فصلنامه علمی- تخصصی فرهنگ مردم ایران که در واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صدا و سیما منتشر می شود؛ به انتشار شماره ۴۲ و ۴۳، مربوط به پاییز و زمستان ۱۳۹۴ اقدام نمود. در این شماره که در ۲۱۰ صفحه انتشار یافته است حاوی مجموعه مقالاتی است که بخشی از چکیده مقالات آن در پی می آید:
– نگاره‌های منسوجات ایرانی از دوره باستان تا عصر صفوی / زهرا غلامرضایی
نوشته‌های مرتبط
چکیده
در طول تاریخ همواره ایرانیان به عنوان اقوامی پیشرو در زمینه هنرهای گوناگون مطرح بوده‌اند. در این میان توجه به نساجی و هنر بافندگی از جمله موضوعاتی است که از دوره باستان به آن توجه ویژه می‌شده است. مردمان آن عصر با به‌کارگیری الیافی چون ابریشم یا پشم و ارائه طرح و نقش‌هایی که بیشتر جنبه نمادین داشتند، توانستند سهم بزرگی را در الگوپذیری هنرمندان در دوره‌های بعدی این شاخه به خود اختصاص دهند. آن‌گونه که حتی با ورود اسلام باز شاهد تداوم روبه رشد طراحی و بافندگی در میان ایرانیان هستیم. چنان که ایران دوره اسلامی، با وجود تغییر در فرهنگ، تفکر، هنر، ادیان و نگرش‌ها، توانست با تکیه بر دانش فنی و مهارت بافندگان، روند صعودی خود را در این عرصه حفظ نماید.این مقاله با معرفی طرح و نقش دستبافت‌های ایرانی، مراکز بافت و دوره‌های مختلف تا عصر صفوی، پیشینه نگاره‌ها منسوجات را به اختصار معرفی می‌کند.
کلیدواژهها: پارچه‌بافی در ایران، طرح و نقش در پارچه، نساجی پس از اسلام، نساجی در ایران، نساجی در عصر باستان
– تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن / حسین نوروزی قره‌قشلاق
چکیده
در گستره جغرافیایی ایران، فرهنگ‌های مختلفی از اقوام ایرانی وجود دارد که با وجود تنوع و کثرت فراوان، تمامی آنها با هدف بروز هویت ایرانی اسلامی رشد یافته‌اند. هویت¬ فرهنگی قوم ترکمن نیز همانند سایر اقوام مسلمان ایران، در جهت گسترش و غنای فرهنگ و هویت ایرانی‌ـ اسلامی بوده است. مقاله حاضر درصدد تبیین و شناخت مؤلفه‌های هویتی قوم ترکمن است که با تمرکز بر معماری، موسیقی، ادبیات، آداب و رسوم و هنرهای دستی این قوم صورت گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از ویژگی‌ها هویتی این قوم از دستورات و آموزه‌های دین اسلام گرفته شده است و شاید علت رواج و پایبندی امروزین قوم ترکمن به این آداب هم به همین دلیل باشد. مطالعات انسان‌شناسانه اقوام ما را در شناخت هر چه بیشتر و عمیق‌تر هویت فرهنگی خویش یاری می‌رساند. بر این اساس، با استناد به مطالعات کتابخانه‌ای و به روش توصیفی و با رویکردی انسان‌شناختی، مؤلفه‌های فرهنگی قوم ترکمن بررسی شده‌اند.
کلیدواژهها: صنایع‌دستی قوم ترکمن، قوم ترکمن، معماری قوم ترکمن، موسیقی قوم ترکمن، هویت فرهنگی قوم ترکمن
– جامعه‌شناسی تنوع فرهنگی در عزاداری‌های عاشورا در ایران امروز/ جمشید میرزایی
چکیده
این مقاله نوشتاری است توصیفی، تحلیلی که با نگاه جامعه‌شناسی، سبک‌ها و گونه‌های سوگواری وعزاداری‌های عاشورا را در ایران امروز و از نظر برگزاری و بر پایی مراسم نشان می‌دهد. در این مقاله سعی شده است ابتدا نگاهی مختصر و فشرده به تاریخ صدر اسلام و سیر تاریخی عزاداری‌ها در ایران داشته باشیم و سپس بیان کرده‌ایم که از منظر جامعه‌شناسی، مهم‌ترین کارکردهای مراسم و مناسک سوگواری عاشورا، تقویت حس همبستگی و انسجام(چسب اجتماعی) میان اعضای گروه، ایجاد شور و هیجان و تمایزیابی اجتماعی است و آنگاه در بخش اصلی مقاله نشان داده‌ایم که در ایران امروز نمی‌توان شاهد یکدستی و همگونی در برگزاری مناسک عاشورا بود. برای بررسی موضوع سعی شده تا با نگاه جامعه‌شناختی و با عنایت به مفهوم «تیپ ایده‌ال» (نوع آرمانی) چهار گونه وسبک عزاداریرا در ایران امروز شناسایی و صورت‌بندی کردکه آنها راسنت‌گرایان،شکل‌گرایان،قومیت‌گرایان ونوگرایان دینی نامگذاری کرده‌ایم.
کلیدواژهها: سبک‌های عاشورایی، سوگواری عاشورا، عاشورا، عزاداری سنتی، عزاداری قوم‌گرایانه، عزاداری نوگرایانه
– سبک‌های پوشش چادر در فضاهای عمومی و بازتعریف هویت اجتماعی / دکترسیدضیاء هاشمی؛ ام‌کلثوم دنیایی
چکیده
مسائل زنان از جمله مسائل اجتماعی جدید است که از پیامدهای ملموس زندگی در دنیای مدرن به شمار میرود. به نظر می‌رسد درچند دهه اخیر، با آغاز اندیشه نوگرایی در دهههای گذشته، تغییراتی در برخی ارزش‌ها وهنجارهای خودتعریفی اجتماعی زنان به چشم می‌خورد؛ به گونه‌ای که عوامل مختلفی مانند رسانههای جمعی، رشد شهرنشینی و سطح تحصیلات، ارتقای حقوق زنان در بازار کار و…. بسترساز این تحولات‌اند. پوشش در فضاهای عمومی یکی از نمادهای بارز فرهنگ وسبک زندگی جدید است. مقاله حاضر درخصوص شیوه‌های پوشش زنان در فضاهای عمومی نوشته شده و سبک‌های پوششی، بویژه چادر را نه تنها به‌عنوان یک شیوه پوشش بلکه به‌عنوان منبع هویت‌بخش زنان در فضاهای عمومی مورد مطالعه قرار داده است.این موضوع، با بهرهگیری از شیوه‌های کیفی تحقیق و مشخصاً رویکرد پدیدارشناسانه، مطالعه و بررسی شده است. بر این اساس، دوشیوه پوششی مقیدانه (چادر سنتی) و سهلگیرانه (چادر مدروز) و دو گروه مصرف‌کنندگان این سبک‌های پوششی، به‌صورت مقایسه‌ای بررسی شده‌اند. مصرف‌کنندگان این سبک‌های پوششی متناظر با مقوله‌های بازتعریف و هویت‌یابی در فضاهای عمومی مورد مصاحبه‌های عمیق و نیمه عمیق قرار گرفته‌اند.
کلیدواژهها: پوشش زنان، چادر، چادری سهل‌گیر، چادری مقید، هویت زنان
– خانواده اسلامی؛ ویژگی‌های خانواده در کتاب شریف مفاتیح‌الحیات/ محسن اسماعیلی، سیاوش صلواتیان، محمدرضا تقوی‌پور
چکیده
با توجه به اهمیت خانواده در تمدن اسلامیو نقش بی‌بدیل این نهاد مقدس در انتقال فرهنگ و عقاید به نسل‌ها و همچنین تأثیر شگرف سلامتی خانواده بر صحت روحی و روانی جامعه، ارائه الگوی مطلوب خانواده به سبک زندگی اسلامی، می‌تواند گام بزرگی به سوی رشد و تکامل جامعه باشد. آمار روزافزون طلاق‌های رسمی و عاطفی و رواج سبک‌های غربی در زندگی خانوادگی نیز ضرورت وجود الگوی خانواده اسلامی را بیشتر نمایان می‌سازد. بدین منظور متن کتاب شریف «مفاتیح الحیات»، اثر آیت‌الله جوادی آملی، به روش تحلیل محتوای کیفی موردبررسی قرار گرفت؛ چراکه این اثر شریف با بررسی بیش از ۱۶۰ کتاب و گردآوری آیات و احادیث گوناگون در حوزه شئون دنیایی و امور خانوادگی بندگان، منبع جامع و ارزشمندی برای استخراج چنین الگویی محسوب می‌شود. درنهایت الگوی ارائه‌شده، برگرفته از ۱۲۶ کد شناسایی گردیده که در سه محور «روابط خانوادگی (صله‌رحم)»، «تشکیل خانواده» و «وظایف اعضای خانواده» جای داده شده است تا بدین ترتیب، با ارائه یک طبقه‌بندی کاربردی از خانواده اسلامی، الگوی روشنی در این زمینه عرضه شده باشد.
کلیدواژهها: آیت‌الله جوادی آملی، خانواده، خانواده اسلامی، سبک زندگی اسلامی، مفاتیح‌الحیات
– بررسی الگوی مصرف تلفن همراه در اوقات فراغت جوانان و والدین تهرانی/ اعظم شهبندی، زهرا کرمی
چکیده
مطالعه حاضر با هدف بررسی الگوی مصرف تلفن همراه در اوقات فراغت جوانان و والدین با استفاده از روش پیمایشی با حجم نمونه ۳۸۴ نفر از جوانان ۲۴ـ۱۶ سال به همراه یکی از والدین و ساکن در شهر تهران انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد که الگوی مصرف تلفن همراه در بین جوانان و والدین شهر تهران بالاتر از حد متوسط و نیز اوقات فراغت جوانان در طول شبانه¬روز بیش از والدین است. همچنین جوانان و والدین مهم‌ترین کارکرد تلفن همراه را در زمان فراغت، تعاملات اجتماعی بیان کرده‌اند؛ جوانان بیش از والدین از اینترنت، بازی و سرگرمی تلفن همراه در زمان اوقات فراغت استفاده می¬کنند. جوانان با خانواده از طریق مکالمه و با دوستان از طریق پیام کوتاه ارتباط دارند و بین میزان پرداختن به بازی، سرگرمی و اینترنت در بین جوانان و والدین تفاوت معناداری وجود دارد.
کلیدواژهها: اوقات فراغت جوانان، اوقات فراغت والدین، تلفن همراه، جوانان تهرانی، والدین تهرانی
همچنین:
– نقش گفتگو در شرح و بیان فولکلور ملی/ مترجم: فهیمه شیخ شعاعی
– معرفی کتاب زنگان بایاتی لاری/ فاطمه نبی لو
– باران خواهی/ ولی الله حاجیعلی
– ازدواج در خضری دشت بیاض/ حسین صمدی
– یادی از روایتگر سترگ فرهنگ مردم قروه/ محسن صالحی
– نشست علمی ملاحظاتی بر کاربرد لهجه در رسانه ملی
– گزارش برگزاری دو کارگاه تخصصی در سومین همایش سراسری فرهنگیاران رسان
