این مطلب قسمتی از مطالعات شخصی ام درباره مهاجران ایرانی ساکن برخی از کشورهای اروپایی است که در یکسال گذشته مشغول انجام آن بوده‌ام. بخش های دیگری از این مطالعه به تدریج منتشر خواهد شد:
مهاجرت ایرانیان به مجارستان پدیده ای اخیر است. هر چند پس از جنگ جهانی دوم و در دوران کمونیسم تعداد معدودی از اعضای حزب توده و فعالان چپ به این کشور پناهنده شدند و همچنین طی دهه های گذشته عده ای از جوانان ایرانی جهت تحصیل پزشکی به این کشور رفتند و پس از پایان تحصیلات در آن کشور ماندند ولی در مجموع مهاجرت ایرانیان به مجارستان پدیده ای اخیر است. در مقایسه با برخی از کشورهای غرب و شمال اروپا، به چند دلیل، معمولا مجارستان و در کل کشورهایی که در گذشته جزو بلوک شرق محسوب می شدند مقصد مهاجرت ایرانیان نبوده اند:
نوشته‌های مرتبط
اول، به دلیل تعداد کم ایرانیان و عدم شکل گیری اجتماع ایرانیان مهاجر در این کشور است. حضور ایرانیان در یک کشور و شکل گیری اجتماع ایرانی در آن معمولا مشوق سایر ایرانیان برای مهاجرت به آن کشور است.
دوم، ایرانیان ساکن ایران در شبکه های اجتماعی درباره کشورهای مهاجرپذیر گفتگو و تبادل نظر دارند و تجربیات خود را به اشتراک می گذارند. در این گفتگوها معمولا مجارستان به عنوان مقصد مهاجرت مطرح نمی شود و عمدتا درباره کانادا، استرالیا به عنوان مقاصد مهاجرت گفتگو می شود. به جز تحصیل پزشکی، کشورهایی که در گذشته به بلوک شرق معروف بودند کمتر مورد توجه ایرانیان بوده اند.
سوم، اعلام مواضع سخت گیرانه مهاجرتی و تبلیغات رسانه ای آن توسط مقامات سیاسی مجارستان است که باعث شکل گیری این تصور شده است که مجارستان سیاست های مهاجرتی سخت گیرانه ای دارد و یا حداقل دولت این کشور به پناهندگان و مهاجران خوشامدگو نیست. مجارستان جزو معدود کشورهایی است که در سال های اخیر در برخی از نقاط مرزی خود دیوار احداث کرده است.
چهارم، یکدستی کم و بیش جامعه مجارستان از نظر فرهنگی و اجتماعی است که هنوز با مهاجران با احتیاط مواجه می شود. بر خلاف برخی از کشورها که به کشورهای مهاجرپذیر شهرت دارند و جوامعی با ساختار چندفرهنگی اند مجارستان عموما جامعه یکدستگی تصور می شود.
و در نهایت و مهم تر از موارد پیشین، پایین بودن سطح دستمزدها در این کشور، در مقایسه با سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا است (۱).
با وجود آنکه در سال های اخیر مجارستان به عنوان مقصد مهاجرت برخی از ایرانیان شده است باید توجه داشت که این کشور برای بیشتر آنان عمدتا به عنوان کشوری موقت و به عنوان دروازه ورود به سایر کشورها قلمداد می شود. به دلیل وضعیت اقتصاد این کشور به ویژه پایین بودن سطح دستمزدها، بالا بودن سطح مالیات کسب و کار و همچنین کوچک بودن اجتماع ایرانی، برخی از ایرانیان از مجارستان به کشورهای اروپای غربی و شمالی و کانادا مهاجرت می کنند. نکته ای که در این تحقیق قابل تأمل بود آنکه در چند سال اخیر تعداد معدودی از ایرانیانی که در کشورهایی نظیر انگلیس، نروژ و آلمان سکونت داشتند به مجارستان مهاجرت کرده اند و دلیل خود را گسترش رفتارهای ضدمهاجرتی و همچنین دشواری ادغام فرهنگی در آن کشورها بیان کرده اند. (۲)
با تشدید بحران اقتصادی و کاهش شدید برابری ارزش ریال در مقابل دلار در ایران، چند اتفاق در زمینه مهاجرت رخ داده است:
در زمینه دانشجویان شاغل به تحصیل در مجارستان که مهم ترین گروه ایرانی حاضر در این کشور محسوب می شوند، تعدادی از آنان انصراف داده و به ایران بازگشتند، روندی که کم و بیش ادامه دارد. (۳) همچنین برخی از جوانان ایرانی نیز با وجود برنامه ریزی و ثبت نام در کالج ها، آموزشگاههای زبان و دانشگاههای مجارستان، از رفتن به این کشور منصرف شدند. همچنین تعداد دانشجویانی که پس از چند ترم تحصیل در مجارستان برای انتقال به یکی از دانشگاههای دولتی یا آزاد ایران اقدام می کنند افزایش یافته است. در کل می توان گفت که نوسانات ارزی شوک شدیدی به اعزام دانشجویان ایرانی جهت تحصیل در مجارستان وارد کرده است. اتفاق دیگر آنکه، برخی از خانواده های ایرانی به دلیل ناامیدی از آینده کشور و اوضاع وخیم اقتصادی در ایران تلاش می کنند تا به هر طریقی سکونت یک کشور اروپایی عضو شنگن را به دست آوردند و به همین دلیل یکی از گزینه های آنان مجارستان است.
دلیل اخیر باعث شده است تا طی سالهای اخیر شاهد مهاجرت گروه سنی بالای ۳۵ سال ، متأهل، دارای فرزند و افرادی باشیم که در ایران دارای شغل مناسبی هستند، پدیده ای که در سال های قبل تر به ندرت دیده می شد. این گروه عمدتا مردانی هستند که برای مدتی به تنهایی ساکن مجارستان می شوند. آنان افرادی هستند که با سرمایه گذاری در یک کسب و کار مشخص و از طریق تأسیس یک شرکت نظیر اغذیه فروشی(به زبان محلی Gyors)، کافه، و سوپر مارکت به مجارستان می روند. هدف برخی از آنان مهاجرت واقعی به این کشور و هدف برخی دیگر تنها دریافت اقامت یک کشور اروپایی عضو شنگن است. (۴) در بین این افراد کسانی را می توان یافت که در ایران مشاغلی با درآمد بالا نظیر دندانپزشکی، مدیر شرکت، کلینیک دامپزشکی داشته اند ولی به دلیل نداشتن چشم انداز روشنی نسبت به آینده کشورشان و نگرانی از آینده فرزندان شان به دنبال دریافت اقامت یک کشور اروپایی هستند. همسر و فرزندان این افراد در ایران مانده اند و معمولا به هنگام تعطیلی مدارس به مجارستان می روند. طبق یافته های مصاحبه ها، برخی از این افراد هم به دلیل تنهایی و هم به دلیل ورود به شغلی کاملا متفاوت و بیگانه با آنچه در ایران داشته اند در خصوص درستی و ارزش اقدام خود مدام دچار چالش ها و پرسش های جدی می شوند.
در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی، در بین مهاجران ایرانی ساکن مجارستان کمتر تشکل ها، انجمن ها و موسسات فرهنگی، هنری، مذهبی یا سیاسی وجود دارد. به چند دلیل:
الف) جدید بودن مهاجرت ایرانیان به مجارستان و در نتیجه نبود نسل های قدیمی تر مهاجران ایرانی در این کشور،
ب) غلبه مهاجران جوان که عمدتا به دنبال یافتن فرصت های اقتصادی و شغلی مناسب اند و فرصتی برای چنین فعالیت هایی ندارند در نهایت
ج) غلبه دانشجویان که معمولا ناپایدارترین گروه مهاجرتی محسوب می شوند.
در نتیجه بی اساس نیست اگر گفته شود که ایرانیان ساکن مجارستان تقریبا هیچ نهاد یا موسسه مستقلی ندارند و به همین دلیل فاقد پیوند منسجمی با یکدیگر هستند. حتی دانشجویان ایرانی دانشگاهای مجارستان نیز فاقد انجمن های شناخته شدۀ دانشجوییِ ایرانی هستند که در بیشتر دانشگاههای دنیا به چشم می خورد. برگزاری مراسم شب یلدا و تحویل سال در چند رستوران کوچک ایرانی، حضور برخی از خوانندگان ایرانی مانند ابی، شادمهر عقیلی و ساسی مانکن، نمایش فیلم فروشنده اصغر فرهادی در یکی از سینماهای شهر بوداپست، و اجرای یک تأتر از معدود رویدادهای سالهای اخیر ایرانیان مهاجر در مجارستان است. همچنین سفارت ایران نیز در برخی مناسبت های ملی نظیر نوروز و مناسبت های اسلامی برنامه هایی در سفارت برگزار می کند.
ارتباط ایرانیان با یکدیگر عمدتا در گروههایی است که در شبکه های اجتماعی ایجاد شده اند. در این گروهها عمدتا پرسش های کاربردی در زمینه اجاره کردن خانه، قیمت ارز، سوالات امتحانی دانشگاهها، اداره مهاجرت، آزمون های ورودی دانشگاهها و کالج ها، مقررات تحصیلی، آوردن یا بردن اسنادی از/ به ایران مطرح و سایر اعضا به آن پاسخ می دهند. همچنین در این گروهها کسب و کارهای مختلف نظیر رستوران، خواروبارفروشی، حمل و نقل، املاک، و آرایشگاههای ایرانی خدمات خود را معرفی می کنند. در برخی از گروههای مجازی ایرانیان مجارستان گهگاه افراد به افشای کلاهبرداری ها و یا سوء استفاده های رقبا می پردازند. برخی از قربانیان که عمدتا دانشجویان هستند نیز ماجرای کلاهبرداری از خود را بیان می کنند. بکاربردن الفاظ رکیک نسبت به همدیگر، فحش و رسواسازی در این گروهها تقریبا امری عادی محسوب می شود. در زمان تعطیلی دانشگاهها و مراجعه دانشجویان به ایران، کسب و کارهای ایرانی دچار رکود می شوند.
بیشتر ایرانیان مجارستان در شهر بوداپست سکونت دارند. ایرانیان ساکن سایر شهرها عمدتا دانشجویان پزشکی هستند که در شهرهای سگد (Szeged) و پچ (Pecs) تحصیل می کنند. هر چند طی دهه های گذشته اکثریت متقاضیان جهت تحصیل در رشته های علوم پزشکی نظیر داروسازی، پزشکی، دندانپزشکی، و فیزیوتراپی(ساینس) به این کشور می رفتند ولی در سال های اخیر به تدریج گرایش به رشته های فنی و مهندسی، علوم انسانی و هنر نیز رشد کرده است. همچنین برخی از خانواده های ایرانی فرزندان خود را از مقطع دبیرستان به مجارستان اعزام می کنند و به همین دلیل در این کشور کالج هایی توسط ایرانیان تأسیس شده است تا متقاضیان را جهت آزمون های ورودی دانشگاههای پزشکی آماده سازند. نکته قابل توجه آنکه در سال های اخیر ایرانیانی از کشورهایی نظیر کانادا و امریکا نیز جهت تحصیل پزشکی به مجارستان می آیند و یکی از دلایل مهم این امر شهریه پایین دانشگاههای پزشکی مجارستان در مقایسه با آن کشورهاست. نکته دیگر آنکه یکی از دلایل ترجیح کشور مجارستان در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی نظیر آلمان، اتریش و یا انگلیس، سهولت ورود و ادامه تحصیل در رشته پزشکی است. به همین دلیل جوانان ایرانی ترجیح می دهند تا از بین کشورهای چک، اسلوواکی، لهستان و مجارستان که جزو اتحادیه اروپا هستند مجارستان را به دلیل دارا بودن دانشگاههای باسابقه پزشکی ترجیح دهند. البته پس از افزایش نرخ ارز تمایل دانشجویان به تحصیل در کشورهایی که در مقایسه با مجارستان دارای دانشگاههای ارزان تری هستند افزایش یافته است. همچنین اعلام فهرست دانشگاههای مورد تأیید توسط وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری در تصمیم گیری دانشجویان بسیار مهم است (۵). تحقیقات نویسنده نشان می دهد که والدین (۶) اکثر متقاضیان تحصیل در رشته های پزشکی پزشک هستند. همچنین بیشتر این دانشجویان در آزمون ورودی دانشگاههای ایران موفق نشده اند (۷). شهریه تحصیل در رشته های پزشکی حدود ۳ میلیارد تومان برآورد می شود که این رقم بدون احتساب هزینه زندگی است. هر چند در نگاه نخست همه دانشجویان شاغل به تحصیل در این کشور جزو خانواده های متمول قلمداد می شوند ولی با نگاهی نزدیک تر، از نظر خرج و مخارج، در بین دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل تفاوت های ملموسی مشاهده می شود. برای مثال هزینه زندگی یک دانشجو در ماه به طور میانگین حدود ۷۰۰ یورو برآورد می شود و این در حالی است که فقط هزینه تفریحات برخی از دانشجویان در ماه حدود ۱۰۰۰ یورو است. با آنکه خرید اتومبیل به ندرت در بین دانشجویان اروپایی مشاهده می شود برخی از دانشجویان ایرانی در همان ابتدای ورود به این کشور اتومبیل های گرانقیمت می خرند. نکته قابل تأمل آنکه طبق تحقیقات میدانی، «رو کم کنی» از طریق مصرف تظاهرآمیز در بین دانشجویان ایرانی امری شایع است. برخی از دانشجویان به شکل فامیلی(پسرعمو، دخترخاله، پسردایی و…)، برخی دیگر با دوست دختر/دوست پسر، برخی به شکل خانوادگی(خواهر/برادر) برای تحصیل به این کشور می روند. در سال های گذشته گاهی مشاهده می شد که بیش از نیمی از تعداد دانشجویان یک کلاس و در مواردی ۸۰ درصد آنان ایرانی بودند. دانشجویان در سال های نخست تحصیل به دلیل کاهش غربت زدگی، معمولا با سایر دانشجویان ایرانی دوست یا همخانه می شوند. برخی از آنان از سال های دوم به بعد وارد روابط عاشقانه شده و با دوست دختر/دوست پسر خود همخانه می شوند. تعدادی از این دانشجویان تلاش می کنند تا خانواده هایشان از چنین روابطی مطلع نشوند و به همین دلیل با سایر دوستان همجنس خود نیز خانه اجاره می کنند ولی در عمل با دوست دختر/دوست پسر خود زندگی می کنند. برخی از دانشجویان فرزندان مقامات هستند که در بین دانشجویان به « بچه های بالا» معروفند.
از جمله کسب و کارهای ایرانی مهم در بوداپست آژانس املاک، رستوران، گاید(راهنما) دانشجویان، سوپرمارکت، قنادی، و آرایشگری است. برخی از ایرانیان مهاجر در شهر بوداپست عمدتا به واسطه گری مشغول اند. برخی از آنان در قبال ارائه خدمات متنوع نظیر یافتن آپارتمان، اجاره اتومبیل، انجام امور ثبت نام دانشجویان، کمک جهت راه اندازی کسب و کار، همراهی با افراد در اداره مهاجرت و غیره دستمزد یا پورسانت دریافت می کنند. دانشجویان جدید مهمترین گروه هدف این واسطه ها محسوب می شوند و برخی از آنان نیز مورد سوء استفاده واسطه ها قرار می گیرند. (۸) نکته دیگر آنکه برخی از این دانشجویان پس از آشنایی با جامعه مجارستان، خودشان به واسطه گری می پردازند. طبق شواهد، برخی از آنها با کسب درآمد از این طریق به تدریج دانشگاه را رها کرده و همین کار را ادامه می دهند.
ادغام اقتصادی و به طور مشخص یافتن شغل و کسب درآمد مهم ترین دغدغه ایرانیان مهاجر در مجارستان است. امری که در سال های اخیر بسیار دشوار شده است. برخی از ایرانیان برای ادغام آسان تر در جامعه میزبان، با دختران و پسران مجاری ازدواج می کنند. این ازدواج ها معمولا ضمانتی برای دریافت اقامت نیز محسوب می شود. بیشتر ایرانیان در محله کوروین شیطن Curvin setany در منطقه ۸ بوداپست سکونت دارند. دلیل انتخاب این منطقه نوساز بودن و قیمت مناسب اجاره ها، امنیت محله ای، و نزدیکی به دانشگاهها و کالج هایی است که دانشجویان ایرانی در آن تحصیل می کنند. با بهبود وضعیت اقتصادی و آشنایی بیشتر با جامعه مجارستان، نقل مکان به مناطق ۵ و ۶ شهر بوداپست از جمله گزینه های ایرانیان برای سکونت است. عدم آشنایی با زبان مجاری و دشواری یادگیری آن مهم ترین مشکل ایرانیان در زمینه ادغام با جامعه است.
پاورقی‌ها:
۱- برای اطلاعات بیشتر در این خصوص به منبع زیر مراجعه شود:
https://countryeconomy.com/national-minimum-wage/hungary
۲- آنان معتقدند که از نظر فرهنگی مجارستان تشابهاتی با کشورهای خارومیانه دارد. البته تعداد این گروه از ایرانیان زیاد نیست.
۳- با وجود انصراف تعدادی از دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در مجارستان به دلایل مالی و بازگشت آنان به ایران، همچنان عده دیگری از جوانان ایرانی برای تحصیل به مجارستان می آیند و جایگزین آنان می شوند. یک کارشناس اقتصادی معتقد بود که در هر بحران اقتصادی عده ای به سرعت سقوط می کنند و عده ای هم به سرعت متمول می شوند. آنچه که برای نگارنده این سطور تا اندازه ای مایه تأمل و شاید هم کمی تعجب بود تحصیل دانشجویانی با شهریه سالیانه حدود ۲۰ هزار دلار بود که از شهرها و بخش های بسیار کوچک ایران به مجارستان آمده بودند.
۴- طبق قوانین کشور مجارستان این افرد باید حداقل ۲۷ ماه یا سالی ۹ ماه در این کشور سکونت داشته و مالیات بپردازند.
۵- وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری ایران هر سال فهرست دانشگاههای مورد تأیید خود را اعلام می کند.
۶- در برخی از خانواده های ایرانی پزشک بودن حرفه ای موروثی قلمداد می شود و به همین دلیل والدین علاقه و اصرار دارند تا فرزندان آنان وارد شغل موروثی خانواده شوند.
۷- البته عدم موفقیت در ورود به دانشگاههای ایران به معنای نداشت ن استعداد و ضریب هوشی پایین نیست.
۸- برخی از این دانشجویان تجارب تلخ خود را در گروههای مجازی ایرانی شرح می دهند.