ارامنه ، یک قرن پس از نسل کشی (لوموند دیپلماتیک: اکتبر ۲۰۱۵)

ویگن چِطِریان برگردان ساناز مقیمی

نوشتن نقشی کلیدی در مبارزه برای عدالت توسط بازماندگان ارمنی نسل کشی١٩١۵ ایفا کرده است . بازنمایی حادثه توسط عکس یا فیلم مستند در حقیقت دشوار است : نه تنها تصاویر نایاب هستند بلکه به دلیل آنکه نسل کشی موضوعی مورد انکار است ، تلاشهایی که برای گزارش این واقعه در فرهنگ عامه – برای مثال در سینما – شده اند مورد سانسورقرار گرفته اند. یک قرن بعد کتابها همچنان وسیلهء اصلی برای یاد آوری و بخصوص تلاش برای درک شرایطی است که در آنها اعمال تخریب انسانی صورت می گیرند . انتشار آثار به زبان فرانسه به شدت در این روند سهیم هستند.

حمید بزارسلان ، ونسان دوکلرو ریمون اش- کورکیان اثری واحد ارائه می کنند که دوره ای کامل از مبحثی تاریخی را از نظر می گذراند. اولین بخش را کورکیان نوشته که داستان را از دید قربانیان روایت می کند(١). انحطاط موقعیت جامعه ء ارامنه عثمانی، قتل عام تحت حکومت سلطان عبدالحمید دوم در سالهای ١٨٩۴-١٨٩۶، کشتارهای جدید در آدانا در ١٩٠٩ پس از انقلابِ ائتلاف ترکهای-جوان تا زمان افراط گرا شدن آنها پس از جنگهای بالکان، تصمیم بر نابودی ارامنه عثمانی و سپس خود مراحل نسل کشی. قسمت دوم به قلم بزارسلان به سمت عاملان جنایت می رود. این بخش نشان می دهد چگونه ترکهای-جوان به سنتی عثمانی پایان می دهند که علی رغم در نظرگرفتن اقلیتها به عنوان شهروند درجه دوم ، متعهد به حفاظت از آنها بود. درنهایت دوکلر داستانی عمیق از نسل کشی از دیدگاه تاریخ کلی ارائه می دهد که گوشزدمی کند اگر قدرتهای بزرگ- هنگامی که خود سرچشمه ء جنایات نبودند- اغلب به شهروندان وعده دادند که از آنها دفاع می کنند، با این وجود خود را به صورت روشمند ناتوان از متوقف کردن جنایت علیه بشریت نشان دادند.

کورکیان با همکاری ایو ترنون(٢) رسالهء دیگری نیزنوشته است . دونویسنده در این اثر اسناد تاریخی را جمع آوری کرده اند که حوادث را در بطن وقوعشان روایت می کنند : مبادلات دیپلماتیک ، گزارشهای دسته اول (شهادت ها)، و حتی عکسها. بدین صورت حس می کنیم که مقامات ترکی غیرمستقیم بر جنایاتشان صحه میگذارند. آنان که دائم شواهدی را دال بر اینکه تبعیدها و کشتارها کاملا برنامه ریزی شده بودند مطالبه می کنند. خواننده عناصر لازم برای رسیدن به نتیجه گیری خود را دارد. با این حال مبارزه ء جانفرسای فعالین خارج از کشوربرای اینکه نسل کشی به رسمیت شناخته شود بهایی نیز داشته است: تاریخ و هویت معاصر ارامنه دچار تقلیل یافتگی شده است که بیش از بیش آشکار می شود. گاییدز میناسیان (٣) که تفکرش از مبحثی در سال ٢٠١٢ درباب قوانینی موسوم به بزرگداشتهای تاریخی توسط دولت در فرانسه نشات گرفته ، در چارچوب برنامه ای رهایی بخش برای آینده دعوت به کشف تاریخ و میراث فرهنگی پیش از نسل کشی می کند.

در پایان این پینار سالک است که داستانی به روایت اول شخص از دید روشنفکری ترک ارائه می دهد که مساله ارامنه را در کشورش «کشف» می کند. در طی زندگی نامه اش او اقدام به سفری می کند که در آن رنجهای جامعه ء ارامنه بازتاب رنجهای شخصی خودش می شوند(۴). این جامعه شناس و مبارز چپ نماینده ء نسلِ پس از کودتای نظامی ١٩٨٠ است که در پی آن پانصد هزارنفر زندانی شدند. او دلایل غیاب ارامنه در حوزه عمومی (علنی) ترکی را توضیح می دهد: انگ خورد گی توسط مقامات که آنها را به عنوان دشمن معرفی می کنند، ناتوانی ایدئولوژیک چپ برای توجه به دعوی آنان…. در سالهای اخیر دیگر متفکران ترک نیز چنین سفری را در پیش گرفته اند ، سفری که باز شدن بحثی داخلی را ممکن می سازد .

١-

Hamit Bozarslan, Vincent Duclert et Raymond H. Kévorkian, Comprendre le génocide des Arméniens, 1915 à nos jours, Tallandier, Paris, 2015, 496 pages, 21,50 euros.

٢-

Raymond H. Kévorkian et Yves Ternon, Mémorial du génocide des Arméniens, Seuil, Paris, 2014, 498 pages, 30 euros.

٣-

Gaïdz Minassian, Arméniens. Le temps de la délivrance, CNRS Editions, Paris, 2015, 530 pages, 25 euros.

۴-

Pinar Selek, Parce qu’ils sont arméniens, Liana Levi, Paris, 2015, 96 pages, 10 euros.