باستان شناسی [ ِچین] و کاوشگران غربی

سارا ای. فریزر ترجمه سعیده بوغیری

اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، حوالی سال ۱۸۶۰ تا ۱۹۲۰ کاوشگران اروپایی امتیازات مربوط به سیاحت های مهم در غرب چین را برای خود رقم زدند. این دوران با توسعه استعماری چین مقارن بود. از آنجا که تاخت و تازهای استعمارگران در ساحل شرقی چین پس از جنگ های تریاک (۱۸۴۲-۱۸۳۹؛ ۱۸۶۰ -۱۸۵۶) به مزایای بزرگ اقتصادی انجامید، انگیزه جستجو در نواحی غربی این کشور کمتر در دغدغه های مادی و بیشتر در تمایلات سیاسی به منظور کنترل ناحیه وسیع آسیای مرکزی میان امپراطوری روسیه و هند تحت کنترل بریتانیا و نیز نواحی غربی چین ریشه داشت. کسب دانش جغرافیایی و علمی برای این کاوش ها در سین‌جیان (Xinjiang)، تبت، گانسو (Gansu)، سی‌کان (Xikang) و یون‌نان (Yunnan) امری اساسی بود. در واقع نخستین کاوشگران، نقشه برداران، زمین شناسان، جانورشناسان و گیاه شناسان بودند.
ورای شناسایی و فعالیت های پیمایشی، طمع گنجینه های باستانی و باستان شناختی به سرعت کاوشگران جدید را به سوی کشف دست نوشته باور (Bower) در کوچا (Kucha) در سال ۱۸۹۹ سوق داد (هاپکیرک ۱۹۸۰، صص ۴۶-۴۳؛ ژیس ۱۹۹۶، ص ۱۰). این متن جادویی و طبی که به زبان سانسکریت برهمایی قرن پنجم نوشته شده، علاقه فراوانی را در زمینه فقه اللغه(واژه شناسی) و باستان شناسی زنده کرد و طی بیست سال منجر به کشفیات عمده و رویه‌های بحث برانگیز مجموعه‌سازی(کلکسیون) در غرب چین و آسیای میانه شد. کشفیات باستان شناختی کاوشگران غربی در چین با کشفیات انجام شده در مصر، یونان و دیگر بخش های مدیترانه برابری می کرد؛ غارت دفینه های موجود در بناها و ویرانه های جاده ابریشم، به عنوان بخشی از علاقه گسترده استعمارگران به نواحی “عجیب و غریب” استعماری، توجه مردم را به خود جلب کرد. کاوشگران اروپایی، روس و ژاپنی نخستین کسانی بودند که به این سه ناحیه پرداختند: تبت، شمال جاده ابریشم از سین‌جیان تا سرزمین پارس، و جنوب جاده ابریشم، شامل جنوب دون‌هوان (Dunhuang) پیرامون تاکلاماکان (Taklamakan) تا پاکستان و هند. سون هدین (Sven Hedin) (1952- 1865) نقشه بردار و کوهنورد سوئدی و نیز دکتردر رشته جغرافیا، در میان نخستین کاوشگران بود. او کاوش های پرشمار و گسترده ای به تاکلاماکان و بیابان های گوبی، پامیر و تبت انجام داد. نخستین کاوش او که بین سال های ۱۸۹۳ تا ۱۸۹۷ به طول انجامید، در نواحیی انجام شد که کشف نشده بود و هم برای اروپاییان و هم برای چینی ها به شدت ناشناس بود. نقشه های بسیار ستایش شده هدین که بخشی از انتشارات پرشمار در زمینه جغرافیا و فرهنگ های موجود دراین ناحیه را تشکیل می دهد، در جریان ماموریت های هدفمند و بسیار هماهنگ تهیه شد. برای نمونه او در سال ۱۹۰۷ در سرچشمه رود براهماپوترا (Brahmaputra) (و نیز هندو و سوتلج) قرار گرفت تا تصوراتی که مدت ها در مورد ارتباط رشته کوه های هیمالایا با رود نیل وجود داشت، را تصحیح کند (هدین {۱۹۲۵} ۲۰۰۳). کاوش های او در سین جیانگ به دوران جمهوری خواهان کشیده شد. هدین بین سال های ۱۹۲۷ تا ۱۹۳۵ یک سفر جسورانه به اتفاق همکاران چینی و سوئدی خود به منظور کاوش باقی مانده های دوران دیرینه سنگی را مدیریت کرد. تنها چند سال پیش از او یک سوئدی دیگر، یوهان گونار آندرسون (Johan Gunnar Andersson) زمین شناس (۱۹۶۰- ۱۸۷۴)، با گروه نقشه برداری چین (Geological Survey) همراه شد و در سال ۱۹۲۱ تمدن نوسنگی یانگ شائو (Yangshao) در ایالت گانسو را شناسایی کرد (تریگر ۲۰۰۶، صص ۲۶۶-۲۵۶)، و به این ترتیب استنباط های مربوط به تاریخ باستان چین را آشکار و به دنبال آن، آن ها را دگرگون کرد. کاوش بخش شمال غربی چین و آسیای مرکزی، امری بین المللی بود. در سال ۱۹۰۸ کلنل پتر کوزلوف روسی (Petr Kozlov) (1863–۱۹۳۵) خاراکوتو (Kharakoto) مرکز فرهنگی تانگوت (Tangut) یا امپراطوری سیای غربی (Western Xia) (1032–۱۲۲۷) در بخش داخلی مغولستان را شناسایی و حفاری کرد. پیش از آن او بین سال های ۱۸۹۸ تا ۱۹۰۱ کاوشی در مغولستان و تبت هدایت کرده بود. گروهی از دانشمندان روس بین سال های ۱۸۷۶ تا ۱۸۹۸ سیان جینگ و نقاط غربی آسیای مرکزی را مورد کاوش قرار دادند. در هنگام ورود به قرن جدید بسیاری از سفرهای علمی در جستجوی گنج انجام می شدند. بین سال های ۱۹۰۰ تا ۱۹۰۱ سراورل اشتاین (Sir Aurel Stein) (1862–۱۹۴۳) از سوی بریتانیا نخستین سفر خود از چهار سفرش را انجام داد. کاوشگران آلمانی آلبرت گرونودل (Albert Grünwedel) (1856–۱۹۳۵) از طرف موزه مردم شناسی برلین و آلبرت فون لوکوک (Albert von le Coq) (1860–۱۹۳۰) به ترتیب بین سال های ۱۹۰۳-۱۹۰۲ و نیز ۱۹۰۵-۱۹۰۴ هر دو نقاشی ها، تندیس ها و دیوارکوب های زیادی را از ناحیه تورفان (Turfan) در بخش شمالی جاده ابریشم ربودند. کنت اوتانی کوزویی (Otani Kozui) (1876–۱۹۴۸) ژاپنی بین سال های ۱۹۰۳-۱۹۰۲ به ویرانه های بودایی سفر کرد و باستان شناس و زبان شناس فرانسوی پل پلیو (Paul Pelliot) (1878–۱۹۴۵) کاوش های خود را در سال ۱۹۰۶ آغاز کرد (ژیس ۱۹۹۶، ص ۱۱). آنان واحه ها و معابد زیرزمینی جاده ابریشم از جمله تومشوک (Tumshuq)، دون هوان (Dunhuang)، ختن (Khotan)، نیا (Niya)، توک‌کوزسرایی (Toqquz-Saraï)، دولدوراغور (Duldur-Âqur) در مینگ اوی (Ming-oï)، سوباشی (Subashi) و کوم‌تورا (Kumtura) را مورد کاوش قرار دادند. اقلیم بیابانی تعداد زیادی از تمدن ها با ابزارهای هزارساله شان را حفظ کرده بود، آنچه حلقه های مفقوده تمدن ها از نخستین قرن پیش از ظهور مسیح گرفته تا سفر میان آسیا و اروپا تا قرن چهاردهم پس از میلاد را فهرست کرد. بی تردید مهم ترین کشفیات به دون هوانگ در ایالت گانسوی کنونی مربوط می شد که در آن حدود ۴۹۰ معبد بودایی زیرزمینی مزین به هزاران متر نقاشی های دیواری بر پیشرفت سلک بودایی و عملکردهای دینی رهبانی از قرن پنجم تا قرن سیزدهم گواه بود. در ماه ژوئن ۱۹۰۰ وانگ یوانلو (Wang Yuanlu) (1849–۱۹۳۱) که یک سرپرست معابد زیرزمینی بود، نهانگاهی حاوی بیش از ۴۲۰۰۰ دست نوشته و نقاشی قابل حمل بر روی ابریشم و کاغذ کشف کرد. اسناد دینی و غیردینی فوق، نامه ها، یادداشت های خطابه ها، دفاتر حساب، متون جادو، نمودارهای آیینی، قراردادهای مربوط به آبیاری و کار مزرعه، و اسناد مربوط به ازدواج و طلاق و همچنین هزاران حکم شرعی بودایی را در برمی گرفت که به زبان های موجود در جاده ابریشم مانند چینی، تبتی، سانسکریت، تخاری ، و ختنی نوشته شده بود (وایت فیلد، ۲۰۰۴ ب). بین سال های ۱۹۰۶ تا ۱۹۰۷ اشتاین و پلیو هر دو هزاران قطعه از متون فوق را برای اروپا به ارمغان بردند. اکنون این موارد به همراه نقاشی های دیواری فوق در یک محیط پژوهشی دیجیتالی جمع آوری شده اند (فریزر، ۲۰۰۴). کاغذهای بامبو که در ستون برج های دیده بانی بیابان مجاور یافت شده اند – برج هایی که توسط دربار سلطنتی هان (Han) ساخته شده بود- حاوی سیاهه مربوط به توشه ارتش امپراطوری هستند که قدمت شان به ششصد سال پیش از عمر متون یافت شده در زیرزمین ها می رسد.

کتابنامه

Almond, Philip C. The British Discovery of Buddhism. Cambridge,

U.K., and New York: Cambridge University Press, 1988.

Andersson, Johan Gunnar. Researches into the Prehistory of the

Chinese. Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities 15

(۱۹۴۳): ۷–۳۰۴.

Fiskesjö, Magnus, and Chen Xingcan. China Before China: Johan

Gunnar Andersson, Ding Wenjiang, and the Discovery of China’s

Prehistory. Stockholm:Museum of Far Eastern Antiquities, 2004.

Fraser, Sarah E. An Introduction to the Material Culture of

Dunhuang Buddhism: Putting the Object in Its Place. Asia

Major 17, part 1 (2004): 1–۱۴.

Giès, Jacques. The Pelliot Expedition (1906–۱۹۰۹). In The Arts of

Central Asia: The Pelliot Collection in the Musée Guimet, trans.

Hero Friesen and Roderick Whitfield, 10–۱۶. London:

Serindia, 1996.

Hedin, Sven Anders. My Life as an Explorer. [1925]. Washington,

DC: National Geographic Society, 2003.

Hopkirk, Peter. Foreign Devils on the Silk Road. Amherst:

University of Massachusetts Press, 1980.

Kolb, Charles C. Review of Meyer, Karl E., and Shareen Blair

Brysac, Tournament of Shadows: The Great Game and the Race

for Empire in Central Asia. H-Russia, H-Net Reviews. April

۲۰۰۰. http://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=4018.

Lopez, Donald S., ed. Curators of the Buddha: The Study of

Buddhism Under Colonialism. Chicago: University of Chicago

Press, 1995.

Trigger, Bruce G. A History of Archaeological Thought. 2nd ed.

Cambridge, U.K.: Cambridge University Press, 2006.

Weinberg, Roberto, and Owen Green. Central Asiatic (Tibet,

Xinjiang, Pamir) Petrological Collections of Sven Hedin

(۱۸۶۵–۱۹۵۲)––Swedish Explorer and Adventurer. Journal of

Asian Earth Sciences 20 (2002): 297–۳۰۸.

Whitfield, Susan. Aurel Stein on the Silk Road. Chicago: Serindia

Publications, 2004.

Whitfield, Susan, ed. The Silk Road: Trade, Travel, War, and

Faith. London: British Library, 2004.