سنت هدیه دادن و گرفتن در نوروز یکی از زیباترین و پربارترین سنت هایی است که ما در فرهنگ خود داریم و بر اساس آنها می توانیم مدرنیته هایی پایدار بسازیم. این سنت بروشنی در یک نظام اسطوره ای گسترده قرار می گیرد که در معنای نوسازی و نوشدن جهان در نوروز قرار می گیرد و اساس این جشن و آیین های کشاورزی آن را تشکیل می داده است. در دورانی گذشته، در زمانی که شاید به پدران و پدربزرگ های ما تعلق داشت، هدیه های نوروی می توانستند هر چیزی باشند و نفس هدیه دادن و گرفتن، بسیار اهمیت بیشتری از چیزی بود که به هدیه داده می شد. به عبارت دیگر رابطه دوستی و عشقی که در این مبادله وجود داشت بود که معنای عیدی دادن و گرفتن را می ساخت. از این رو باید توجه داشت که رسم هدیه دادن پول که بعدها با «عیدی دادن» حتی به صورت رسمی و اداری، از لحاظ زبانی یک معنا پیدا کرد، اگر از حلقه های اشرافی بالای جامعه بگذریم، تنها زمانی رایج شد که در حدود ۱۰۰ سال پیش نظام های پولی در جامعه ما شروع به گسترش کردند. پولی شدن، در دوران کودکی ما در دهه های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ بیشتر و بیشتر شد و به همراه درآمدهای نفتی که از راه می رسیدند و پول های سهل و ساده ای که به دست می آمدند، این رسم و این شیوه های رابطه پولی که با سنت ها و رسومی نامناسب در فرهنگ ما همچون چشم و هم چشمی و خسادت و خودنمایی ترکیب می شدند، دائما افزایش یافتند به صورتی که حتی پس از انقلاب به رسمی متداول و به ظاهر غیر قابل تغییر تبدیل شدند. در حالی که معنای اجتماعی «پول دادن» با معنای «هدیه دادن» کاملا متفاوت است. امروز هنوز در کشورهای اروپایی و آمریکایی برای کریسمس، وضعیت خانوادگی و سرمایه های خانواده ها هر چه باشد، هدیه های سال نو و کریسمس به صورتی که ما شاهدش هستیم به پول آلوده نشده اند. هر چند در این کشورها نیز، «لوکس بودن» هدیه، خبر از نوعی تمایل به خود نمایی و مصرف گرایی و اسنوبیسم های اشرافی گرا می دهد. اما در اغلب خانواده های متوسط حتی در سطح بالای سرمایه اقتصادی، ارزش معنوی هدیه است که بالاترین نماد را در خود حمل می کنند.
هم از این رو، به گمان ما، برای آ«که بتوانیم بار دیگر تلاش کنیم به جامعه ای انسانی تر و مهربان تر و دگردوستانه تر برسیم، باید بتوانیم رسم هدیه نوروزی غیر پولی را رفته رفته جایگزین رفتارهایی کنیم که در طول بیش از نیم قرن به فرهنگ ما ضربه زده اند، یعنی پولی شدن مطلق این هدایا. در این میان شاید به نظر برسد که این خواسته در تضاد با برخی از دستاوردهای اجتماعی قرار بگیرد مثلا با نظام های مطالبات کارگری و اداری و حقوقی که از آنها برای کارگران و کارمندان به دست آمده است. اما باید در نظر داشت که چنین نیست، و می توان و باید به موضوع افزایش حقوق سالانه برای پوشش زیان ناشی از تورم و پاداش های سالانه که در همه جای دنیا مرسوم هستند، و گویای سهیم کردن کارکنان در زندگی بنگاه تجاری یا صنعتی هستند، ادامه داد. منظور ما در این یادداشت بیشتر رسم هدیه دادن بین کسانی است که روابط نزدیک و دوستانه یا خانوادگی با یکدیگر قرار دارند. در میان این دوستان در سال های اخیر، رسم بسیار خوبی به وجود آمده است که هدیه دادن کتاب است و این رسمی است که باید تا جایی که می توان تشویق و ترغیب کرد. اما در عین حال شاید بتوان به این رسم، دستکم به شکلی محدود اندیشید و روندی تازه را نیز افزود. روندی از خرکت به سوی مدرنیته فناورانه ای که در عین خال گویای دغدغه های ما و نشانه ای از آشتی ما انسان ها با طبیعت به ویژه در ایام نوروز نیز باشد. به عبارت دیگر هم آشتی ما با جهان طبیعی و هم با جهان فناوری مدرن. این رسم، را می توان هدیه دادن های الکترونیک نامید. در حال حاضر رشد کتاب های الکترونیک در جهان به شدت سیر صعودی دارد، زیرا هم پاسخی است به دغدغه های محیط زیستی و هم به دلیل صرفه جویی که در تولید کتاب و انبارداری و حمل و نقل و غیره ایجاد می کند، امکان می دهد قیمت کتاب را کاهش داد و تولیدو مصرف آن را باز هم دموکراتیک تر کرد. همان گونه که گفتیم، این دموکراتیک شدن در دو روند موازی انجام می گیرد: درسطح تولید ، افراد هر چه بیشتری می توانند دست به قلم (یا بهتر بگوییم به شاسی های رایانه ای) ببرند و کتاب ها و نوشته های خود را وارد عرصه عمومی نمایند و در نتیجه میزان خلاقیت در جامعه بالا رفته و از این راه جامعه ای انسانی تر و با سرمایه اجتماعی و فرهنگی بالاتر داشته باشیم؛ اما این روند در سطح مصرف باز هم می تواند مفید تر باشد و دمکراتیزاسیون را بیشتر کند، زیرا قیمت های پایین تر تولید، قیمت های فروش را نیز کاهش داده و افراد می توانند به سوی خرید کتاب های بیشتری بروند که به آنها علاقمندند. ناشران الکترونیک خوشبختانه در کشور ما رو به فزونی دارند و عرضه در این زمینه هر روز بیشتر می شود. هدیه دادن کتاب های الکترونیک، کتاب های صوتی، و انواع و اشکال محصولات فرهنگی الکترونیک که امروز بسیاری از موسسات آنها را ارائه می دهند، می تواند و باید در ذهن ما و به خصوص جوان تر ها جا بیافتد و تا بتوانند هم ارزش کتاب و خواندن را درک کنند و هم ارزش هدیه دادن را به واقعیت آن بازگردانند و از رفتاری صرفا پولی و به شکلی کاسبکارانه خارجش کنند. بنابراین نوروز امسال شاید مفید باشد که سری به موسسات فروش کتاب الکترونیک بزنیم و برای دوستان و کسانی که دوستشان داریم بسته ها و محصولات الکترونیک به عنوان هدیه تهیه و ارسال کنیم.
نوشته‌های مرتبط
این یادداشت ابتدا در خبرگزاری کتاب ایران منتشر شده است.