رشد فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی طی سال‌های اخیر جنبه‌های متفاوتی از حیات بشر را با تغییرات و تحولات شایان توجهی مواجه کرده‌اند. صنعت گردشگری یکی از صنایعی است که همسو با این رشد جهان‌شمول، با تغییرات بی‌سابقه‌ای مواجه شده است. این همسویی منجر به ایجاد شکل نوینی از گردشگری تحت عنوان «گردشگری هوشمند» شده است. به زعم فیلیپس[۱](۲۰۰۰) این شکل از گردشگری را میتوان اتّخاذ یک رویکرد جامع، بلندمدت و پایدار برای برنامه‌ریزی، توسعه، بهره‌برداری، بازاریابی محصولات و مشاغل گردشگری دانست. وی بر این عقیده است که گردشگری هوشمند به واسطه دو تکنیک مکمل تقاضای هوشمند[۲] و تکنیک‌های مدیریتی و بازاریابی هوشمند[۳] شکل می‌گیرد. در باب اهمیت این شکل از گردشگری میتوان گفت: ضمن آن که می‌تواند از اقتضائات بلافصل جوامع مدرن به شمار رود، بسترساز تحقق گردشگری برای همه/ گردشگری قابل دسترس[۴] نیز است. با این همه تحقق تام و پایدار گردشگری هوشمند همچون سایر شاخه‌های گردشگری در گروه برنامه‌ریزی و سیاستگذاری صحیح است. مبرهن است که سیاستگذاری اصولی و صحیح در راستای تحقق تام و پایدار گردشگری هوشمند در گرو توجه به الزامات و بسترهای مورد نیاز این شکل از گردشگری است.
پژوهشگران و صاحب‌نظران متعددی چون لی[۵] و همکاران(۲۰۲۰)، گرتزل[۶] و همکاران(۲۰۱۵) و میسرا[۷](۲۰۱۷) به واکاوی الزامات تحقق گردشگری هوشمند به منظور دستیابی به سیاستی متقن و اصولی دست زده و به نکات شایان توجهی اشاره کرده‌اند. لی و همکاران بر این عقیده‌اند که مقاصد هوشمند[۸]، محیط هوشمند و تجارب هوشمند[۹] از الزامات تحقق‌پذیری گردشگری هوشمند‌ند. گرتزل و همکاران نیز بر این عقیده‌اند که تحقق گردشگری هوشمند به جد به توسعۀ فناوری‌ها در منطقۀ مورد نظر وابسته است. همچنین میسرا در این مورد بیان می‌کند که مهمترین بستر برای تحقق گردشگری هوشمند، وجود سیستم‌های هوشمند و توان بهره‌برداری افراد از آن‌ها است. بدیهی است میزان توسعه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی نقش شایان توجهی را در محقق‌شدن این شکل از گردشگری ایفا می‌کنند، با این همه الزامات عملیاتی‌شدن این شکل از گردشگری، به عوامل دیگری وابسته است که به صورت زنجیره بستر مناسبی را به منطور شکل‌گیری پایدار آن فراهم می‌کنند. توجه به این زنجیره عوامل موجب می‌شود گردشگری هوشمند از سطح ایده و امل فراتر رود به عملیاتی شدن نزدیک‌تر شود.
نوشته‌های مرتبط
طی سال‌های اخیر ایدۀ گردشگری هوشمند و شهر هوشمند در ایران و نوید تحقق آن از سوی مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و بسیاری از فعالان حوزۀ گردشگری و هوشمندسازی به گوش می‌رسد. با این همه نباید از خاطر برد که تحقق تام این شکل از گردشگری در وهلۀ نخست در گرو تحقق الزامات آن است. بدون شکل‌گیری کامل زنجیرۀ الزامات تحقق گردشگری هوشمند سخن‌گفتن از عملیاتی‌شدن ایدۀ گردشگری هوشمند آرزویی بیش نیست. یا دست کم آن که بدون شکل‌گیری این الزامات نمی‌توان انتظار پایداری را از طرح‌های هوشمندسازی در زمینۀ گردشگری داشت. در این راستا ضروری است اشارۀ کوتاهی به این زنجیرۀ الزامات شود. یکی از مهمترین الزامات تحقق گردشگری هوشمند و به عبارتی حلقۀ نخست زنجیره را میتوان توسعه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی دانست. بدیهی است که سطح توسعه‌یافتگی این فناوری‌ها در مناطق مختلف بر تحقق گردشگری هوشمند اثرگذار است. توسعه و بهبود کیفیت زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، تسهیل امکان دسترسی همگانی به اینترنت پرسرعت و افزایش سرعت کاوش(سرچ) از جمله مفاهیمی‌اند که میتوان آن‌ها را ذیل مقولۀ توسعۀ فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی گنجانید. علاوه بر این نباید از خاطر برد که مقبولیت و استفاده حداکثری از امکانات هوشمند در هر زمینه‌ای به میزان توانمندی افراد در بهره‌مندی از آن‌ها وابسته است. بدین ترتیب میتوان در اولویت‌بندی الزامات تحقق گردشگری هوشمند توانمندسازی افراد در بهره‌مندی از امکانات و تسهیلات هوشمند را در جایگاه دوم قرار داد. تحقق این امر مستلزم آموزش‌های مستقیم و ضمنی از مجاری متعددی است. لازم است این آموزش‌ها به نحوی صورت‌پذیرند که آحاد مردم با سطوح متفاوت سواد، آگاهی یا مهارت نسبت به بهره‌مندی از امکانات و تسهیلات هوشمند از جمله اینترنت اشیاء[۱۰] توانمند شوند. بی‌توجّهی به این مساله خود می‌تواند زنگ خطری برای ناپایداری یا عقیم‌ماندن طرح‌های هوشمندسازی در هر عرصه از جمله گردشگری باشد. نکتۀ شایان توجه دیگر در خصوص تحقق تام و پایدار ایدۀ گردشگری هوشمند، هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری است. این موضوع به این معنا است که باید مجموعه خدمات گردشگری همسو با یکدیگر در راستای یک هدف واحد که همانا عملیاتی‌شدن هوشمندسازی در عرصۀ گردشگری است، ساماندهی شوند. هوشمندسازی یک بعد از خدمات و غفلت از دیگر ابعاد به هر دلیل و با هر توجیهی نتیجه‌ای جز ناپایداری طرح هوشمندسازی را در بر نخواهد داشت. لازم است در این راستا سیستم‌های رزرو، سیستم خدمات حمل و نقل، سیستم خدمات اقامتی-تفریحی و خدماتی همسو و همگام با یکدیگر هوشمند و احاد جامعه نیز در راستای بهره‌مندی از این خدمات هوشمند توانمند شوند. از دیگر سو حلقۀ شایان توجه دیگر در این زنجیره، حکمرانی هوشمند[۱۱] در کنار تمرکززدایی از قدرت دولت بر عرصۀ گردشگری است. چارچوب حکمروایی و مدیریت هوشمند لایه‌دار و چندسطحی است که با تمرکز بر موضوعات شفافیت و قابل سنجش برای شهروندان در نظر گرفته می‌شود (غلامی نورآباد و همکاران، ۱۴۰۱: ۱۲۱). این سطح از حکمرانی در گردشگری نیز باید متوجه شفافیت و پاسخگویی، مشارکت شهروندان و نظارت ایشان باشد. اقتصاد هوشمند[۱۲] حلقۀ دیگری از زنجیرۀ الزامات تحقق گردشگری هوشمند است که غالبا در برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌ها برای هوشمندسازی گردشگری مغفول می‌ماند. از جمله پیشران‌های اقتصاد هوشمند میتوان به توسعۀ زیرساخت شبکه‌ها، گسترش سامانه‌های نرم‌افزاری و توسعۀ کالاها و خدمات دیجیتال اشاره کرد. اقتصاد هوشمند را میتوان از جنبه‌های گوناگونی تعریف کرد. با اتکا به رویکرد فناورانه اقتصاد هوشمند را میتوان حاصل کاربرد فراگیر فناوری‌های هوشمند در تمامی ابعاد اقتصاد از جمله کارکرد درونی سازمان‌ها، مبادلات میان سازمان‌ها، افراد و اشیاء دانست. در این رویکرد حوزه تمرکز بر استفاده از فناوری‌های هوشمندساز از جمله اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و کلان داده‌ها است. رویکرد قدرت هوشمند نیز رویکرد دیگری است که میتوان از خلال آن اقتصاد هوشمند را اقتصادی دانست که در آن تبدیل منابع به قدرت اقتصادی صورت می‌گیرد. در این رویکرد لازمۀ رسیدن به قدرت اقتصادی، اتّخاذ راهبرد بهینه مدیریتی است. به طور خلاصه میتوان مدعی شد که تحقق تام و پایدار گردشگری هوشمند در ایران در گروه توجه به زنجیره الزاماتی است که در خلال متن به اختصار مورد توجه قرار گرفتند. در صورت بی‌توجهی به هر یک از این عوامل گردشگری هوشمند می‌تواند در سطح ایده یا آرمان باقی بماند، عملیاتی نشود یا دست کم پایدار نباشد. بدین ترتیب به نظر می‌رسد لازمه تحقق تام و پایدار گردشگری تحقق الزامات آن به صورت زنجیره‌ای است.
منابع:
غلامی نورآباد، هادی، میرهای، محمد و جاوید، علیرضا.(۱۴۰۰). تبیین الگوی حکمروایی هوشمند با رویکرد مشارکت مردمی در تصمیم‌گیری شهری(نمونه موردی: کلانشهر تهران).(۱)۲۶. ۱۲۰-۱۳۸.
Gretzel, U. , Werthner, H. , Koo, C. , & Lamsfus, C. (2015c). Conceptual foundations for understanding smart tourism ecosystems. Computers in Human Behavior, 50, 558-563. DOI:۱۰.۱۰۱۶/j.chb.2015.03.043.
Lee, P., Hunter, W. C., & Chung, N. (2020). Smart tourism city: Developments and transformations. Sustainability, ۱۲(۱۰), ۳۹۵۸. DOI:۱۰.۳۳۹۰/su12103958.
[۱] Phillips
[۲] Smart demand
[۳] Smart marketing
[۴] Accessible tourism
[۵] Lee
[۶] Grätzel
[۷] Misera
[۸] Smart destinations
[۹] Smart experiences
[۱۰] Internet of Things
[۱۱] Smart governance
[۱۲] Smart economy