اثر پژوهشی «دف و دایره» که در قالب کتاب و سی‌دی از سوی نشر آرون منتشر شده است، ساعت ۱۸روز چهارشنبه ۲۹ مرداد ۱۳۹۳ در خانه هنرمندان ایران رونمایی می‌شود. دف و دایره، حاصل پژوهش گستره کیوان پهلوان، دکتری فلکلور و پژوهشگر موسیقی و تاریخ است که با ساختاری دائره‌المعارفی و در قالب کتابی ۹۶۰ صفحه و در سه بخش سازماندهی شده است. بخش اول کتاب به بررسی تاریخی این سازها، بخش دوم به بررسی جایگاه آنها در ادبیات فارسی و در بخش سوم به بررسی تنوعات آن در گستره ایران فرهنگی اختصاص دارد. خبرگزاری مهر کتاب در معرفی کتاب آورده است:
«دف و دایره در تاریخ ایرانی، ادبیات فارسی و جهان ایرانی» در ۳ بخش تدوین شده است که بخش اول «دف و دایره در تاریخ ایران» را مورد بررسی قرار می‌دهد. این بخش که نزدیک به ۱۰۰صفحه از کتاب را شامل می‌شود، در ۸فصل کاربرد دف و دایره در ادوار مختلف تاریخی ایران را توضیح می‌دهد. در فصل اول «نماد دایره در تمدن کهن» نگاهی دارد به سرگذشت دایره و تصوری که از این ۲ ساز در دوران قدیم وجود داشته است.
نوشته‌های مرتبط
«پیشینه تاریخی پیدایش دف‌ودایره در ایران و آسیای غربی» فصل دوم کتاب است. در فصل سوم «کاربرد دف و دایره» پس از حمله مغول، بررسی می‌شود و در فصل چهارم نقش این ساز در دوره تیموری را به تفصیل تشریح می‌کند. در فصل پنجم دف و دایره در دوران حکومت گورکانیان هند و در فصل ششم «دف و دایره در دوره صفویه» واکاوی می‌شود. از «کاربرد دف و دایره در دوران افشاریه و زندیه» در فصل هفتم به تفصیل سخن گفته می‌شود. پایان‌بخش این قسمت کاربرد دف ودایره در دوره قاجار و اوایل پهلوی اول است که در فصل هشتم، گنجانده شده است.
این کتاب قبل از ورود به مباحث موسیقایی متن، برای آگاهی بیشتر خوانندگان با فضایی که دف و دایره در آن نقش ایفا می‌کنند، دوران تاریخی هر عصر را توضیح می‌دهد که به نوعی بار تاریخی اثر را هم زیاد می‌کند.
«دف و دایره در ادبیات فارسی» بخش دوم کتاب است که نویسنده به «چگونگی به وجودآمدن تصوف اسلامی و استفاده دف در آن، کاربرد دایره به عنوان ساز، کاربرد واژه دف در آثار منثور و دف در شعر پارسی» را به طور مبسوط توضیح می‌دهد. نویسنده قبل از آنکه ابیات و نثرهایی را که نام دف و دایره در آنها ذکر شده است، بیان کند، شرح مختصری از شاعر هر اثر ارائه می‌دهد تا خواننده را با موقعیت زمانی سرایندگان یا نویسندگان آثار آشنا کند.
اما بخش سوم که بیشترین حجم و بیش از یک سوم کتاب را به خود اختصاص داد با عنوان «دف و دایره در جهان ایرانی» یک کار میدانی و پژوهشی ویژه است که نویسنده در طول سال‌ها پیگیری و حضور در مناطق مختلف ایران و حتی کشورهایی که به زبان فارسی صحبت می‌کنند، توانسته است ردپای دف و دایره را دراین کشورها پیدا کند.
در این قسمت حضور ساز دف و دایره در استان‌های مختلف کشور یا در مناطق دورافتاده و روستاهای کم نام و نشان با ذکر منابع مورد نیاز و ارائه تصویر سازها و نوازندگان هر منطقه به صورت مبسوط تشریح می‌شود. پژوهشگر سعی کرده است کاربرد دف و دایره در آیین‌های مختلف – از شادی تا عزا- را بررسی کند و شعرهایی را که با ساز دف خوانده می‌شود، هم به عنوان نمونه ذکر کند.
علاوه بر این نمونه‌های دیگری از کاربرد دف و دایره در فرهنگ افغان‌ها و جمهوری افغانستان و تاجیک‌ها در جمهوری‌های تاجیکستان و ازبکستان بیان می‌شود و سپس در باره کولی‌ها و نقش آنها در حفظ و اشاعه موسیقی بومی و دایره سخن می‌گوید.
فصل «فرهنگ‌نامه و سازشناسی دف و دایره در مناطق ایران» گرچه ذیل بخش سوم آمده است، اما به دلیل اهمیت آن می‌توانست خود در بخش مجزا دیگر تعریف شود. این بخش بی‌تردید یکی از مهم‌ترین بخش‌های اثر است، به این دلیل که اطلاعات کاملی از انواع دف و دایره در گستره سرزمینی ایران ارائه و تحلیل‌های موسعی از قطر، اندازه، ارتفاع، جنس و زمان کاربرد دف و دایره در هر مراسم تبیین می‌شود. ضمن آنکه عکس هر ساز از هر منطقه خوانندگان را با اشکال سازها آشنا می‌سازد. در این اثر نزدیک به ۴۰۰عکس از شکل‌های مختلف ساز دف و دایره و نوازندگان آن وجود دارد که نویسنده با حضور در شهرها و روستاهای کشور و حتی کشورهای همسایه آنها را تهیه کرده است. در ادامه این بخش نمونه‌های صوتی گردآوری شده در این مجموعه از دیدگاه وزن و متر قطعات و طرح موسیقی گنجانده شده است که ظرایف پنهان موسیقی فولکلوریک ایران و ساز دف و دایره را تصویر می‌کند. در این بخش ۴۰۲ قطعه تحلیل می‌شود که ۲۵۱ قطعه ۶ضربی، ۱۱۹قطعه ۲(۲و۴)، بقیه یعنی ۲۳قطعه دارای اوزان دیگر هستند.
مراسم رونمایی کتاب دف و دایره روز چهار شنبه ۲۹ مردادماه ۱۳۹۳از ساعت ۱۸الی ۲۰ در تالار استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران با حضور جمعی از هنرمندان برگزار خواهد شد.
پیوندهای مرتبط:
معرفی کتاب دف و دایره در انسان‌شناسی و فرهنگ
وبلاگ کیوان پهلوان
خبر در خبرگزاری مهر