تعاونی راه حلی برای کارآفرینی
چارلز متیو برگردان باقر جهانبانی
نوشته‌های مرتبط
برای جلوگیری از بسته شدن شرکتشان، کارکنان تصمیم گرفتند با ایجاد تعاونی، در مدیریت آن شرکت نمایند. مسیری نه چندان خالی از مشکل، آنچنان که داستان مبارزات نمادین آنها در کرکسون وجمنوس فرانسه نشان می دهد.
آقای رنوموزولیه معاون فرمانداری مارسی پروونس وحومه چنین تشخیص می دهد:« من یک پزشک سابق سامو(خدمات اورژانس پزشکی) هستم، شما می توانید زخمی ها را نجات دهید، شما نمی توانید مرده ها را نجات دهید». یک سال قبل از آن در سپتامبر ٢٠١٠، شرکت چند ملیتی اونی لوور، صاحب چای فیل، جابجائی کارخانه فرالیب ازجمنوس ( منطقه آزاد غرب مارسی) به لهستان را اعلام کرده بود. شرکتی کاملا سود آور که ٣ هزار تن چای و گیاهان دم کردنی، معادل یک میلیارد ونیم بسته در سال تولید می کرد. مقامات دولتی واقعا تصمیم نداشتند به ١٨٢ مزد بگیرانی که در خطر از دست دادن شغل شان بودند کمک نمایند. به نظرآقای ژرارد کازورلا نماینده سابق کنفدراسیون عمومی کار(سی جی تی)در کمیته کارخانه:« بستن کارخانه از لحاظ اقتصادی قابل توجیه نبود. ما حساب کردیم: در آن سالها، بطور متوسط ٨ ماه از ١٢ ماه از کارمان صرف پرداخت سود به سهامداران می شد».
چند صد کیلومتری جمنوس کارخانه پیلپا در شهر کرکسون نیز در آمد خوبی دارد، زمانی که شرکت «ار اند آر آیسکریم» تصمیم به بستن کارخانه در ژوئیه ٢٠١٢ می گیرد؛ ١٢۴ نفر مزد بگیر در خطر بی کار شدن هستند. ضربه ای توان فرسا برای شهری با جمعیت ۴٧ هزار نفر ودر صد بیکاری بیش از ١٢%. آقای کریستیان بربیه که در آنزمان دبیر سندیکای سی جی تی شرکت بود چنین خلاصه می کند :«گروه انگلو سکسون چند ماه قبل این کارخانه بستنی سازی را از شرکت تعاونی لبنیات « ٣ آ »خریده بود. آنها فقط می خواستند نام تجاری و نمونه کار شرکت را بدست آورند». این گروه صاحب ٣ شرکت فرانسوی کرم گلاسه دیگرنیز هستند، و با پشتیبانی شرکتهای اوازیس، دیسنی، سیستم یو…تخصص در شکار مجوز تجاری پیدا کرده اند.
در کرکسون چون در جمنوس برخی از کارکنان مقاومت کرده حاضر به از دست دادن کارشان نیستند و می خواهند شرکت تعاونی مشارکتی(سکوپ) ایجاد کنند. با پشتیبانی فدراسیون عمومی کار(سی جی تی) باید از موانع زیادی عبور نمایند: مذاکره در مورد حقوق از دست دادن کار، جمع آوری سرمایه، خرید ساختمان، رسیدن به یک توافق با صاحب سابق شرکت…در این شرایط پشتیبانی دولت می تواند ارزشمند باشد.
در این مورد کارکنان پیلپا خوش شانس تر بودند. مچموعه نهاد ها وارد میدان می شوند. مسئولان منطقه، زمینی با اجاره کم برای تعاونی در حال تشکیل در نظر می گیرند؛ استان لانکدک روسیون با کمک ١٢٠ هزار یورو موافقت می کند، بانکهای تعاونی وامهائی با در صد مناسب پیشنهاد می کنند. و حتی آقای آرنو مونبور وزیر توسعه تولید یک نماینده وزارت خانه را به محل می فرستد. کمتر از دو سال تمامی پرونده ها آماده می شود. شرکت «ار اند آر آیسکریم» مخارج خرید ماشین آلات را قبول می کند، ولی استفاده از مارکهای محصولاتش(ام دی دی) در فروشگاه ها را ممنوع می نماید(٢).
تولید از آوریل ٢٠١۴ شروع می شود: تعاونی تولید جنوب بستنی ای با مارک «بل اود» را به بازار می آورد.
سختگیری درجدول دستمزد ها
کارکنان فرالیب پس از ١٣٣۶ روز مبارزه سخت توانستند توافقی با شرکت یونیلور بدست آورده و فعالیتشان را آغاز نمایند. فرمانداری مارسی پس ازدو سال جر وبحث، در سال ٢٠١٢ محل کارخانه را خرید؛ ولی با تنظیم اجاره نامه ای که در آن افزایش تدریجی مبلغ اجاره در هر شش ماه ذکر شده است. ٧٠ هزار یورو در سال ٢٠١۵، که در سال ٢٠١٧ به ٢١٨ هزار یورو میرسد( مبلغی که می تواند تعاونی نو پا را زیر فشار سختی قرار دهد)، در حالیکه منطقه ای که ساختمان کارخانه در آن قرار دارد در رده بندی اخیر، سیل خیز اعلام شده است که موجب کاهش ارزش زمین وساختمان می شود. آقای کازورلا که اکنون رئیس تعاونی است، تاسف می خورد « مثل اینست که همه چیز انجام شده تا شرایط مشکلی برای پروژه ما بوجود آید». شرکت یونیلور روی خسته شدن کارکنان حساب می کرد و بدین سان دو سال دیگر هم مذاکرات را ادامه داد. و اگر قبول کرد که ماشین آلات را به قیمت یک یورو نمادین به تعاونی واگذار کند، در مورد نام تجاری فیل، یکی از آخرین بقایای اقتصاد استعماری مارسی، انعطاف ناپذیر باقی می ماند. تعاونی اسکوپ تی( مخفف شرکت تعاونی کارگران پروانس چای ودم کردنی ها) تصمیم گرفت که تولیداتشان را با نام «١٣٣۶» (یاد آور ١٣٣۶ روز مبارزه سخت) به بازار عرضه نماید.
در هر دو مورد، راه اندازی مجدد به شکل تعاونی با کاهش شدید تعداد کارکنان همراه است. در روز بسته شدن کارخانه پبلپا، ١٢۴ نفر ٢۵ میلیون لیتر بستنی در سال تولید می کردند. یک پنجم کارکنان حاضر شدند مبلغ دریافتی برای خسارت بیکاری شان را به صندوق تعاونی واریز کنند. تعاونی در ٢٠١۴ ، ٢۵ عضو داشت که ١٩ نفرشان مزد بگیر هستند. خانم سباستین لوپز راننده ماشین واکنون عضو تعاونی چنین می گوید:« پس از اعلام بسته شدن کارخانه، اوضاع زیاد خوب نبود: برخی می خواستند خسارت بیکاری را گرفته تا بتوانند زودتر بازنشسته شوند. آنچه که من می خواستم کار بود». کاهش شرکت کنندگان در تعاونی جمونس نیز زیاد بود:۵٧ نفر از ١٨٢ کارکنان فرالیب خسارت بیکار شدنشان را به سرمایه تعاونی اسکوپ تی واریز کردند، تعاونی در ابتدا ٢٨ و اکنون ۴١ عضو دارد.
هر دو تعاونی دستمزد های پائین را انتخاب کردند. درشرکت تولید جنوب کار گران ١٣۵٠ یورو، مامورین نظارت ١۴۵٠ یورو و کارمندان ١۵۶٠ یورو در ماه دریافت می کنند. در تعاونی اسکوب تی، کارگران ١۶٠٠یورو، سر پرستان ١۶٧٠ یورو و کارمندان ٢٠٠٠ یورو در ماه دریافت می کنند.آنها ١٣ ماه در سال حقوق دریافت می کنند.
اعضای تعاونی اقداماتی به منظور حذف سلسله مراتب که در روند شرکت سابق بر قرار بود انجام دادند. اگر استثنا وجود دارد( برای مثال یک مامور کنترل در اسکوب تی، پس از یک دوره کار آموزی دستیار حسابدار می شود)، مرز بین تولید و مدیریت عموما بسته باقی مانده است. ولی هر دو تعاونی ساعت شمار ورود به کارخانه را بر داشته اند ویک سیستم متنوع چرخش کاری در مواردی مشخص ایجاد کرده اند. آقای ماکزیم ژارن مدیر اداری ومالی تولید جنوب که در سال ١٩٩٣ به عنوان مدیر خط وارد شرکت پیلپا شده بود چنین توضیح می دهد:« می توان تنظیم کننده سفارشات را جایگزین مسئول تحویل دهنده تولیدات نمود؛ در بخش مدیریت، پست دریافت سفارشات با پست حسابداری یا تدارکات قابل جایگزینی است. در مورد جمنوس، رئیس تعاونی از تشکیلاتی تعریف می کند که« نه دسته بندی، نه سلسله مراتب ونه دستور از بالا در آن وجود ندارد».
با توجه به مرامنامه تعاونی، تصمیمات استراتژیک در جلسات عمومی که تمام اعضا در آن شرکت دارند، بر اساس «یک نفریک رای» گرفته می شود. اعضای تعاونی اسکوب تی که تعدادشان بیشتر است، دو نماینده منتخب جلسه عمومی را به شورای اداری و وکمیته مدیریت برای پیگیری وضع تعاونی می فرستند. خانم ورونیک آنسن ناظر وهمچنین مسئول برنامه های تعاونی تولید جنوب چنین می گوید:« ما هر ماه با شرکت همه اعضا جلسه داریم که اوضاع را با توجه به پیش بینی ها دقیقا بررسی می کنیم. تصمیمات به طور جمعی گرفته می شود». همه چیز در این نهاد انجام می پذیرد: سازماندهی شرکت، تحرک وجابجائی، روشهای تصمیم گیری، تقصیم کار ومسائل دستمرد.
کار، فعالیت مبارزاتی یا داوطلبانه
به منظور ایستادگی در برابر صاحبان سابق، غولهای تولیدات مواد غذائی، تعاونی ها بالا بردن کیفیت را انتخاب کردند. برای طعم چای ١٣٣۶، مواد طبیعی بکار گرفته می شود ؛ در مورد دم کردنی ها از محصولات کشاورزی بیولوژیک تولید شده در منطقه بمنظور کاهش مسافت حمل ونقل استفاده می شود. بستنی بل اود نه از شیر خشک بلکه از شیر با چربی تولید شده در منطقه اوت لوار و همچنین وانیل واقعی ماداگاسکار وشکلات ایوار وونزوئلا تهیه می شود، وغیره.
اعضای تعاونی برای بدست آوردن بازار فروش به فروشگاههای بزرگ روی آوردند. انتخابی ضروری: آقای جارن چنین می گوید:« بستنی کالائی همگانی است. گسترش تعاونی وافزایش تعداد همکاران بستگی به تولید بیشتر و بنابر این توزیع بیشتردارد. به زعم ما تنها زنجیره های بزرگ توزیع، این افزایش را تضمین می کنند. اگر راه دیگری برای توزیع بستنی به گروه های بیشتری وجود دارد ما از آن استقبال می کنیم!». تعاونی سکوپ تی که مارک های « لکلرک و سیستم یو» را نیز تولید می کند، در فروشگاه های بزرگ حضور دوگانه دارد. آقای کارزلا می گوید:« اگر بخواهیم تعداد زیادی مصرف کننده داشته باشیم، توزیع کنندهای بزرگ این امکان را بما می دهند»،برای او این درهم آمیختگی اجتناب نا پذیر است. زنجیره های توزیع نظیر تولیدات بیولوژیکی چون اتیکابل، بیو کوپ، سانتئریز یا تاندوسریز که تعاونی ها هم در آن دست دارند، برای دوام تعاونی ها کافی نیست. در سال ٢٠١۶ کارخانه جمنوس ٨٠ تن چای برای مارکهای توزیع کالا و ٢۶ تن برای مارک خودش سکوپ تی تولید کرده است.
یک تعاونی که در اقیانوسی از سرمایه داری تکامل می یابد باید با برخی مصلحت ها بسازد. تعاونی سکوپ تی اخیرا یک کارمند غیر عضو تعاونی استخدام کرده که که بیش از جدول دستمزد ها به او پرداخت می شود، بگفته منشی تعاونی « بیش از ٢٠٠٠ یورو در ماه»، آقای کازورلا با دلخوری می گوید:« بله ما یک مسئول فروش استخدام کردیم. زمانی که ما مهارت لازم در بین اعضای تعاونی نداریم، بله به افراد با مهارت مراجعه می کنیم.» یا تعاونی تولید جنوب، مجبور است در تابستان، که مصرف بستنی افزایش می یابد، کارگران را با قرار دادهای فصلی استخدام کند. آقای ژارن چنین می گوید:« راه کار دیگر این بود که کار را سالانه زمان بندی کرده وساعتهای کار در تابستان را افزایش دهیم،، این کاری بود که شرکت سابق پیلا انجام می داد. ولی ما این را انتخاب نکردیم چون باعث خستگی و استرس می شد.»
در کرکسون ودر جمنوس، اعضای تعاونی که از کارشان نا راضی باشند بسیار نادرند، حتی بطور ناشناس. اکثرا بر ویژگی های کار تعاونی، به تصمیم گیری جمعی، احساس کار کردن برای خود و نه برای سهامداران، عدم وجود سلسله مراتب اشاره می شود. گاهی مرز بین کار، فعالیت مبارزاتی و یا حتی کار داوطلبانه بنظر مبهم می آید. یکی از کار کنان داوطلب چنین می گوید:« بله اضافه کار می کنیم، ولی کسی مجبورتان نکرده، هنگامی که محصولاتمان را تبلیغ می کنیم، محرک ما روحیه فعالیت مبارزاتی است». کارکنان سکوپ تی وتولید جنوب برای تبلیغ محصولاتشان ساعت کار را نمی شمرند. درفستیوالها، جشنواره های مردمی، نمایشگاهای تجاری تا تبلیغ در فروشگاههای بزرگ، پر شور وخستگی نا پذیر محصولاتشان را تبلیغ می کنند، حتی در تعطیلات آخر هفته.
١ – نشریه پرونس، مارسی ٢۴ سپتامبر ٢٠١١.
٢ – مارک تجاری توزیع کننده. شرکت بستنی سازی پیلا از جمله برای کرفور، لکلرک واوشان کار میکرد.
چارلز متیو*
*اسم مستعار یک سندیکالیست وکارمند استانی
لوموند دیپلماتیک دسامبر ۲۰۱۷
انسان شناسی و فرهنگ ناشر نسخه فارسی مجله لوموند دیپلماتیک در ایران است
