معرفی کتاب ردیف میرزاعبدالله برای سنتور
کتاب “ردیف میرزاعبدالله برای سنتور براساس اجرای مجید کیانی”، به آوانگاری شهاب مِنا، با نت‌نویسی کامپیوتری، صفحه‌بندی و ویرایش مجدد، انتشارات مؤسسه‌ی فرهنگی-هنری ماهور.
نوشته‌های مرتبط
ردیف میرزاعبدالله یکی از منابعِ اصلیِ آموزشِ ردیف در موسیقی ایرانی محسوب می‌شود. این ردیف در اصل بنا بر ساختار و تکنیک‌های نوازندگی سه‌تار شکل گرفته است لیکن با محورقراردادن آن توسط نورعلی برومند برای سایر سازهای موسیقی دستگاهی نیز مورد استفاده قرارگرفت. مجید کیانی، که یک دورۀ کامل این ردیف را نزد نورعلی برومند و داریوش صفوت آموخته است، پس از سال‌ها ممارست آن‌را براساس تکنیک و شیوۀ مضراب‌گذاری حبیب سماعی برای سنتور تنظیم، و اجرای صوتی خود را در سال ۱۳۶۷ منتشر کرده که سال‌ها به‌عنوان مرجع درس ردیف در مراکز دانشگاهی موسیقی ایران مورد استفاده قرار گرفته است. آوانگار در کتاب حاضر اجرای مجید کیانی را به خط نت برگردانده است به‌قسمی که آوانگاری، ضمن تدقیق و ثبت جزئیات ملودیک، با تمهیداتی، جنبۀ کاربردیِ خود را نیز حفظ کند..
تمایزات چاپ فعلی کتاب نسبت به چاپ پیشین بدین‌قرارند:
۱. اندازه‌ی حامل در چاپ کنونی بزرگ‌تر درنظر گرفته شده تا نت‌ها برای همه‌ی مخاطبین خوانا باشند و، چنان‌که ملاحظه شد، منجر به کپی‌کردن کتاب به‌منظور بزرگ‌نمایی نت‌ها توسط مخاطبین نشود.
۲. صفحه‌بندی نت‌ها به‌قسمی صورت گرفته است که برای اجرای هر گوشه کمترین تعداد ورق‌خوردن لازم باشد؛ نکته‌ی مهمی که در اکثر کتاب‌های نت‌نویسی‌شده در ایران رعایت نشده است. بدین‌ترتیب، سعی شده کل متن یک گوشه در یک صفحه قرار گیرد و برای اجرای یک یا دو سطر پایانی گوشه حاجت به ورق‌زدن نشود یا شروع گوشه با سطر پایانی صفحه آغاز نشود تا به مجرد شروع اجرا ورق زده شود. در مواردی که امکان درج گوشه در یک صفحه نبوده سعی کرده‌ام صفحه با پایان جمله تمام شود و در میان جمله ورق زده نشود. بدین‌ترتیب، خواننده پس از اتمام جمله و با مکث کافی می‌تواند کاغذ را ورق بزند و جمله‌ی بعد را در صفحه‌ی جدید اجرا کند.
۳. در مواردی که گوشه‌ها از قسمت‌های مختلف تشکیل شده‌اند و نام هر قسمت به‌تفکیک ذکر نشده نام‌ها و عبارات توضیحی درباره‌ی هریک داخل کروشه افزوده شده است (به‌عنوان مثال، نک. به گوشه‌ی کرشمه در شور که حاویِ سه قسمتِ [کرشمه در شور]، [کرشمه در شهناز] و [فرود] است یا درج عنوان قسمت‌های مختلف رِنگ شهرآشوب در شور، چهارگاه و نوا). گاه جملاتی در ذکر ویژگی گوشه در ابتدای گوشه درج شده است. درج این عبارات و جملات توضیحی در درک بهتر اجزای جملات برای مخاطب تأثیر دارد، به‌ویژه که گاه قسمت‌هایی از یک گوشه از عنوان گوشه بیرون می‌افتد و بدین‌ترتیب مخاطب متوجه می‌شود جان مطلب کدام قسمت است و فرعیات و افزوده‌ها کدام‌اند (مانند صفحه‌ی دوم سَیَخی ابوعطا که از سطر چهارم به شمالی تغییر می‌یابد یا بیدگانی در دشتی که تنها دو سطر اول آن حاوی ملودی متمایز این گوشه است و الباقی آن‌را تحریر و فرود تشکیل می‌دهد.)
۴. در مواردی که نام گوشه از نگاه آوانگار نیازمند اصلاح بوده نام اصلاحی داخل کروشه قرار گرفته (مانند گوشه‌ی «اوج» در شور که به‌صورتِ «اوج [شهناز]» درج شده است یا «فرود» در کُردبیات که به‌صورتِ «فرود [رهاب]» اصلاح شده است) یا برخی گوشه‌ها که در روایت نورعلی برومند در آواز دیگری اجرا شده‌اند تذکر داده شده‌اند (مانند قطار و قرایی در پایان کُردبیات که در واقع از گوشه‌های آواز دشتی و افشاری‌اند یا گیلکی و غم‌انگیز در ابوعطا که در واقع از گوشه‌های آواز دشتی‌اند).
۵. در گوشه‌هایی که در کل یا در قسمتی از آنها ارکان عروضی به‌چشم می‌خورد، هر رکن بین دو خط‌چین عمودی محصور شده و گاه هجاهای هر رکن زیر نت‌های نظیر درج شده است (مانند سَیَخیِ ابوعطا که حاوی انگاره‌ی وزنیِ محمدصادق‌خانی است، همچنین کرشمه‌های داخل گوشه‌ها و چهارپاره و…). همچنین قسمت‌هایی از گوشه‌ها که متر مشخص می‌یابند با خط‌چین مشخص شده‌اند (به‌عنوان مثال نک. به خطوط سوم و چهارم بخش دوم رضوی شور).
۶. هرچند ردیف میرزاعبدالله سازی و فاقد کلام است، در برخی گوشه‌های آن که با وزن عروضی تطابق دارند، برای درک بهتر وزن عروضی، شعری را با هجابندی زیر نت‌ها افزوده شده است.
۷. گاه اشکالات سهوی در اجرا وجود داشت که در چاپ پیشین عین اجرا را به نت درآورده و سپس تصحیح‌شده‌ی آن داخل پرانتز نوشته شد. در چاپ فعلی، غالباً تنها صورتِ صحیح را درج کرده و دور نت‌هایی که در اجرا به‌‌گونه‌ی دیگر اجرا شده‌اند پرانتز گذاشته شد.
۸. در اجرای دستگاه چهارگاه استاد مجید کیانی برای اجرای نت‌های می و فا از خرک‌های هشتم و نهم نیز استفاده کرده‌اند اما حین آموزش، به دلیل خوش‌صدایی بیشتر و نیز سهولت در تغییر کوک، تأکید بر اجرای نت‌های می و فا از خرک‌های اول و دوم دارند و درعمل چهارگاه را با هفت خرک تدریس می‌کنند. در آوانگاری فعلی، مضراب‌گذاری اجرای استاد با نُه خرک را بالای حامل نوشته و مضراب‌گذاری برای اجرا با هفت خرک را پایین حامل نگاشته تا هر دو منظور برآورده شود. همچنین است اجرای برخی نت‌های فا در دیگر دستگاه‌ها که استاد از فای خرک نهم استفاده کرده‌اند اما حین آموزش تأکید بر اجرا از خرک دوم یا پشت خرک دوم دارند و در این موارد نیز دو الگوی مضرابی، یکی بالای حامل و دیگری پایین حامل، درج کرده‌ام.
۹. برخی از مهم‌ترین موارد اصلاحات فنی در نت‌نویسی کامپیوتری فعلی بدین‌قرارند:
– طراحی سرکلید و درج خودکار آن در ابتدای سطرها و حذف سرکلیدهای احتیاطی از پایان سطرها؛
– دقیق‌کردن محل علائم تکنیک‌های مضرابی نسبت به سرنُت؛
– دقیق‌کردن محل درج علائم نسبت به حامل (مانند علائم تکرار که با / نشان داده شده‌اند)،
– اصلاح فاصله‌گذاری بین نت‌ها و فاصله‌ی نت‌ها تا خطوط میزان بنا بر مقدار کشش نت (به‌ویژه در قطعات ضربی)؛
– اصلاح تایپ فارسی نام گوشه‌ها با رعایت فاصله‌گذاری صحیح در کلمات مرکّب و استفاده از قلم‌های اصلاح‌شده‌ی فارسی؛
– اصلاح تایپ لاتین نام گوشه‌ها با استفاده از علائم آوانویسی.
مخاطبان آلبوم صوتیِ این کتاب را می‌توانند از طریق مؤسسه‌ی فرهنگی سروستاه به شماره‌ی تماس ۸۸۳۰۵۰۳۲ تهیه کنند.