گزارشی از نمایشگاه‌های راه اندازی شده در چهار دهه ابتدای سده چهاردهم
گزارشی از نمایشگاه‌های راه اندازی شده در ۴ دهه ابتدای سده چهاردهم هجری شمسی براساس بازنمایی اخبار آن در روزنامه اطلاعات
نمایشگاه، از جمله پدیده‌های مدرنی بود که ابتدا توسط رضا پهلوی، جهت پیاده سازی اهداف او، به راه افتاد. پس از آن به یکی از اصلی‌ترین فضاهای پویای فرهنگی-اقتصادی بدل شد که تا امروز همچنان باقی مانده است. محتوا و اقبال نمایشگاه‌ها در دوران‌های تاریخی متعدد، با یکدیگر متفاوت بوده و براساس نوع استراتژی دولت مستقر، دچار تغییرات گسترده‌ای می‌گردد. این امر، در دوران‌های مختلف حکومت پهلوی نیز مشاهده می‌شود. برای بررسی این موضوع، دو دوره زمانی دو بخشی از حکومت پهلوی انتخاب شده است که شامل دو دهه حکومت رضاخان و چهار دهه حکومت محمدرضا پهلوی می‌باشد. در این گزارش، نمایشگاه‌ها در این دو دوره از طریق بازنمایی اخبار مرتبط با آن در روزنامه اطلاعات مورد بررسی قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که در این گزارش تنها از اخبار روزنامه استفاده شده و تبلیغات دارای کد اعلان مورد بررسی قرار نگرفته است.
نوشته‌های مرتبط
رضا پهلوی، برای نمایشگاه‌ها اهمیت بسیاری قائل بود. او شخصا نمایشگاه‌ها را افتتاح می‌کرد و از آن بازدید می‌نمود. با اینحال لازم به ذکر است که رضاخان تنها برای نمایشگاه‌های اقتصادی ارزش قائل بود و در برگزاری نمایشگاه‌های هنری-فرهنگی حضور مستقیم او بازنمایی نشده است. با این حال، در دهه اول سده چهاردهم هجری شمسی، هیچ خبری از افتتاح نمایشگاه‌ها بازنمایی نشده است. نخستین خبر در این ارتباط، سال ۱۳۱۰ بازنمایی شده است که مربوط به نمایشگاهی هنری از نقاشی‌های قدیم ایران و چند نمایشگاه مرتبط دیگر می‌باشد. در همین سال با میزانی تاخیر، نخستین نمایشگاه صنعتی – اقتصادی نیز بازنمایی شده است.
پس از آن، اخبار مرتبط با نمایشگاه‌های صنعتی و اقتصادی، همچنان ادامه یافته و توجه شخص اول مملکت، رضا پهلوی، را نیز به خود جلب می‌کند. مثال مشخص این نمایشگاه‌ها که فراوانی بالایی را در بازنمایی اخبار روزنامه کسب کرده است، نمایشگاه صنعتی کالاهای ایرانی است که در بسیاری از موارد با حضور رضاخان افتتاح گشته و بازنمایی شده:
بطور کلی اهمیت نمایشگاه‌های صنعتی برای رضاخان، در صفحات روزنامه به وضوح دیده می‌شود. با اینحال آغاز حکومت محمدرضا، تغییر اساسی در این امر ایجاد می‌کند.
در دهه سوم سده چهاردهم هجری شمسی، که آغاز حکومت محمدرضا پهلوی است، اخبار نمایشگاه‌ها صرفا در سال ۱۳۲۰ و ۱۳۲۶ در روزنامه اطلاعات بازنمایی داشته‌است. در سال ۱۳۲۰، نمایشگاهی با عنوان نمایشگاه کالای ایران افتتاح می‌شود. بازنمایی این خبر به گونه‌ای است که بنظر می‌رسد اهمیت زیادی برای رضا شاه داشته، به طوری که در تمامی اخبار مرتبط با نمایشگاه، رضا پهلوی خود شخصا در نمایشگاه حضور داشته و از آن بازدید کرده است. تجربه دو دهه قبل نیز حاکی از اهمیت نمایشگاه برای رضاشاه، بوده. با اینحال، بالعکس در سال ۱۳۲۶، اخبار نمایشگاه‌ها عمدتا با محتوای هنری بازنمایی شده اند، این امر درحالی‌است که نمایشگاه‌های دوره‌ی رضاشاه با محتوایی اقتصادی بازنمایی شده بودند.
در زیر نمودار فراوانی مرتبط با اخبار بازنمایی شده از نمایشگاه در دهه سوم آمده است که به خوبی کاهش بازنمایی اخبار آن را نشان می‌دهد.
اخبار نمایشگاه‌ها در دهه دوم حکومت محمدرضا پهلوی، بیشتر از دهه اول آن بازنمایی داشته است. اما محتوای بخش بزرگی از این نمایشگاه‌ها، متفاوت با نمایشگاه‌هایی است که رضاشاه در دوران حکومتش به آن اهمیت میداد.
بخشی از این نمایشگاه‌ها که محمدرضا پهلوی خود در آن حضور داشته و از آن بازدید کرده است، نمایشگاه‌های اقتصادی است که پدرش نیز به آن اهمیت میداد، اخبار بازنمایی شده از این دست نمایشگاه‌ها در دهه ۱۳۳۰، شامل نمایشگاه صنایع کشور، نمایشگاه دامپروری، نمایشگاه کشاورزی، نمایشگاه صنایع چکسلواکی، نمایشگاه کشاورزی،نمایشگاه اتم برای صلح و نمایشگاه صنعتی ایتالیا می‌باشد.
بخش دیگری از این نمایشگاه‌ها که نسبت به دهه قبل با فراوانی بسیار بیشتری بازنمایی شده است، نمایشگاه‌های هنری است که شامل نمایشگاه نقاشی، مجسمه، نمایشگاه لباس و نمایشگاه عکاسی است. (نمایشگاه عکاسی برای اولین بار در سال ۱۳۳۸ و برای دومین بار در سال ۱۳۳۹ بازنمایی شده است) همچنین خبر مربوط به افتتاح نمایشگاه کتاب، برای اولین بار سال ۱۳۳۷ در روزنامه بازنمایی شده است. تعداد زیادی از این نمایشگاه‌های هنری نیز، نمایشگاه‌هایی متعلق به کارهای هنری زنان یا متعلقات زنانه می‌باشد، مانند نمایشگاه نقاشی زنان، نمایشگاه لباس زنان، نمایشگاه جهانی فعالیت زنان، آثار هنری بانوان و امثال آن.
براساس نمودار فراوانی اخبار بازنمایی شده از نمایشگاه، روند بازنمایی اخبار در طول دهه چهارم، روندی نسبتا یکسان با اندکی فراز و فرود بوده است:
در دهه پنجم، ایدئولوژی جهان نگری در تمامی ارکان زیست شهری تهران دیده می‌شود. یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که این جهان نگری در آن مشاهده می‌شود، افتتاح نمایشگاه‌ها است. بطوری که مهم‌ترین نمایشگاه در این دهه، نمایشگاه اقتصادی آسیائی است که با اخبار وسیعی در روزنامه اطلاعات بازنمایی شده است.
در سال‌های پیش از انقلاب در دهه ۱۳۵۰، تعداد بازنمایی نمایشگاه‌ها در اخبار روزنامه اطلاعات در مقایسه با دهه‌های پیش افزایش چشمگیری داشت و همچنین تنوع محتوایی فراوانی را به نمایش می‌گذارد. روی‌آوردن به شکل‌های متفاوت و نوینی از محتواهای فرهنگی و هنری که عمدۀ آن‌ها نیز ماهیت ایرانی نداشتند، سرگردانی هنری یا تلاش برای همسوشدن با جریان هنری در جهان را در انواع مختلف نمایشگا‌ها نشان می‌دهد.
تعداد بسیاری ازاین نمایشگاه‌ها، نمایشگاه مد و لباس‌های زنانه بودند که عمدتاً مخاطب آن‌ها زنان مرفه از طبقۀ بالای جامعۀ وقت بودند. همچنین تنوع گسترده‌ای در انواع این نمایشگاه‌ها بوده است و در برخی از این نمایشگاه‌ها، مدهای سایر کشورها به نمایش درآمده که بانوان از طبقۀ بالای جامعه از آن مدها استقبال می‌کردند.
جمع‌بندی:
بررسی انجام شده در ارتباط با سیر تحولی نمایشگاه‌ها نشان داد که تغییر جهت‌گیری از سوی اهمیت نمایشگاه‌های اقتصادی، به سوی نمایشگاه‌های فرهنگی-هنری از دوران رضا پهلوی تا محمدرضا پهلوی، چرخشی اساسی در موضوعات مورد اهمیت دوران‌های مختلف است. علاوه بر این، محتوای این نمایشگاه‌ها، از نمایشگاه‌های وطنی به نمایشگاه‌هایی با دید مقایسه‌ای در سطح ملل مختلف تغییر کرده و این رخداد نیز به تفکیک اهمیت سبک نمایشگاه‌ها برای دو شخص اول مملکت در دوران پهلوی را نشان می‌دهد.
گزارش به همراه تصاویر جراید و نمودار در فایل پیوست:
