در تاریخ ٢ ژانویه ٢٠١۶، دولت سنی پادشاهی عربستان سعودی رهبر اصلی شیعیان کشور را اعدام می کند. دولت شیعه ایران این کشتار را محکوم کرد و درباره عواقب آن هشدار داد، همانگونه که دیگر کشور ها در سراسر جهان آنرا محکوم کردند. از آن زمان، افزایش تنش ها ی لفظی قطع نشده و رهبران بزرگ جهان و رسانه ها صحبت از امکان در گیری مستقیم بین عربستان سعودی و ایران می کنند.همگان در وسوسه معرفی این تنشها به عنوان یک شکاف مذهبی غلطیده اند، با ریشه های قدیمی در روابط سنی وشیعه، شکافی که گویا روابط کنونی بین دو شاخه از اسلام را تعریف می کند.
در حالی که هر دو طرف در برابر چشم انداز یک در گیری مستقیم نظامی مقاومت می کنند، جنگهای خونین در سوریه ویمن بین گروه های مختلف، جنگهائی هستند نیابتی بین ایران وعربستان سعودی. بنظر نمیرسد که مبارزان حاضر در میدان عملیات در سوریه ویمن علاقمند به هر گونه میانجیگری باشند. این گروها آنقدر نسبت به یکدیگر بی اعتمادند که هر گونه میانجیگری را ناپایدار می انگارند. چنین وضعی، جستجوی یک استراتژی مبارزه موثر با داعش، الویت شماره یک آمریکا ومتحدانش را بی اندازه پیچیده وحتی غیر ممکن می کند، داعش هنوز مقتدر است و سر زمین های نسبتا وسیعی را در دست دارد.
نوشته‌های مرتبط
فراموش کرده ایم که عربستان سعودی سنی وایران شیعه در گذشته ای نه چندان دور شرکای سیاسی منطقه ای بوده اند.
باید به زمان ایجاد عربستان سعودی در سال ١٩٣٢ بازگردیم، که ایران این دولت جدید را به رسمیت شناخت. بدنبال این تصمیم دیپلوماتیک، تعداد زیاد ی از کشورها ورود عربستان سعودی به جامعه کشورهای مستقل را پذیرفتند. سالهای ١٩۶٠ از پر اهمیت ترین دوران است زمانی که شرکتهای نفتی دنیا یک جانبه وبدون اعلام قبلی تصمیم به کاهش قیمت خرید نفت گرفتند. دولت ونزوئلا(قبل از شاوز) به ایران(قبل از انقلاب) پیشنهاد مذاکره با حضور عراق، کویت وعربستان سعودی، به منظور بررسی امکانات مقابله با این حمله به منابع در آمد شان را می نماید. این کشورها به شدت بانکهای بزرگ، شرکتهای بزرگ نفتی (هفت خواهر) و دولت آمریکا، به عنوان پشتیبان ویا بد تر محرک این تصمیم ها را متهم می کنند.
جلسه ای در وین اتریش در روزهای ١٠ تا ١۴ سپتامبر ١٩۶٠ بر گزار می شود. این پنج کشور سازمان کشورهای صادر کننده نفت(اوپک) را پایه گذاری کرده واز کشورهای دیگر دعوت به پیوستن به آن می نمایند. در طول زمان برخی از کشور ها به این سازمان می پیوندند: الجزیره، آنگلا، اکوادور، اندونزی، لیبی، نیجریه،قطر، امارات متحده عربی وگابن (که بعد ها از سازمان خارج شد).
در ابتدای کار اوپک تقریبا یک انجمن بحث وتبادل اطلاعات بود. ولی پس از شکست بر خی کشور های عرب از اسرائیل در جنگ کیپور در سال ١٩٧٣ و پشتیبانی قاطع و عیان آمریکا از اسرائیل اوضاع تغییر یافت. اوپک تصمیم به تحریم نفت در سراسر جهان گرفت . ایران وعربستان سعودی از محرکین اصلی این پیشنهاد بودند. قبل از این هم توسط کشورهای رادیکال تر سازمان، پیشنهاد های مبارزاتی داده شده بود. ولی تا سال ١٩٧٣ اینگونه پیشنهادات حمایت ایران وعربستان را بدست نیاورده بود. این دو دولت از جمله کشورهای نزدیک به آمریکا به شمارمیامدند. تغییز موضع دوگانه آنها نقطه عطفی در تاریخ سازمان اوپک به شمار می آید.
در اینجا باید به یک مسئله اساسی توجه کنیم. عربستان سعودی و ایران به طور مستقیم با یکدیگر همکاری داشته اند. هیچ صحبتی از رقابت هزار ساله بین شیعه وسنی در کار نبوده. برعکس صحبت مسئله همکاری بوده است. واین همکاری عملکرد داشته است. در پی این همکاری قیمت نفت افزایش چشم گیری یافت که هم به نفع عربستان سعودی بود وهم به نفع ایران.
در سال ١٩٧۴، فعالان آرمان فلسطین به رهبری «کارلوس» به نشست وزرای نفت اوپک در در وین یورش بردند. آنها تهدید به کشتن چندین وزیر از جمله وزیر نفت ایران کردند. ولی در پایان گروگانها آزاد شدند. چگونه وبه چه قیمتی؟ جزئیات امر هیچگاه روشن نشد. با این حال جزئیاتی حیاتی مطرح است: کسی برای آزادی وزیر ایرانی باج پرداخته. کسانی که این موضوع را بر رسی کرده اند معتقدند که آن طرف، دولت عربستان سعودی بوده که به جای هم پیمان خود این باج را پرداخته است. رفتاری عجیب اگر تصور کنیم که نزدیکی دو دولت ریشه های مذهبی داشته است.
ودر پایان، نشست تعجب آور، سازمان همکاری های اسلامی مارس ٢٠٠٧ در ریاض پایتخت عربستان سعودی است. دولت عربستان به گونه ای بسیار رسمی ایران را دعوت به شرکت در این نشست می نماید. احمدی نژاد رئیس جمهور ایران درآن زمان که به عنوان تند رو ترین وسر سخت ترین رهبران در برابر دنیای غرب بشمار می رفت این دعوت را قبول می کند. سلطان عبداله سعودی شخصا از او در فرودگاه به عنوان « دولت برادر» استقبال می کند، نشان از توجهی استثنائی. این نشست به نتیجه خاصی منجر نشد، ولی باز نشان از آن داشت که روابط ژئوپولیتیک صرفا از ملاحظات مذهبی پیروی نمی کند.
چرا اوپک قادر بود در سال ١٩٧٣ و همچنین١٩٧٩، قیمت نفت را بالا ببرد؟ چه چیزی در آن زمان در خاور نزدیک متفاوت بود؟ در آنزمان دو تفاوت اصلی وجود داشت. از یک سو،آمریکای ١٩٧٣ آمریکای ٢٠١۶ نیست: کشوری که تحولات ژئو پولیتیک جهان را دیکته میکرد. ودر نهایت همه در آن زمان کم وبیش خود را با خواسته های آمریکا منطبق می کردند.
از سوی دیگر درآن زمان، قدرت ژئوپولیتیک آمریکا وجوه چند گانه ای داشت. با حمایت همه جانبه از اسرائیل در جنگ کیپور، واشنگتن می بایست برای آرام کردن متحد دیگرش در منطقه ، عربستان سعودی، اقدامی جبران کننده انجام دهد. بسیاری بر این باورند که در واقع آمریکا در مورد راه اندازی تحریم های نفت توسط اوپک در سال ١٩٧۴ به عربستان سعودی وایران چراغ سبز نشان داد. بجز آرام کردن این دو کشور، این تصمیم از لحاظ اقتصادی این مزیت را برای آمریکا داشت که که موقعیت آمریکا در رقابت سه جانبه با اروپا وژاپن را تقویت می کرد.
امروزاوضاع چگونه است؟ عربستان سعودی وایران در گذشته همکاری های نزدیکی داشته اند. غیر قابل تصور نخواهد بود که باز هم از نو روابط نزدیکی بر قرار کنند. در حال حاضر تشنجات ژئوپولیتیک قابل توجهی وجود دارد، و هیچ تحلیل گری نمی تواند امکان چنین چرخشی را نادیده بگیرد. ژئو پولیتیک می تواند بازهم بر تفاوتها مذهبی غالب شود. بخصوص اگر کاهش جدی ولی نسبی نفوذ آمریکا در منطقه را در نظر بگیریم.
ایمانوئل والرشتاین Immanuel Wallerstein برگردان باقر جهانبانی
