بررسی انسان شناختی بازنمایی زن در ضرب المثل های کُردی (با تاکید بر گویش کلهری)
چهارشنبه, ۲۰ دی ۱۳۹۶ وبگاه

بررسی انسان شناختی بازنمایی زن در ضرب المثل های کُردی(با تاکید بر گویش کلهری)

منصور منصوری مقدم

چکیده
از جمله مسائلی که در اغب جوامع، طی چند دهه اخیر به صورت تامل برانگیزی به آن پرداخته شده است موضوع زنان، موقعیت و جایگاه آنان است. در هر فرهنگی مجموعه ای از باورهای قالبی، عموماً منفی، در مورد زنان وجود دارد. فرهنگ هر کشوری تأثیر ویژه ای بر نگرش ها و باورهای مردم آن کشور دارد و ضرب المثل ها به عنوان جملاتی کوتاه بیان کننده نگرش ها و باورهای مردم هر جامعه و ابزاری قدرتمند برای شکل دادن به آگاهیها، نگرشها و اعتقادات اخلاقی هستند. لذا ضرب المثل ها زمینه مناسبی جهت مطالعه بازنمایی زن به دور از تصورات کلیشه ای و توجه به لایه های عمیق هستند. در صورت فقدان چنین پژوهش هایی، بررسی های فرهنگی به یک سو نگری و عینی گرایی افراطی دچار می شوند. مقاله حاضر با در نظر گرفتن اهمیت ادبیات شفاهی و با تاکید بر ضرب المثل ها به عنوان زمینه مناسب بازنمایی زن به سوالات زیر توجه دارد:ضرب المثل های کردی چه خصوصیات و صفاتی را به زنان نسبت داده اند و کدام انتظارت از زن در میان آنها وجود دارد؟ زن در ضرب المثل های کردی دارای چه جایگاهی است؟ چه نقش هایی برای زنان در ضرب المثل های کردی تعریف شده است؟. با اینکه می توان در ضرب المثل های بررسی شده در این مطالعه، بازنمایی جایگاه زن را به شیوه چند بعدی مشاده نمود اما به طور کلی، نقش زنان نادیده گرفته شده و مسائل دلخواه فرهنگ مردسالار در آنها انعکاس یافته است.
واژگان کلیدی: ضرب المثل، زن، فرهنگ مردسالار، کردی کلهری

مقدمه
در هر فرهنگی مجموعه ای از باورهای قالبی، عموماً منفی، در مورد زنان وجود دارد. این امر همچنین در ادیان مختلف نیز مشاهده میشود. فرهنگ هر کشوری تأثیر ویژه ای بر نگرش ها و باورهای مردم آن کشور دارد و ضرب المثل ها به عنوان جملاتی کوتاه بیان کننده نگرش ها و باورهای مردم هر جامعه و ابزاری قدرتمند برای شکل دادن به آگاهیها، نگرشها و اعتقادات اخلاقی هستند. دهخدا ( ۱۳۷۳ ) در تعریف ضربالمثل می نویسد: «ضربالمثلها عبارات و جملات کوتاهی هستند که مفاهیمی عمیق را در بر دارند. ضربالمثل نوعی تمثیل است و تمثیل مصدر عربی است به معنای آوردن. معیار دیگر ضربالمثل شاهد آوردن در سخن برای مخاطب توسط گوینده است. به گفتۀ فخر رازی مقصود از ضرب در ضربالمثل آن است که مثل در دل نفوذ میکند که توصیف خود آن شیء را اثری نیست»(وطواط،۱۳۷۶: ۲۲۹). به اعتقاد بهمنیار، «مثل، یک شعبه مهم از ادبیات هر زبان و نماینده ذوق فطری، قریحه ادبی، افکار، عادات، اخلاق و احساسات اهل زبان است»(بهمنیار، ۱۳۶۹). مثل ها از این حیث بازتابی از زندگی مردم هستند که از یک سو تمامی زندگی به شکلی زنده و پرچاذبه در مثل ها دیده می شود و از سوی دیگر، تمامی قوانین و قواعد اجتماعی و دینی به شکلی ساده از زبان مثل ها روایت می شود، تا قابل فهم برای همگان گردد(ذوالفقاری، ۱۳۹۱: ۳۲). ضرب المثل ها منبع مهمی برای مطالعات انسان شناختی هستند، زیرا با مطالعه آن ها بسیاری از اطلاعات مربوط به فرهنگ های مختلف حفظ و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. مثل ها« یک نوع رده شناسی خاص از الگوهای تفکر محسوب می شوند که با استفاده از آن ها می توان بسیاری از ایده های راجع به اینکه افراد هر جامعه چگونه فکر می کنند، مفاهیم را درک و پدیده های جهان را دسته بندی می کنند، استخراج کرد و به این نکته پی برد که چگونه دانش سنتی از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد»(زاهدی و ایمانی، ۱۳۹۱: ۸۲).
بنابر تعبیر میشل فوکو(۱۹۸۰) ما به عنوان موجودات انسانی، از طریق مباحثه، تفاسیری وابسته به پدیده شناسی از حیات روزمره مان داریم. مباحثه ساختاری است که راه تفکر کردن به شیوه موجودی انسانی را در این دنیا موجب میشود. تعابیر فوق نشانگر آن است که مردم از ضربالمثلها برای حفظ زندگی جنسیتیشده و از طریق رساندن فهمی کلیشهای از مردانگی و زنانگی در میان افراد استفاده میکنند.
در هر فرهنگی بر اساس نگرشهای موجود نسبت به مردان و زنان به توصیف حالات روحی و رفتاری آنها در قالب ضربالمثل، قصه و افسانه، لالاییها، اشعار محلی و … پرداخته شده است. ضربالمثلها بخشی جداییناپذیر از هر فرهنگی هستند و تقریباً در همۀ زبانها یافت میشوند. گاه دامنه این گونه ضربالمثلها بسیار فراتر از قلمرو زبان یک کشور بوده و در میان ملل مختلف مشترک است و اگرچه در عبارت متفاوت هستند، اما در معنی و مفهوم یک مقصود را بیان میکند. لذا با واکاوی این ضربالمثلها میتوان دیدگاههای موجود درباره زنان را کشف نموده و جهت کاهش دیدگاههای منفی نسبت به زنان در پی راهحلهایی بود. بنابراین توجه به جایگاه و موقعیت زنان در ضرب المثل ها امری ضروری بشمار میرود.(موحد و دیگران،۱۳۹۱: ۱۰۲). در این مقاله با استفاده از روش کیفی به بررسی انسان شناختی تصویر زن در ضرب المثل های کردی پرداخته شده است. ضرب المثل های که در این مطالعه بررسی شده اند مربوط به یکی از گویش های زبان کردی به نام گویش کلهری می باشد که در استان های ایلام وکرمانشاه رواج دارد.

ادامه متن در فایل پیوست:zan-dar-zarbolmasal