مصاحبه گرگوار آلیکس با ژان پی‌یر الونگ مباسی، ترجمه زهره دودانگه
امروزه بیشترین شدت شهری‌شدن جهان در آفریقا جریان دارد. به دلیل کاهش جمعیت روستایی و نرخ رشد جمعیت بسیار بالا، جمعیت شهرها از ۳۵۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۵ به ۱.۲ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. یک انفجار شهری که بدون برنامه‌ریزی، بی‌تعادل و بی‌قانون گسترش می‌یابد. هم اکنون در جنوب صحرای افریقا ۱۶۵ میلیون از شهروندان در زاغه‌ها زندگی می‌کنند.
نوشته‌های مرتبط
به نظر متخصص شهری کامرونی، ژان پی‌یر الونگ مباسی [۱]، دبیر کل اتحادیه شهرها و حکومت‌های محلی آفریقا [۲]-اتحادیه‌ای که شهرهای قاره را گرد هم می‌آورد- شهرهای آفریقا دچار کمبود تمرکززدایی و فقدان ظرفیت برای توزیع منابع هستند و علاوه بر آن نخبگان افریقایی در برابر آغاز یک گفتمان مسئولانه مقاومت می‌کنند.
چرا آفریقا تجربۀ یک توسعه شهریِ هرج‌ومرج‌گونه را دارد؟
کسی نمی‌داند چگونه باید شهرهایی را مدیریت کرد که هر ده سال جمعیت‌شان دو برابر می‌شود؛ این چالش با تفکری ضد شهری هم همراه است که آن را وخیم‌تر می‌کند؛ این تفکر که مردم باید به روستای زادگاه‌شان بازگردند. این جریان در آفریقا را بانک جهانی و همچنین دولت فرانسه تشویق می‌کنند و همین دو نتیجه در پی است.
از یک سو میزان رشد شهرها را جدی نگرفته‌‌اند، چون دولت‌ها تمایل دارند آن را کم اهمیت بپندارند، و هدفشان به ویژه خوشامد وام‌دهندگانی است که به دولت‌ها می‌گویند نباید چنین کلان‌شهرهایی را بپذیرند.
و بعد به خیال ممانعت از رشد شهرها پیرامون‌شان مرزهایی محکم کشیده‌ا‌ند و در نتیجه سبب پیدایش محلات غیرقانونی و غیررسمی شده‌اند. تصور کنید که در آفریقا کمتر از یک پنجم جمعیت شهری در شهرهای رسمی زندگی می‌کنند!
آیا شهرها قابلیت‌ها و منابع لازم برای مدیریت توسعه خود را دارند؟
اجتماعات محلی در دهۀ ۱۹۹۰، در بحبوحۀ بحران اقتصادی و سیاسی، پایه‌گذاری شدند. به استثنای یک یا دو شهر، دولت‌ها هنوز به وعده‌های مدرنیسم که یادگار دوران استعمار است، عمل نکرده‌اند. از مقامات منتخب محلی خواسته شده که راه‌حل‌هایی را بیایند، بدون آنکه ابزاری در اختیار داشته باشند که در جایی برق، آب جاری و جاده آسفالت شده فراهم کنند.
هم اکنون تمرکززدایی موثری در قارۀ آفریقا وجود ندارد. مقامات منتخب و کارمندان محلی از آموزش برخوردار نیستند. در به اشتراک گذاشتن منابع مشکل وجود دارد، به ویژه مشکل مالیاتی: دولت‌ها اکثر منابع را در اختیار گرفته‌اند. در اروپای چهل درصد هزینۀ عمومی تحت کنترل اجتماعات محلی است. این رقم در آفریقا زیر ۵ درصد است. این امر اتکا به دولت را تقویت می‌کند.
برخی ناظران واهمه دارند که تمرکززدایی فساد را چندین برابر کند… برعکس، تجربه ثابت کرده که فساد در سطح محلی بسیار بهتر کنترل می شود تا در سطح ملی. به خصوص آنکه تمرکززدایی به شهروندان این فرصت را می‌دهد که نظر خود را دربارۀ زندگی محلی بیان کنند و این تبدیل به دلیلی می‌شود برای آنکه مالیات خود را پرداخت کنند. چرا آفریقایی‌ها باید مالیات بپردازند؟ آن هم در حالی‌که وقتی مدرسه‌ای ساخته می‌شود به آن‌ها گفته می‌شود که این هدیه‌ای از سوی رییس جمهور است…
چرا شهرهای آفریقا نمی‌توانند منابع خود را جمع‌آوری کنند؟
چالش اصلی شهرهای آفریقایی موفقیت در ایجاد یک بازار ملکی برای ایجاد ارزش افزوده و دریافت اجاره‌بهاست، این امر تنها چیزی است که می‌تواند از نظر مالی رشد شهری را تأمین کند. تنها پنج درصد از زمین‌های شهری، کمی بیشتر یا کمتر، به خدمات شهری اختصاص یافته است. برای بهبود این خدمات و همگام شدنشان با رشد شهری، آن‌ها باید ده هزار فرانک آفریقایی (CFA) به نسبت سرانه جمعیت در سال سرمایه‌گذاری کنند. این میزان هرگز از ۱۵ یورو بیشتر نمی‌شود، اما همین ۱۵ یورو را ندارند.
در قارۀ آفریقا، تنها در مراکش است که شهرها خود را از نظر مالی تأمین می‌کنند. در جاهای دیگر شهرداری‌ها هیچ اختیاری در استفاده از زمین ندارند و درآمدی از آن به دست نمی‌آورند. چه آنجا که دولت تمامی قدرت را در دست دارد و چه وقتی مالکان سنتی زمین را تحت تسلط خویش دارند، بازار زمین شده شکل نمی‌گیرد و این شکل‌گیری محلات غیررسمی را سرعت می‌بخشند.
مسئله واقعی این است که بدانیم آفریقایی‌ها، ضمن آنکه آگاه‌اند که باید هزینه بپردازند، خواهان چه شهری هستند؟ چه کیفیتی از خدمات شهری را می‌خواهند؟ در چه مدتی؟ با چه نوعی از تأمین مالی؟ انسان تنها زمانی واقع‌گرایانه فکر می‌کند که بداند باید هزینه بپردازد. متاسفانه این بحث دموکراتیک هرگز در آفریقا تکوین نیافته است. شهروندان برای این گفتمان حقیقی آماده نیستند. برای سیاستمداران بسیار ساده‌تر است که به همگان چیزی شبیه به گوشه‌ای از پاریس را وعده دهند.
بیشتر آفریقایی‌ها هنوز شهر استعماری را چون شهری آرمانی می‌دانند، شهری که باید آن را ارث ببرند.
شهرنشینی آفریقا
رشد: در سال ۲۰۵۰ نیمی از مردم آفریقا در شهرها زندگی می‌کنند؛ این آمار امروز ۳۸ درصد است. جمعیت قاهره در سال ۲۰۰۷ از مرز ۲۰ میلیون نفر گذشت. در سال ۲۰۵۰ کین شاسا و لاگوس به ترتیب با ۱۷ و ۱۶ میلیون نفر به کلان‌شهرها می‌‌پیوندند.
زاغه ها: ۶۲ درصد از شهرنشینان در صحرای آفریقا در زاغه زندگی ساکن هستند؛ این آمار در آفریقای شمالی ۱۵ درصد و در کشورهای در حال توسعه حدود ۳۶ درصد است. جمعیت شهری ساکن در زاغه‌های اتیوپی و چاد از ۹۹ درصد فراتر رفته است. زاغه کیبرا [۳] در نایروبی دارای یک میلیون نفر جمعیت است.
آب و هوا: شهرهای آفریقا بیش از سایر شهرها در مقابل گرم شدن کرۀ زمین آسیب پذیر هستند. در اسکندریه، ۵۰ سانتی‌متر بالا رفتن آب دریا دو میلیون نفر را به فرار وادار کرد. در لاگوس ۱۰ میلیون نفر از ساکنان در ارتفاعی کمتر از دو متر بالای سطح دریا زندگی می‌کنند. در آبیدجان [۴] مراکز اقتصادی در کمتر از یک متر بالاتر از سطح دریا هستند.
[۱] Jean-Pierre Elong-Mbassi
[۲] l’organisation Cités et gouvernements locaux unis d’Afrique
[۳] Le bidonville de Kibera
[۴] Abidjan
منبع: