تفکرات سلام لنین

گیوم فوندو برگردان بابک دهقان

اندک زمانی پیش از صدمین سالگرد انقلاب اکتبر، برای درک تاثیر«عامل لنین»، بقول یک مجله روسی عامیانه تاریخ ، ازچه اسنادی – بزبان فرانسه – برخورداریم؟ پیش ازهرچیز، زندگی نامه های جدید نوشته شده توسط دومینیک کولا(Dominique Colas)(١)، روبرت سرویس(Robert Service)(٢) ولارس لی(Lars Lih)(٣). زاویه برخورد آنها بسیار متفاوتند. دومینیک کولا، که پیش از این آثار متعددی درباره نظریه سیاسی لنینی تالیف کرده است، کارخویش را برروایت نبردهای سیاسی لنین بین فوریه ١٩١٧ تا زمان مرگش متمرکز کرده است. کتاب روبرت سرویس، ترجمه شده ازانگلیسی، به روالی عادی نوشته شده وبسیاری ازاسناد جدید بایگانی ها را گردهم آورده است.

متاسفانه، دراین دوکتاب، مسائل عینی که لنین ورقبایش درآن زمان با آنها مواجه بودند نادیده گرفته شده وتوجه موئلفان بیشتربربازسازی یک مکتب نظری ویا یک شخصیت معطوف شده است. هیچ اطمینانی نیست که با تفحص در زندگی خصوصی ویا اصول عقیدتی لنین، بتوان رهبری را که سر گرم سازمان دهی وهدایت یک نیروی سیاسی در شرایط انقلابی بود، واقعا شناخت. ازاین رو، عناصراندکی از جایگاه ویژه سخنرانی های لنین – اکثرا «دستورالعمل» در رابطه با مسائل خاص- وبازتاب های چالشگرانه آنها در این آثار به چشم میخورند، در حالیکه تنها این سخنرانی ها میتوانند به فهم دقیق نقش واقعی او، برد سیاسی گفتمان او ونیز محدویت هایش کمک کنند.

کتاب لارس لی، آنهم ترجمه شده ازانگلیسی، کم حجم تر است وسعی میکند خط راهنمائی برای توضیح عملکرد او ارائه دهد. براساس لی، لنین یک « سناریوی قهرمانانه» سه مرحله ای پیش بینی کرده بود که شامل ایجاد یک سازمان، انقلاب سیاسی وتبدیل جنگ به انقلابی سوسیالیستی میشد. این سناریو درعین حال نشانگر اعتماد او به توده ها ونقش هدایت کننده طبقه کارگر است. لارس لی دراین مورد تحلیل های خویش درآثارقبلی اش را دوباره بکارمیگیرد تا نشان دهد که لنین نه تنها نظریه پرداز یک حزب گوش به فرمان نیست بلکه مبارزی پرشور است که به انقلاب ایمان دارد. متاسفانه، دراین اثرنیزتحلیل شرایط عینی درپس گزینشی سرانجام نسبتا نامنسجم ناپدید میشود.

در میان آثار جدیدی که تاکنون ترجمه نشده اند، میتوان به دو کتاب اشاره کرد که برخلاف دیگران گزینشی متفاوت اختیار کرده اند که درک بهترفعالیت سیاسی لنین را میسرمیسازند. موئلف مجارتاماس کروتز(Tamas Krausz) (۴) یک زندگی نامه روشنفکری پیشنهاد میکند که بواسطه آن میتوان چگونگی پیدایش تفکرات اساسی لنین را درتمامی جزئیاتش با مراجعه به منابع ومباحث درارتباط با آنها دنبال کرد، مباحثی که تاریخ نگاری استالینی آنها را به سخره گرفته وهنوزمنتظرتاریخدان واقعی خود هستند. علی رغم کیفیت این نوشته، این جای تاسف است که گفتمان مخاطبین مستقیم لنین – مارکسیست های علنی، منشویک ها، آنارشیست ها، سوسیالیست های انقلابی – به ندرت نقل شده واکثر اوقات نظریات آنان به نقل قولها وارزیابی های خود لنین خلاصه میشوند. و سرانجام باید به اثرتارک علی (Tarik Ali)(۵) اشاره کرد که محتوائی کمتر زندگی نامه وارودانشگاهی دارد. مضمون آن بازنگری تاریخ درازمدت جنبش کارگری روسیه ازنقطه نظرهای گوناگون است (مسئله ملی، نقش زنان درمبارزه سیاسی روسی، …) ونقش لنین دربطن این تاریخ مورد بررسی قرارمیگیرد. بدین گونه، این کتاب، که با اشعارولادیمیر مایاکوفسکی (Vladimir Maïakovski) فصل بندی شده، نگاهی ارزشمند به محیطی که لنین درآن متحول میشد ارائه میدهد. ترجمه آن درآینده شاید بتواند ارزشی را که مستحق آنست نشان دهد.

سرانجام چند کلمه ای هم درباره انتشارآثارخود لنین بزبان فرانسه باید گفت. این قابل توجه است که ازاین پس تنها کتاب دولت وانقلاب (۶) اوبه تعداد قابل توجهی منتشرشده ودر دسترس است. قضاوت ما در باره آن هرچه که باشد، باید گفت که این نوشته، با محتوائی کاملا نظری و حتی بدون درنظرگرفتن تزهای آن، شاهد بزرگی درباره لنین نیست. درواقع، دراین کتاب، مسائل سازمان دهی وراهبردی، که حوزه اصلی پژوهش های لنین هستند، درحاشیه قرار دارند وبا توجه به جروبحثی که این روزها گرایش چپ را آشفته کرده است، به سختی میتوان اهمیت این مسائل را نفی کرد. با نشان دادن لنین همچون نظریه پردازی محض، باید نگران آن بود که عمل کرد اوازمحتوی سیاسی واقعیش تهی شده واو همانند یکی دیگرازبیشمارسخنگویان «جملات انقلابی» انتزاعی، که او مداوما برعلیه آن مبارزه کرده بود، معرفی شود.

١ – دومینیک کولا، لنین، Fayard، پاریس، ٢٠١٧، ۵٣٢ صفحه، ٢۵ یورو.

٢ – روبرت سرویس، لنین، Perrin, coll. « Tempus »، پاریس، ٢٠١۶، ٨٠٠ صفحه، ١٢ یورو.

٣ – لارس لی، لنین، یک زندگی نامه، Les Prairies ordinaires، پاریس، ٢٠١۵، ٢٧٩ صفحه، ٢٢ یورو.

۴ – تاماس کروتز، بازنگری لنین. یک زندگی نامه روشتفکری، Monthly Review Press, New York ، نیویورک، ۵۵٢ صفحه، ٣١.۵ دلار.

۵ – تارک علی، دوراهی های لنین، Verso، لندن، ٢٠١٧، ٣٨۴ صفحه، ١۴ لیر.

۶ – لنین، دولت و انقلاب، La Fabrique، پاریس، ٢٠١٢.

(Hello Lénine)
(Guillaume Fondu)

انسان‌شناسی و فرهنگ ناشر نسخه فارسی لوموند دیپلماتیک در ایران است
لوموند دیپلماتیک اوت ۲۰۱۷