گردآوری: حمید رضا حکیمی
تصویر: عبدالله‌یوا
نوشته‌های مرتبط
پژوهشگر و عضو هیئت علمی گروه دانشگاهی مطالعه‌ی آسیا و خاورمیانه، دانشگاه کمبریج و مدیر مرکز شاهنامه در کالج پمبروک در همین دانشگاه
زندگی نامه:
دکتر فیروزه عبدالله‌یوا تحصیلات خود را در دانشگاه سنت‌پترزبورگ در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی گذرانده و دکترای خود را هم با تخصّص ادبیات فارسی، مطالعات اسلامی و هنر اسلامی در سال ۱۹۸۹ از همین دانشگاه دریافت کرده است. وی در این دانشگاه به مرتبه‌ی دانشیاری رسید. پیش از این که در سال ۲۰۰۲ به پروژه‌ی شاهنامه در دانشگاه کمبریج بپیوندد، یک ترم را درمؤسّسه‌ی مطالعات عالی دانشگاه پرینستون گذراند و یک ترم را هم در دانشگاه میشیگان به تدریس تفاسیر فارسی قرآن پرداخت. از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۰ عضو کالج وادهام دانشگاه آکسفورد بود و دردانشکده‌ی مطالعات شرقی همین دانشگاه ادبیات فارسی تدریس می‌کرد؛ همچنین ریاست کتابخانه‌ی فردوسی (کتابخانه‌ای تخصّصی که به مطالعه‌ی ایران اختصاص دارد) را در این دانشگاه به عهده داشت. از سال ۲۰۱۰ پژوهشگر بنیاد میراث ایران و مدیر مرکز شاهنامه است. وی از سال ۲۰۱۱ به کار در کالج پمبروک دانشگاه کمبریج مشغول به کار است. او همچنین برگزارکننده‌ی کنفرانس‌هایی نظیر طلوع رنسانس ایرانی (دانشگاه آکسفورد) و هزاره‌ی شاهنامه (دانشگاه کمبریج) بوده است.
حوزه‌ی علایق و فعّالیت های دانشگاهی:
ادبیات کلاسیک و معاصر فارسی، نسخه‌شناسی و تزیین کتاب در قرون میانه‌ی اسلامی، مطالعات شاهنامه، سفرنامه‌های دوره‌ی قاجار، متون شرق‌شناسانه‌ی روسی در آسیای میانه
عبدلله‌ایوا در مرکز شاهنامه‌ی دانشگاه کمبریج:
پروژه‌ی شاهنامه برنامه‌ایست برای مطالعه‌ی همه‌ی جنبه‌های این حماسه‌ی ایرانی و همین‌طور نقّاشی‌های موجود در نسخ خطّی شاهنامه.همان‌طور که در سایت این مرکز نوشته شده، این نقّاشی‌ها آنچنان زیاد هستند و برخی از آنها چنان برجسته و چشمگیرند که می‌توان تاریخ نقّاشی و کتاب‌آرایی ایران را تنها بر اساس همین تصاویر روایت کرد. این پروژه کار خود را در ۱۹۹۹ با همکاری دانشگاه ادینبورگ آغاز کرد و تا به حال در چندین مرحله توانسته به گردآوری اطّلاعات بپردازد. پروژه، زیر نظر چارلز ملویل اداره می‌شود و هدف خود را گردآوری همه‌ی تصاویر موجود در نسخ خطّی شاهنامه اعلام کرده تا بدین وسیله، امکان مطالعات گوناگون بر روی این کتاب ارزشمند فراهم گردد. علاوه بر این، این مرکز تا به حال چندین کنفرانس بین‌المللی و کارگاه برگزار کرده و توانسته محقّقانی از سراسر جهان را برای تبادل اطّلاعات دور هم جمع کند. حاصل این فعّالیتها تا کنون در دو مجموعه به چاپ رسیده و دو مجموعه‌ی دیگر هم در حال آماده‌سازی است. از کسانی که تا به حال با این پروژه همکاری کرده‌اند می‌توان به گابریل ون دن برگ اشاره کرد که در حال حاضر به شکل جداگانه مشغول کار بر روی حماسه‌هایی مثل فرامرزنامه است که به تقلید از شاهنامه سروده شده‌اند و همینطورجروم کلینتون که زمانی که در دانشگاه پرینستون بود، پروژه‌ای با همین نام را به طور مستقل هدایت می‌کرد. الگ گرابار (پیش از مرگش در سال ۲۰۱۱) و جلال خالقی مطلق هم به عنوان مشاوران و مشوّقان اصلی، همواره همراه این پروژه بوده‌اند. عبدالله‌یوا در این مرکز مسؤولیّت‌های گوناگونی از گردآوری اطّلاعات وتحقیق تا مدیریت آن را به عهده داشته. این مرکز همچنین وب‌سایتی دارد که هدف آن، فراهم کردن اطّلاعاتی است که برای همه‌ی کسانی که می‌خواهند درباره‌ی شاهنامه به تحقیق بپردازند، سودمند باشد و همچنین منتشر کردن هر چه بیشتر نسخ خطّی شاهنامه و تصاویر موجود درآنها.
آدرس وبسایت پروژه‌ی شاهنامه در دانشگاه کمبریج:
http://shahnama.caret.cam.ac.uk/new/jnama/page/
شیوه‌ی کار:
دانشی که عبدالله‌یوا درباره‌ی ادبیات فارسی دارد، در کناراطّلاعاتش درباره‌ی نسخه‌های خطّی و کتاب‌آرایی دوران میانه ، پایه‌ی بسیاری از تحقیقات او را تشکیل می‌دهند. ترکیب این دو در کنارهم، مقالات قابل توجّهی مثل مقاله‌ی “پرواز شاهانه” را می‌سازد که در آن، وی برای یافتن منشأ افسانه‌های مربوط به پرواز نمرود و کیکاووس و اسکندر، هم به بررسی آثار مکتوب مربوط به این سه شخص و هم به تحلیل نقّاشی‌هایی که در دوران‌های مختلف این پرواز را تصویرسازی کرده‌اند پرداخته و ریشه‌های این داستان را تا منابع مسیحی و بین‌النّهرین دنبال کرده است. به عنوان نمونه‌ای دیگر، در مقاله‌ی “مناظره‌ی بین عرب و عجم از اسدی طوسی”، گذشته از این که متن آن را از روی تنها نسخه‌ی آن -موجود درکتابخانه‌ی بودلیان- ترجمه می‌کند، اطّلاعات جالبی هم درباره‌ی اهداف ایدئولوژیک نویسنده‌ی اثر، محیطی که اثر در آن به نگارش در آمده و همین‌طور نقش آن در شکل‌گیری قالب مناظره ارائه می‌دهد.
نکته‌ی برجسته‌ی دیگر درباره‌ی کارهای او، آشنایی وی با منابع روسی و استفاده از آنهاست. ازآنجا که او سالهای تحصیلش را در روسیه گذرانده، هم توانسته در کارهایش از منابع روسی استفاده کند و هم با دسترسی به کتابخانه‌های روسیه، از نسخ خطّی و اسناد و مدارکی که در این کتابخانه‌ها وجود دارد به خوبی استفاده کرده. برای مثال در مقاله‌ی مأموریت خسرومیرزا در سنت پترزبورگ، برای اوّلین بار، هم به بررسی منابع فارسی و هم به بررسی منابع روسی که درباره‌ی او وجود داشته پرداخته و این را مقدّمه‌ای قرار داده برای تحلیل‌های بعدی خود؛ تحلیل‌هایی که نه تنها به اثر این مأموریت بر روابط ایران و روسیه می‌پردازد، بلکه حتّی سعی می‌کند از خلال آنها تصوّراتی که ایرانی‌ها و روسها درباره‌ی یکدیگر داشته‌اند را هم مورد ارزیابی قرار دهد. وی همچنین به معرّفی نسخه‌های مصوّر شاهنامه در کتابخانه‌های روسیه و یا دستنویس‌های فارسی در کتابخانه‌ی سنت پترزبورگ می‌پردازد. در مقاله‌ای دیگر، فهم روسها از خیّام را مورد بررسی قرار می‌دهد.
بخش دیگری از کارهای عبدالله‌یوا به مطالعه‌ی شاهنامه اختصاص دارد. علاوه بر کارهایی که درباره‌ی نسخ خطّی شاهنامه و تصاویر آنها دارد، در چندین مقاله، موضوعات موردی مثل نقش زنان در شاهنامه یا نگرش فردوسی به آنها را بررسی می‌کند.
گذشته از شاهنامه، وی در مورد شعرای معاصر او هم کار کرده. یکی از کتابهای وی در مورد فرّخی سیستانی و دیگری درباره‌ی شعر فارسی درقرون چهارم و پنجم است.موضوع دیگر مورد علاقه‌ی او، تفسیرهای فارسی قرآن است که دو کتاب هم دراین باره نگاشته است.
تألیفات:
کتابها:
نخستین تفاسیر فارسی قرآن؛ سنت‌پترزبورگ ، ۲۰۰۰ (۲۱۲ صفحه)
زندگی درباری فرّخی سیستانی: شاعر ایرانی قرن پنجم؛ سنت‌پترزبورگ، ۲۰۰۰ (۲۱۰ صفحه)
شعر کلاسیک فارسی در قرون چهارم و پنجم؛ سنت‌پترزبورگ، ۲۰۰۲ (۱۸۰ صفحه)
قلم، سفیر اندیشه‌ها: خوشنویسی اسلامی در مجموعه‌ی کتابخانه‌ی ولکام؛ شیکاگو، ۲۰۰۷
طوطی‌نامه، بر اساس چاپ ژوکوفسکی، با مقدّمه و تعلیقات؛ سنت پترزبورگ، ۲۰۰۶
شاهنامه‌ی ابراهیم سلطان، دستنویس شاهنامه‌ی تیموری در کتابخانه‌ی بودلیان (با همکاری چارلز ملویل)؛ مجموعه‌ی شاهکارهای بودلیان، آکسفورد، ۲۰۰۸
تفسیر قرآن پاک (دستنویس لاهور در قرن پنجم): چاپ عکسی، مقدّمه، ترجمه به روسی و تعلیقات؛ مسکو، ۲۰۰۱ ،( ۲۱۷ صفحه )
مقالات چاپ شده در کتب:
“سفینه” چیست؛ سفینه‌ی تبریز: دانشنامه‌ای از دوره‌ی ایلخانی، ویراسته‌ی سیدغراب و مک‌گلین، روزنبرگ، ۲۰۰۷ ، صص۴۶-۶۸
A Treasury from Tabriz: the Great Il-Khanid Compendium, eds. A.A.Seyid-Gohrab& S. McGlinn, Amsterdam-Lafayette: Rozenberg Publishers, 2007
نسخه‌های مصوّر شاهنامه در مجموعه‌ی کتابخانه‌ی ملّی روسیه؛ دویست و پنجاهمین سالگرد تأسیس کتابخانه‌ی ملّی روسیه، سنت‌پترزبورگ، ۲۰۰۷ ، صص۳۷-۶۵
Proceedings of the conference on the 250th anniversary of the National Library of Russia, St Petersburg, 2007
مجموعه‌ی دستنویس‌های فارسی در کتابخانه‌ی سنت‌پترزبورگ؛ نوشتن از جهانی دیگر: تحقیقات در متون اسلامی، یادبود پروفسور یوستوس ویتکام استاد نسخه‌شناسی و کتیبه‌شناسی جهان اسلام در دانشگاه لیدن، ویراسته‌ی آر.ام. کر و تی.میلو، کمبریج، ۲۰۱۱ ، صص۱-۲۳
Writings and Writing from another world and another era Investigations in Islamic Text and Script in Honour of Dr Januarius Justus Witkam Professor of Codicology and Palaeography of the Islamic World at Leyden University, eds. R. M. Kerr & T. Milo, Cambridge: Archetype, 2011
شاهنامه در تاریخ ادبی ایران؛ حماسه‌ی شاهان ایرانی: هنر فردوسی در شاهنامه، لندن-نیویورک، ۲۰۱۰، صص ۱۶-۲۲
Epic of the Persian Kings: the Art of Ferdowsi’s Shahnameh, London-New York, 2010
فردوسی، مردسالاری متعصّب یا فمینیست؛ رنگ‌آمیزی کتاب شاهان: متنی قدیمی با تصاویری مدرن، ویراسته‌ی میلز، کمبریج، ۲۰۱۰ ، صص ۱۰۳-۱۲۰
Painting the Persian Book of Kings: Ancient Text and Modern Images, ed. M. Milz, Cambridge: Talking tree books, 2010
ریشه‌های مناظره در ادبیات جدید فارسی؛ استعاره و تصویر در شعر فارسی، ویراسته‌ی سیدغراب، لیدن، بریل، ۲۰۱۲ ،صص ۲۴۹-۲۷۳
Metaphor and Imagery in Persian poetry, ed. A. A. Seyed-Gohrab, Leiden-Boston: Brill, 2012
فهم روسها از خیّام؛ ارائه شده در کنفرانس صد و پنجاهمین سالگرد فیتزجرالد، لیدن، بریل
Proceedings of the conference “Legacy of Khayyam”, dedicated to 150th anniversary of Fitzgerald, Leiden: Brill
نقش زنان در رمانس‌های شاهنامه؛ عشق و از خود گذشتگی، ویراسته‌ی سوسن اسکالای، ملبورن، مجموعه‌ی هنر مک‌میلان و کتابخانه‌ی بودلیان آکسفرد، ۲۰۱۱
Love and Devotion: From Persia and Beyond, ed. Susan Scollay, Melbourne: Macmillan Art Publishing and Oxford: Bodleian Library, 2011.
داستان سیاوش یا داستان یوسف؛ ارائه شده در کنفرانس هزاره‌ی شاهنامه، مومبای، مؤسّسه‌ی شرقی کاما، ۲۰۱۱
proceedings of the Millennium Shahnama conference, Mumbai: CAMA Oriental Institute, 2011.
از زلیخای افسانه‌ای تا زلیخای دوبسون( رمان عاشقانه‌ی پرفروشی از ماکس بیربام محصول ۱۹۱۱)؛ زن فتّانه در ادبیات فارسی و فراسوی آن، فردوسی، مغولان و تاریخ ایران: هنر، ادبیات و فرهنگ از آغاز اسلام تا دوره‌ی قاجار، ویراسته‌ی هیلنبراند، پیکاک و عبدالله‌یوا، لندن، توریس
Ferdowsi, The Mongols and Iranian History: Art, Literature and Culture from Early Islam to Qajar Persia, eds. R. Hillenbrand, A.C.S Peacock and F. Abdullaeva, London: I.B.Tauris.
مأموریت خسرومیرزا در ۱۸۲۹ یا چرا فاضل خان گروسی می‌خواست در سنت‌پترزبورگ بماند؛ ارائه شده در کنفرانس امپراطوری‌ها و انقلاب: برخوردهای ایران و روسیه از ۱۸۰۰، ویراسته‌ی اس. کرونین، لندن، توریس
Proceedings of the conference “Empires and Revolutions: Iranian-Russian encounters since 1800”, ed. S. Cronin, London: I.B. Tauris.
شاهی که پرواز می‌کرد؛ داستان اسکندر در ادبیات شرق و غرب، ویراسته‌ی استونمن، اریکسون و ونتون، گرونینگن، روئلف بارخوییس
The Alexander Romance in Persia and the East, ed. R. Stoneman, K. Erickson and I. Netton, Groningen: Roelf Barkhuis
مقالات مستقل:
شاهنامه‌ی ناشناخته‌ای از آن آربر؛ دستنویس‌های شرقی، مجّله‌ی بین‌المللی مطالعه‌ی نسخه‌های خطّی شرقی، ج ۱۱، مارچ ۲۰۰۵ ، سنت‌پترزبورگ، صص ۲۸-۶۱
Manuscripta Orientalia, International Journal for Oriental Manuscript research, vol.11, No 1, March 2005, Thesa, St.Petersburg
خدایی، انسانی، شیطانی: انعطاف‌پذیری نمادها در داستان رستم و اشکبوس؛ مطالعات شاهنامه، ویراسته‌ی چارلز ملویل، مقالات پمبروک، کمبریج، ۲۰۰۶ ، صص ۲۰۳-۲۱۹
Shahnama Studies I, ed. Ch. Melville, Pembroke Papers 5, Cambridge, 2006
شعر زنانه‌ی فارسی؛ دایره‌المعارف زن در تمدّن اسلامی، ج ۵، ویراسته‌ی صعاد جوزف، بریل، ۲۰۰۷، صص ۴۶-۴۷
(Encyclopedia of Women and Islamic Cultures), vol. v, Practices, Interpretations, and Representations, gen. ed. Suad Joseph, Brill, Leiden,
ولنتین الکسویچ ژوکوفسکی؛ دایره‌المعارف ایرانیکا، نیویورک
نسخه‌ی بودلیان از مناظره‌ی عرب و عجم اسدی طوسی: جایگاه آن در گذار از مناظره به مدیحه؛ مجلّه‌ی ایران (ژورنال مؤسّسه بریتانیایی مطالعات فارسی)، شماره‌ی ۴۷، ۲۰۰۹، صص ۶۹-۹۵
Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, vol. XLVII (2009),
شاهنامه: هزاره‌ی یک شاهکار حماسی (با همکاری چارلز ملویل)؛ نشریه‌ی مطالعات ایرانی (ژورنال انجمن بین‌المللی مطالعات ایرانی)، آکسفرد-راتلج، ج ۴۳، شماره‌ی ۱، فوریه‌ی ۲۰۱۰، صص ۱-۱۱
Iranian Studies, Journal of the International Society for Iranian Studies, Oxford: Routledge, vol. 43, number 1, February 2010
پرواز شاهانه: نمرود، کیکاووس، اسکندر؛ پرسیکا، لیدن، پیترز، شماره‌ی ۲۳، ۲۰۰۹-۲۰۱۰، صص ۱-۲۹
Persica, Leiden: Peeters, 23, 2009-2010
منابع:
وبسایت دانشگاه کمبریج:
http://www.ames.cam.ac.uk/general_info/biographies/islamic/Abdullaeva.htm
وبسایت پروژه‌ی شاهنامه در دانشگاه کمبریج:
http://shahnama.caret.cam.ac.uk/new/jnama/page/
Abdullaeva, F. “The Bodleian manuscript of Asadi Tusi’s debate between an Arab and a Persian: its place in the transition from ancient debate to classical panegyric”, in: Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, vol. XLVII (2009), pp. 69-95 + 6 illustrations.
~ “Kingly flight: Nimrūd, Kay Kāvūs, Alexander, or why the angel has the fish”, in: Persica, Leiden: Peeters, 23, 2009-2010, pp. 23, 1-29
~ “Khosrow Mirza’s mission of 1829, or why Fazel Khan Garrusi wanted to stay in St Petersburg”, in: Proceedings of the conference “Empires and Revolutions: Iranian-Russian encounters since 1800”, ed. S. Cronin, London: I.B. Tauris
* از خانم دکتر عبدالله‌یوا به خاطر همکاری در تهیه‌ی این گزارش و همچنین ارسال تعدادی از مقالاتشان برای این جانب، صمیمانه سپاسگزارم.
Hamidrezahakimi66@gmail.com
پرونده «شاهنامه» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/3739
