتار وی نظارت دارند.سفضای عمومی در شهرها دارای پیام هایی است. این پیام ها گاه به صورت معیارهای هنجاری رخ می نمایند و گاه از طریق ترکیب فضایی بناها با یکدیگر. فضای عمومی می تواند طیف وسیعی از فضاهای شهری از خیابان،میدان،سرگذر، نبش ها، …. را شامل می شود.فضای عمومی در شهر به عنوان تبلور کالبدی عرصه ی جمعی حیات مدنی انسان است. (حبیبی۱۳۸۰)
خاطره جمعی collective memory در اوایل قرن بیستم جامعه شناسی به نام موریس هولباخ M.Halbwachs مفهوم خاطره جمعی را مطرح نمود و در واقع او به پدیده‌هایی که سبب می‌شد تا جامعه احساس وحدت کند می پرداخت.در هر جامعه ای با توجه به اداب و فرهنگ خاص ان منطقه هویت اجتماعی و حافظه ی جمعی از راه های خاصی ساخته شده و با مرور زمان به حافظه جمعی ان گروه می پیوندد. هویت اجتماعی در جایی حفظ می شود که وقتی فرد در انجاست حس می کند مکانی که در ان مستقر است با جاهای دیگر فرق دارد. (خسروخاور۱۳۸۰)
واقعه ها و حادثه ها رخ می دهد و حیات مدنی را به حیات واقعه ای تبدیل کرده و سبب می گردند تا خاطره شکل بگیرد و ذهن محل انباشت خاطره ها شود. (حبیبی۱۳۷۸)
ماهیت اجتماعی خاطره ضمن آنکه ارتباط آن با فضای شهری را آشکار می کند به این مساله اشاره دارد که بستر شکل گیری خاطرات جمعی باید محل وقوع تعاملات اجتماعی باشد، لذا واضح است که شکل گیری خاطرات در قلمرو سکونتگاه های جمعی یعنی شهر و محلات آن امکان پذیر است.lewicka,2008))
حافظه‌ی تاریخی بر بستر فضا حرکت می‌کند، به عبارت دیگر محور زمانی در رابطه ای پیوسته با محیط فضایی قرار می گیرد و به نوبه خود آن را تغییر داده و بر آن معناگذاری، نمادگذاری و نشانه‌گذاری می‌کند. فضاهای شهری، محله‌های شهری درکلیت خود بدل به پهنه‌هایی می شوند که می توان آن‌ها را در مکان های حافظه نامید. (فکوهی ۱۳۷۹)
بررسی واستنتاج از منابع مختلف نشان می دهد عواملی که در تبدیل یک فضا به مکان نقشی اساسی ایفا می کنند، همان عواملی هستند که سبب شکل گیری خاطره جمعی در یک فضای شهری هستند. سه عامل ساختار فیزیکی(کالبدی)، فعالیت و معنا ، فضایی را جهت دار کرده و برای مخاطب تبدیل به مکان می نماید. با گذشت زمان این مکان، محل شکل گیری خاطرات جمعی خواهد بود.

شهرـ خاطره
وفاق جمعی، شهر را فضای گسترده ای می داندکه در آن چهار عملکرد بزرگ انسانی – سکونت،کار،آمد وشد و اوقات فراغت ـ جای می گیرد و در عین حال شهر بستر و تجلی گاه خاطره ی جمعی است و به آن تداوم می بخشد. شهرها با خاطره های جمعی ماندگار، قوام یافته و ارتقاء می یابند.حس مکان، هویت و خاطره در شهر بازتعریف شده و مترادف یکدیگر به یگانگی معنایی می رسند، آنگاه فضاهای شهری وخاطرات جمعی را غنا می بخشند.به همین دلیل امروزه خلق مکان به عنوان یکی از مهم ترین اهداف طراحی شهری قلمداد شده و مفهوم خاطره جمعی در یک رابطه تنگاتنگ با مفهوم مکان قرار می گیرد.
شهر فقط یک کالبد و یک مکان نیست، شهر یک خاطره است، تاثیر و تاثری از زمان های متفاوت. ایجاد فضاهای شهری پاسخ گویی به نیاز به برقراری روابط اجتماعی است. فضاهایی که از نظر روانی – عاطفی فعال بوده و امکانات ارتباطاط چهره به چهره انسانی در درون اجتماع شهری و در کالبدی سازمان یافته را فراهم می آورد. فضاهایی که علاوه بر حیات اجتماعی خود، تصورپذیر بوده و در ذهن ساکنان آن نقش بسته و خاطرات فراموش نشدنی برجای می گذارد، و در دل و ذهنشان زنده می ماند. فضاهایی که سبب رونق حیات اجتماعی و مدنی شهر شده و به تبع آن اساسی ترین نیاز انسان یعنی نیاز به زندگی اجتماعی و کنش متقابل را مرتفع خواهند نمود.(حبیبی،۱۳۸۰) هم اکنون ثبت خاطره ی جمعی در کانون های شهری به مثابه یکی از نقاط قوت به شمار رفته و پژوهشگران شهری به معیارهایی توجه می کنند که خاطره ی جمعی در فضاهای عمومی شهر را بوجود آورده و به آن تداوم می بخشد.
فضاهای شهری به عنوان بستری ست که در ذهن تولید معنا می کند.(گودرزی۱۳۹۸)
شهر مکان خاطره های جمعی مردم ساکن شهر است.(حبیبی،۱۳۸۰)
شهربا اجزای تشکیل دهنده اش غنی ترین گفتگوی تمدنی نسل های گذشته با نسل کنونی است.(پیشین)
گذشت زمان کالبد شهر را واجد هویت می سازد و شهروندان به واسطه فضاهای شهری مملو از خاطره های جمعی با گذشته ی فرهنگی خود ارتباط یافته و هویت اجتماعی کسب می نمایند.(پیشین)
هویت اجتماعی و حافظه جمعی در جایی حفظ می شود که وقتی فرد در انجاست حس می کند مکانی که در آن مستقر است با جاهای دیگر فرق می کند.(خسرو خاور ۱۳۸۳)

موزه ی هنرهای معاصر تهران
تعریف موزه ی هنری : موزه هنر موسسه ای است دائمی که به منظور حفظ و گسترش مجموعه های هنری (موضوع)، اقدام به برگزاری نمایشگاه دائمی یا موقت، گالری کوچک، چیدمان های ویژه و یا چیدمان زیباشناختی (شکل ارائه) برای همه ی اقشار مردم یا گروه های خاص مانند: بانوان،کودکان، جوانان و معلولان (مخاطب) می نماید. (نادعلیان،احمد۱۳۹۲) امروزه موزه ها بیش از پیش به یک نهاد اجتماعی موثر و تاثیرگذار بر جنبه های گوناگون جوامع امروزی تبدیل شده و موزه ی هنرهای نو دقیقا در معنای مکانی است که در آن فعالیت های مرتبط با حوزه ی هنرهای نوین ارائه می گردد. موزه هنرهای معاصر تهران به همین منظور بیش از چهل سال پیش در تهران بنا شده است. مکان موزه : خیابان کارگر شمالی (امیراباد تهران) یکی از پر رفت و آمد ترین خیابان ها در شهر تهران و در عین حال بیانگر تغییراتی است که در نیم قرن اخیر به خود دیده است.مهم ترین و شاید زیباترین بنا در این خیابان که همچنان بر قوت خود باقی‌ست،موزه‌ی هنرهای معاصر است، با معماری خاص و با بنیان های فرهنگی ـ اجتماعی. موزه ی هنرهای معاصر تهران در حد فاصل خیابان حجاب و بلوار کشاورز، و در سرحد شمالی پارک لاله، در جوار موزه ی فرش قرار گرفته است. این موزه در سال ۱۳۵۶ توسط کامران دیبا طراحی و بنا شده است.
موزه هنرهای معاصر در ضلع شمالی بلوار کشاورز و غرب پارک لاله واقع شده است و درسال ۱۳۵۶، فعالیت فرهنگی و هنری خود را آغاز کرد.این موزه در زمینی به وسعت ۲۰۰۰ مترمربع و پیرامون آن فضایی سبز و زیبا موسوم به پارک مجسمه با تندیس‌هایی ارزشمند از هنرمندان پر آوازه معاصر ایران و جهان قرار گرفته‌است. (www.archline.ir)
معماری موزه:یکی از نمونه های باارزش و کم نظیر معماری نوین ایران است که طرح آن بوسیله‌ی کامران دیبا انجام گرفته و از جمله عناصر چشم‌نواز: هشتی،چهارسو، معبر وگذرگاه موزه است. ساختمان موزه با تلفیقی از معماری مدرن و سنتی و با الهام از بادگیرهای مناطق حاشیه کویر ایران ساخته شده است.
موزه هنرهای معاصر، نمایشگاه های خود را در ۹ گالری بزرگ و کوچک برپا می سازد. گالری ها یک به یک در مسیر حرکت بازدید کنندگان قرار دارند و این ترتیب، امکان برقراری بیشترین و بهترین ارتباط میان تماشاگر و آثار هنری را فراهم می سازد. رستوران، فروشگاه کتاب، کتابخانه ی تخصصی، سینماتک؛ از جمله فضاهای دیگر موزه است که علاقه مندان خاص به خود را دارد.(پیشین) مجموعه دائم موزه هنرهای معاصر، مشتمل بر تندیس های زیبا و کم نظیر باغ مجسمه است که نظر بازدید کنندگان و دوستداران هنر مجسمه سازی را به خود جلب کرده و حس کنجکاوی آنان را برمی انگیزد. باغ مجسمه مشتمل بر تندیس‌هایی زیبا و با ارزش از هنرمندان معاصر همچون هنری مور، آلبرتو جیاکومتی و پرویز تناولی ست که فضای سبز اطراف را به پارک مجسمه بدل ساخته است.‌ (پیشین)

عکس: نمای بیرونی موزه هنرهای معاصر در خیابان امیرآباد

بالا : پلان کلی مجموعه ی موزه ی هنرهای معاصر.
پایین: پلان گالری های موزه ی هنرهای معاصر. (ماخذ: پیشین)

بالا: پلان مجموعه موزه هنرهای معاصر و باغ مجسمه ها و تندیس ها
پایین : ریتم در فضا، اثر: ماکس بیل (Max Bill)، مجموعه دائمی باغ مجسمه

بالا: مرد در حال قدم زدن ، اثر: آ.جیاکومتی (Alberto Giacometti)
پایین : درمانگر، رنه مارگریت (René Magritte)

گونه شناسی موزه: موزه هنرهای معاصر تهران به طور عام در گروه موزه های هنری قرار می گیرد. موزه های هنری موزه هایی هستند که مجموعه ان ها صرفا به دلیل ارزش زیبایی شناسی گردآوری شده و در معرض نمایش قرار گرفته است. این اثار موضوع و مجموعه های هنری بسیار گسترده ای از جمله آثار نقاشی، پیکره سازی، گرافیک، هنرهای تزیینی، هنرهای کاربردی و صنعتی را در بر می گیرد. (نفیسی ۱۳۸۰،۳۸). از سوی دیگر این موزه خاص هنر معاصر است و در ان نمونه هایی از اثار هنر مدرن و جدید، به همراه سبک های هنری و شیوه هایی که در یک سده اخیر ایجاد شده نگه داری می شوند. مجموعه آثار موزه را می توان در سه گروه : آثار موجود در مخزن (گنجینه)مشتمل بر ۳۰۰۰ اثر ارزشمند و بی نظیر مربوط به نخبگان دیروز و امروز هنرهای تجسمی ایران و جهان مانند پیکاسو ،رنوار، گوگن،و….. است.آثار ارائه شده در گالری ها و فضاهای موزه که معمولا دوره ای و موقتی ارائه می شود و همچنین پیکره هایی که در باغ مجسمه موزه همچون اثاری از هنرمندان معاصر مثل البرتیو جاکومتی و پرویز تناولی، نگه داری می شوند. همچنین اثار زیادی از هنرمندان ایرانی در این موزه نگه داری می شود از جمله هنرمندان مکتب کمال الملک، نقاشی قهوه خانه ای، نگارگری ایرانی، هنرمندان سبک سقاخانه ای، هنرمندان هنر انقلاب و جنگ و همچنین اثار پیکره سازی ، خوشنویسی معاصر ، عکاسی،گرافیک،فیلم ، ویدئو و غیره را در بر می گیرد. (نادعلیان۱۳۸۸)

“ماده و فکر”، اثر زیبا و نوین هنرمند ژاپنی‌ “نوریوکی هاراگوچی” از روغن و پولاد

عوامل بیرونی و درونی موثر برشکل گیری خاطره و تداوم خاطره ی جمعی را می توان به شرح زیر دسته بندی کرد:
بدون شک انتخاب مکان موزه یعنی قرارگیری در کنار پارک و فضای سبز یکی از بهترین موقعیت ها یرای موزه به شمار می رود. فراموش نکنیم که خیابان امیرآباد نیز به عنوان یک دسترسی مهم و کلیدی مرکزی تهران است که محله های مختلف و پرتراکم را در مسیر جنوب به شمال خیابان بهم متصل می کند.
قرارگیری موزه ی فرش تهران و بازارچه ی همجوار پارک لاله نیز دو جذابیت مهم ملحق شده به پارک لاله محسوب می شوند که جملگی تقاضای مراجعه ی زیاد به حوزه ی جاذبه ی موزه ی هنرهای معاصر می افزایند. از این رو مجموعه ی پارک، موزه ی فرش، بازارچه، موزه ی هنرهای معاصر؛ به عنوان مجموعه ی هم افزای مردم پذیر تبدیل شده است.
نمای بیرونی موزه هنرهای معاصر، خود به عنوان معماری بی نظیر تلفیقی سنتی – نو ، دارای هویت و شناسنامه ی خاص خود است که در این باره اهل فن بسیار سخن گفته اند. نتایج بررسی حاکی از جذابیت و منظر شهری زیبا در ذهن نقش می بندد. حتا اگر عابر باشیم و هیچگاه داخل موزه نرفته باشیم.
بستری برای کاربرد فرهنگی هنری ، فضای بیرونی موزه و باغ مجسمه و تندیس ها و سازه های حجمی خود به خود رغبت حضور و ترویج فرهنگی هنری به همراه دارد. به عنوان کاربرد فرهنگی هنری شناخته می شود
عوامل درونی : مضمون و محتوای فعالیت ها و رویدادهایی ست که در موزه ی هنر های معاصر اتفاق می افتد. بی تردید هرگونه فعالیت فرهنگی هنری به عنورن یک رویداد ملی و چه بسا بین المللی فراخوانی است به شهروندان برای مشارکت و حضور.
در فرایند اخیر اتفاق مهم، گفتگوی چهره به چهره، تعامل و مشارکت است که به همراه خود حس مکان حس تعلق و حس خوب حاصل از بودن در یک فضای فرهنگی، به بازتولید و تکرار حضور و خلق خاطره جمعی می انجامد.
قاب زیر به اختصار عوامل بیرونی و درونی موثر بر علاقه مندی به ایجاد و گسترش خاطره جمعی در موزه هنرهای معاصر را نشان می دهد.

عناصر خاطره ساز در مکان و مولفه های شکل دهنده آن
به طور کلی عناصر خاطره ساز شامل: کالبد مکان، فعالیت و رویدادهای مکان، معنا و حس مکان است. کالبد مکان بر بستر انسان ساخت یا طبیعی از جمله با معیارهای: منظر شهری، بافت، عناصر نشانه ای ، نقاط مکث و تاکید، روانی حرکت پیاده و ……. سنجیده می شود. فعالیت و رویداد در مکان : بر بنیان فعالیت های فرهنگی، هنری، و اجتماعی از جمله با معیارهای: گذران اوقات فراعت، مناسبت های خاص، نمایشگاه گنجینه ی ارزشمند موزه، نمایشگاه اثار هنری، دوسالانه های گرافیک،عکاسی، نقاشی، مجسمه، هنرهای کاربردی،کنش فردی و جمعی داوطلبانه سنجیده می شود.
معنای مکان: با مفاهیم کیفی همچون هویت، حس تعلق، تداعی معانی، تعامل، همخوانی تصویر ذهنی افراد با وضع موجود مکان، تاریخچه ی خاص آن مکان و نام مکان و…. سنجیده می شود. قاب زیر نشان دهنده ی عناصر خاطره ساز در مکان و مولفه های شکل دهنده ی آن است. سه مولفه ی بستر کالبدی، کارکرد و فعالیت، معنا و تداعی؛ قدرت جذب طیف وسیعی از اقشار مردم را به خود دارد. قاب زیر نشان دهنده ی عناصر خاطره ساز و مولفه های شکل دهنده ی خاطره است. ماخذ: اسمعیلیان،۱۳۹۲

یافته ها:
سه مولفه ی اخیر در مورد موزه هنرهای معاصر به شرح زیر عمل می کند:
مکان استقرار موزه هنرهای معاصر از نظر قرارگیری در یکی از خیابان های پر رفت و امد و نیز همجواری با پارک لاله، بازارچه ی پارک لاله، موزه ی فرش ، خودبخود دارای اهمیت می شود. استقرار گونه های متنوع فضای عمومی اخیر به علاوه ی حرکت روان پیاده در جوار معماری جذاب موزه، طیف وسیعی از مردم را بخود فرا می خواند. مردم ساکن در محله های همجوار، جوانان جویای هنر، شهروندان برای گذران اوقات فراغت، ….. از کنار موزه می‌گذرند و یا بطور مشخص به موزه مراجعه می‌کنند. به عبارت دیگر، منظر چشم نواز معماری موزه خود یکی از پرجاذبه ترین دیدنی های شهر و خیابان کارگر شمالی (امیراباد) است و نظر ساکنان محل، عابران شهری را به خود جلب می کند.
نوع فعالیت موزه که بر محور هنرورزی و هنردوستی و هنرجویی استوار است، بخودی خود دارای جذابیت متنوع و متعدد است. برگزاری نمایشگاه ها، مناسبت های خاص، دوسالانه های گرافیک و عکاسی، نمایشگاه نقاشی و سایر هنرهای تجسمی، نمایشگاه های متعدد هنرهای کاربردی، نمایش فیلم در سینماتک موزه، بازدید از بخش های مختلف موزه، حضور در کتابخانه ی تخصصی موزه، …….. خود بخود مراجعین مختلف از گروه های سنی و اقشار مختلف را به خود اختصاص می دهد. بازدید از نمایشگاه برپاشده ی گنجینه ی ارزشمند نگهداری شده در انبار موزه یکی از مهم ترین و پربیننده ترین رویداد سال های اخیر موزه ی هنرهای معاصر به شمار می رود که در یک بازه ی زمانی طولانی مدت اقشار مختلف مردم را از سراسر ایران پذیرا بوده است. برنامه های متنوع موزه می تواند همچنان باعث رونق و حضور تعداد بیشتری از هنردوستان باشد. حس مکان و معنا در موزه ی هنرهای معاصر بسیار قوی است. پلان داخلی موزه و طراحی داخلی ، وجود پنجره های در زوایا که از درون،منظره ای از بیرون را در نما ها و قاب خاص نشان می دهد؛ از ویژگی های بارز و منحصربفرد موزه به شمار می رود. هر گوشه از موزه به واسطه ی فعالیت ها و نوع چیدمان، منظر زیبا به پارک از هر دریچه، در تعامل با فعالیت ها و رویدادها، حس مکان تداعی ….. را ایجاد می کند.
برآیند سه مولفه ی اخیر نشان از حس خاطره ی جمعی و خطره انگیزی در سصح بالا دارد. موزه هنرهای معاصر اکنون به نماد بی بدیل خاطره در شهر تهران و خیابان امیراباد تبدیل شده. در موزه هنرهای معاصر به جرئت هر سه مولفه تمام و کمال حضور دارند تا خاطره ی جمعی ثبت و بازتولید شود.
قاب زیر بطور خلاصه عملکرد سه مولفه ی کالبد مکان ، فعالیت مکان و معنای مکان را در مورد موزه‌ی هنرهای معاصر نشان می‌دهد.

منابع  :

اسمعیلیان، سحر، و احسان رنجبر ۱۳۹۲، بررسی تطبیقی مولفه های موثر بر شکل گیری و انتقال خاطرات جمعی در فضاهای عمومی شهری، نمونه ی موردی: تهران میدان تجریش، میدان بهارستان و میدانچه تئاتر شهر ، مجله معماری و شهرسازی ارمانشهر، شماره ۱۱
پیام یونسکو ۱۳۶۸، خاطره و خیابان ، شماره ۲۳۱
حبیبی، محسن ۱۳۷۸، فضای شهری، حیات واقعی و خاطره های جمعی، مجله صفه،شماره ۲۸
حبیبی، محسن ۱۳۸۰، جامعه مدنی و حیات شهری، مجله هنرهای زیبا،شماره۷
خسرو خاور، فرهاد، ۱۳۸۳، شهرها و خاطره جمعی،فصلنامه معماری و ساختمان، شماره ۳
گودرزی، غزاله، مصطفی بهزادفر و یوسفعلی زیاری ۱۳۹۸،واکاوی اثر تغییرات کالبدی بافت تاریخی بر حافظه تاریخی شهروندان مطالعه موردی: محور پانزده خرداد، فصلنامه شهر پایدار، دوره ۲، شماره۲
فکوهی ، ناصر ۱۳۸۲، انسان شناسی شهری، نشر نی. تهران
مومنی، کوروش و زهره مسعودی ۱۳۹۵، رابطه فرهنگ و معماری(با بررسی موزه هنرهای معاصر تهران)، جلوه هنر، شماره ۱۵
نادعلیان، احمد و کرم میرزایی ۱۳۸۸، مطالعه موردی شش اثر هنرجدید در موزه هنرهای معاصر تهران، فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، شماره ۱۳
نفیسی،نوشین دخت ۱۳۸۰، موزه داری،نشر سمت، تهران

LEWICKA M (2008), Place Attachment, Place Identity, and Place Memory: Restoring the Forgotten City Past, Journal of Environmental Psychology.
ZARAT L. (2015), Right to the City for All: A Manifesto for Social Justice in an Urban Century, the just city essays, volume one

www.archline.ir

www.wikipedia.com

مقاله به همراه تصاویر و نمودارها در فایل پیوست:

خاطره جمعی و شهر