درآمدی بر بنیادهای اقتصاد سرمایه داری (قسمت دوم)

ژاک گوو ورنور

۱.۲.۳: منشاء درآمدها از کجاست؟

اگر من بطوراتفاقی یک بلیط بخت آزمایی بخرم و مقدار مشخصی پول( مثلا ۱۰۰ دلار) برنده شوم، هرکسی می­پذیرد که این پول را من شانسی برده ام. ولی اگر چنانچه شانس، توانایی کسب چنین درآمدی را به من می­دهد، آیا آن را نیز خلق کرده است؟
اگر من پولی را به موسسه یا دولت قرض بدهم، هر سال سودی را به دست می­آورم، که در واقع بابت خدمتی است که ارائه کرده­ام. ولی اگر وام توانایی کسب چنین درآمدی را به من می­دهد، این درآمد از کجا خلق شده است؟

یک مدیر کارخانه نیز، برای تولید با هزینه کمتر، برای کسب سود در پی رقابت بیشتر با نولیددکنندگان دیگراست: با این هدف که در این فکرم که ماشین­ها را جایگزین کارگران کنم. ولی اگر مکانیزه کردن نیز توانایی کسب درآمدهای اساسی­تری را به من می­دهد،آیا اینها را ماشین­ها خلق کرده­اند؟

این داستان­ها و سوالات کمابیش تمرکز ما را بیشتر بر روی دو قسمت آیسبرگ، به تمایز بین پدیده قابل مشاهده و روابط پنهانش، رهمون می­سازند.

پدیده قابل مشاهده درآمدهای به دست آمده توسط افراد و موسسات مختلف است. واقعیت پنهان روشی است که تمامی این درآمدها خلق شده­اند.چون نظریه های اقتصادی متاخر، معمولا خودشان را به ثبت و توجیه کردن انواع مختلف درامدهای کسب شده (دستمزدها، سودها، رانتها و غیره) محدود می­کنند، نظریه اقتصادی رادیکال بر روی منشاء تمامی این درآمدها تمرکز می­کند.

شانس یا قرض دادن هیچ گونه درآمدی را خلق نمی­کند: آن­ها توانایی مشاهده تفکیک درآمد خلق شده در کل اقتصاد را به من می­دهند. به همین نحو، ماشین­ها هیچ درآمدی خلق نمی­کنند:ولی آن­ها موسسات مکانیزه تر را قادر می­سازند که سود بیشتری را به نسبت موسسات کمتر پیشرفته­تر از لحاظ تکنیکی به دست بیاورند. در واقع، همچنانکه در فصل دوم اثبات خواهد شد، تمام درآمدها توسط کاری منضمردرتولید کالایی، و در نهایت توسط نیروی کارشان به تنهایی ، خلق می­شود. و فصل سوم(بخش ۱) اثبات خواهد کرد که سود سرمایه دار، خودش از کاری که حقوق بگیران به آن گمارده شده اند، بطور دقیق­تر توسط ” کار مازادی” که آن­ها برای تولید ملتزم شده اند،حاصل می­شود.
نخستین نتیجه­گیری
پاراگراف­های مورد اشاره با اشاره به اینکه نمودها لزوما در ارتباط با واقعیت­های بنیادین تر قرار ندارند_تا زمانیکه ما اثبات کنیم- مورد تصدیق قرار می­گیرند.
اگر کسی در سطح نمودها باقی بماند(محصولات توسط سرمایه و کار تولید می­شوند،قیمت ها به عرضه و تقاضا بستگی دارند،سود توسط ماشین آلات تولید می­شود)، غیرممکن است که واقعیت درونی و حرکت عمیق اقتصاد را درک کند. برای رسیدن به این هدف، لازم است که چهره پنهان پدیده­ها را، که کار انسانی است، کشف و تشریح کنیم. با این کار، ممکن است به یک درک درستی برسیم و در یک مسیر منسجم، مجموعه کلی از روندها و پدیده های اقتصادی قابل مشاهده را توضیح دهیم.
همچنانکه خواننده درک خواهد کرد نیز او از نظریه ارزش کاری که توسط مارکس در کاپیتال با ظرافت پرورانده شده – حرکت خواهد کرد که اثبات می کند که به شدت در تحلیل عمیق واقعیت­های امروزی نظیر: رشد مکانیزاسیون و اتوماتیزاسیون، افزایش در تولید، بحران و بیکاری، متمرکزشدن قدرت اقتصادی، اعاده مقاطعه کاری فرعی، هجوم تبلیغات، صدور سرمایه،بین المللی شدن اقتصاد و غیره۱ مرتبط و مفید است- مرتبط و مفید است.
۱.طبق ” نظریه ارزش کار” جنبه­های قابل ارزیابی نادیده گرفتنی نظریه­های اقتصادی معاصر را شامل نمی­شود. برای مثال، ” قانون عرضه و تقاضا”، بسیاری از ملاحظات مفید مرتبط به نوسانات قیمت را فراهم می­کند: این جنبه­ها نمی­بایست نادیده گرفته شوند، ولی باید ترجیحا به رویکردی بنیادی تری تمام شوند که سطوح اطراف که چنین کارکردهایی اتفاق می­افتند را تشریح کند.

۲. برخی از خصوصیات ویژه این کتاب

۲.۱: تنوع رویکردها
در این کتاب بسیاری از دیدگاه­ها از هم متمایز و با هم ترکیب شده­اند: ایستا و پویا، اقتصاد خرد و کلان، انتزاعی و مشخص.
شش فصل نخست اساسا دارای دیدگاهی ایستانگر هستند: آن­ها ساختار اقتصاد را تحلیل می­کنند.سه فصل بعدی، برعکس اساسا دیدگاهی پویا دارند که به بررسی نظریات مختلفی درباره رشد، نظیرافزایش ماشینی شدن، تمرکز قدرت اقتصادی، افزایش تولید کالایی و کارمزدی،تضاد بین تحصیل سود و ارضای نیازهای اجتماعی، ظهور بحران و بیکاری و غیره می­پردازند.
این کتاب اساسا بحث را در سطح اقتصاد کلان به پیش می برد که هدفش توضیح پدیده­های جهانی است: ساختار و رشد اقتصاد بمثابه یک کل( بیشتر از ساختار و ثروت یک شرکت یا شعبه خاص)،دستمزدها وسود بطور کلی(بیشتر از آن­هایی که در یک شرکت یا شعبه خاص هستند)، پدیده قیمت­ها بطور عمومی(بیشتر از چیرگی قیمت در یک شعبه خاص تولیدی). از آنجاییکه این رویکرد اقتصاد کلان با چندین تحلیل اقتصاد خرد تکمیل می­شود:بنابراین، فصل اول با تحلیلی از پروسه­های تولید فردی شروع می­شود؛ فصل دوم-در میان سایر چیزها- به تبیین تفاوت­های قیمتی بین کالاهای مختلف (به عنوان مثال ماشین­ها و دوچرخه­ها) می­پردازد.فصل پنجم بروشنی رقابت بین یک بخش مفروضه را ( بعنوان مثال بین کارگاه­هایی مختلف فولادسازی) مورد رسیدگی قرار می­دهد۲.
این کتاب بر روی کارکردبخش اصلی اقتصاد به نام بخش شرکت­های سرمایه­دارتمرکز می­کند.ولی چنین تحلیلی با به آزمون کشیدن تمامی سایر اشکال تولیدی تکمیل می­شود: شرکت­های مرتبط با خوداشتغالی شرکت­های عمومی، خدمات عمومی غیربازاری، سازمان­های داوطلبانه، مشاغل خانگی. در این کتاب ویژگی های متمایز این واحدهای تولیدی را مشخص و روابط متضادشان با بخش سرمایه داری را مورد ارزیابی قرار می­دهد که برای اینکار، خود را به تحلیل یک سیستم انتزاعی محدود نمی­کند بلکه تنوع واقعی یک جامعه واقعی را در نظر دارد.

۲.در هر دو رویکرد اقتصاد کلان و اقتصاد خرد، ابزارهای تحلیلی مشابهی مورد استفاده قرار گرفته­اند. از آنجاییکه این کتاب از ابزارهای تحلیلی متفاوتی درمورد هرکدام از آنها استفاده می­کند، تضادعمیقی با کتاب­های درسی اقتصاد متعارف دارد، که بیشتر در پی یکسانی این دو رویکرد هستند.

۲.۲: فقدان نسبی داده های تجربی
این کتاب واقعیت­های گوناگون معاصر را، مورد ارزیابی قرار می­دهد، ولی به سختی با مثال­های مشخص یا اشکال واقعی آن را روشن می­سازد. برای مثال، این کتاب رشد مکانیزاسیون، بازاریابی، متمرکزسازی صنعتی و غیره را بدون ارائه مثال­ها یا داده­های آماری در رابطه با این سوالات مورد ارزیابی قرار می­دهد.
این از قلم افتادگی تعمدی است. واقعیت­های مدنظردر این کتاب،اگر از طریق رسانه­های جمعی مورد توجه قرار بگیرند،بمثابه یک موضوع واقعی شناخته می­شوند، علاوه بر این،آن­ها ملاحظات آماری مفیدی درتنوع وسیعی از نشریات ارائه می­دهند.این کتاب،بیشتر از آنکه در پی فراهم ساختن مثال­هایی متعارف برای جکم دادن به خروج از داده ها باشد، خواننندگان را دعوت به تثبیت پیوند میان نظریه و واقعیت­های خودشان می کند: برای نیل به این هدف در پایان هر فصل دسته سومی از سوال­ها (” دانش کاربردی”) را قرار داده است.(از این پس نگاه کنید،۲،۳)

۲.۳:تنوع بسیاری از نکات مفید آموزشی
هدف این کتاب، تا آنجاییکه ممکن است خلق کمیت­های صحت و سادگی است.صحت جهت این است که بی اثرکردن رابطه بزرگ تا هنگامیکه در اثر مفاهیم ابتدایی هموار شود.ساده سازی به این معنی است که رویکرد قابل وصولی را فراهم سازیم که برای هر شخصی هم بدون هیچگونه دانش پیشینی از موضوع هم پذیرا باشد.
هر فصلی به عنوان نتیجه­گیری،با مجموعه­ای از مسائل آموزشی تکمیل می گردد. این­ها شامل الف) خلاصه­ای از بحث ب) فهرستی از مفاهیم جدیدی که شبیه سازی شده­اند. ج) مجموعه­ای از تمرینات هدف­دار که بتدریج اهداف درک بنیدی را کنتر می­کنند(دانش بنیادی) فهم نکات ویژه تر(دانش پیشرفته­تر) و توانایی تثبیت رابطه بین نظریه و واقعیت­های روزمره(دانش کاربردی).
تمامی مفاهیم در قسمت خلاصه باهم آورده و دوباره تعریف می­شوند و جواب سوال­ها نیز در آخر کتاب آورده شده­اند.
تمامی این نکات آموزشی می بایست برای یک مطالعه شخصی، جدی و تدریجی مصوب شوند. قبل از مطالعه چنین کتابی بایستی این سه نکته نهایی مورد ملاحظه قرار بگیرند:
کتاب با ضمائم نظری مختلفی تکمیل شده است.این ضمائم بیشتر برای خوانندگان یا دانشجویان حرفه­ای آماده شده اند. آن­ها مجموعه­ای از مشاهدات درباره موضوعات خاصی را فراهم کرده و نکات غیرقراردادی مشخصی مطابق در این متن توجیه شده­اند.(موضوعات مورد بحث بسادگی در پاورقی­های متن، رفرنس­های مطابق با ضمائم مقرر شده مورد توجه قرار گرفته­اند).
نوشتار کتاب یک شکل نیست. برخی نقل قول­های متن، نظیر ضمائم، فرمت کوچکتری دارند؛ علاوه بر این، شماره رفرنس­های پاورقی­های مشخص بین قلاب کروشه {} قرار گرفته­اند.نقل قول­ها و پاورقی­ها درقسمت سوال بدون به خطرافتادن یکسان­سازی نکات اصلی می­توانند حذف شوند: این­ها هیچکدام برای متخصصین یا برای خوانندگان علاقه­مند در موضوعات تخصصی قابل ملاحظه در این موضوع معنی و مفهوم خاصی ندارند
همچنانکه در مقدمه نیز بیان شد،برای شروع ممکن است خواندن فصول ۷ و ۹ مفیدتر باشد. این فصول که به تحلیل روندهای اساسی و بحران نظام می­پردازند، کاملا با مسائل معاصرملموس هستند.خوانندگان ممکن است در این­جا انگیزه­هایی برای قرار گرفتن در یک مطالعه سیستماتیک کتاب بیابند؛ علاوه بر این، در هنگام بازخوانی فصول در بخش سوالات، خوانندگان خواهند فهمید که چقدر در درک مکانیسم­های بنیادین اقتصاد سرمایه­داری پیشرفت کرده­اند.

این نوشتار ترجمه “مقدمه” این کتاب می­باشد:

Gouverneur, Jacques(2005) The Foundations of Capitalist Economy: An Introduction to the Marxist Economic analysis of Contemporary Capitalism : Textbook with Summaries and Exercises Textbook.
Louvain-la-Neuve, Diffusion Universitaire Ciaco