[ویراست جدید)
– بهتر است با این سؤال شروع کنیم که فرهنگ شهری از چه زمانی و چگونه وارد سینمای مستند ایران شد؟ در واقع از چه فیلمهایی و در چه دوره تاریخی فرهنگ شهری دغدغه فیلمسازان مستند ما شد؟
نوشته‌های مرتبط
فکر می کنم از هنگام ورود سینما به ایران در دوره قاجار این اتفاق افتاد. اولین فیلمهایی که ما داریم و در آن دوره گرفته شده است با فرهنگ درباری سروکار دارند. این اولین فیلمها، در واقع گزارش یا ثبت وقایعی هستند که داخل دربار می گذرد، در داخل کاخ گلستان. آنها فیلمهایی هستند که به مسائل فرهنگی می پردازند مثل نمایش که توسط دلقکهای درباری انجام می شود. این فیلم ها از جنبه تاریخ تئاتر در ایران دارای اهمیت بالایی هستند، به خاطر نوع لباسی که بازیگران در برابر دوربین می پوشند یا ماسکهایی که می زنند. آیا این نمایش ها ، حاصل خلاقیت کارگردان است یا نمایشهایی هستند که در آن جامعه اجرا می شده؟ من نمی توانم شک کنم که آنها نمایشهای شهری آن زمان بوده اند. به ویژه نمایشهایی بوده اند که احتمالا به سبک روحوضی اجرا می شدند. به هر صورت ما این نمایشها را در برابر دوربین می بینیم . قطعاتی از این فیلمها هم در خیابان های شهر می گذرد. البته من نمی دانم دقیقا کجا هستند اما احتمالا اطراف ناصریه یا اطراف بازار گرفته شده اند. از طریق این فیلم ها ، رفت و آمد زنان و مردان و شکل و قیافه و لباس و روبنده وکلاهشان را می بینیم. ماشین دودی از مهمترین تاسیسات شهری مختص تهران است که در اواسط قاجار بین تهران و شهر ری براه افتاد . می توان گفت تقریبا پیاده رو وجود ندارد. همه وسط خیابان را می روند . مثلا وقتی یک گاری می آید جمعیت کنار می روند تا گاری رد شود بعد دوباره به وسط خیابان می آیند. تصویری از گزمه و انتظامات شهری به صورت کوتاه و بدون تمرکز در این فیلم ها دیده می شود. در یکی از این تکه فیلمها ، نماینده ملکه انگلستان که حامل نشان زانو بند برای مظفرالدین شاه است به طرف دوربین می آید. اینها از داخل شهر می گذرند فکر می کنم از اطراف توپخانه می آیند و وارد باب همایون می شوند و به طرف کاخ مظفرالدین شاه می روند. اینجا ما تاسیسات مرکز شهر یا بهترین نقطه تهران را می بینیم، ساختمانها را می بینیم و عبور اینها از کنار ساختمانها، نحوه آوردن نشان، حرکت درون کاخ، چه کسانی در جلواند چه کسانی در پشت سر. البته به دلیل این که ما در دوره قاجار نورپردازی در داخل ساختمان را نداریم، هر چه تصویر است مناظر بیرونی است نه مناظر داخلی. برای سالها ما شاهد مناظر بیرونی هستیم. تا اینجا که به خاطر می آورم در دوره اول اصلا تزیینات داخلی بنا را به هیچ وجه نمی بینیم. تقریبا از اواخر دوره رضا شاه ، می توانیم داخل بناها را ببینیم. این تاریخی ترین تصاویری است که از شهر و تاسیسات شهری و آداب و رفتار مردمان تهران وجود دارد.
با تشکر از آقای ورهرام که دفتر خود را جهت مصاحبه در اختیار ما گذاشتند و هماهنگی های لازم را انجام دادند.
این گفتگو در نشریه الکترونیک انسان شناسی و فرهنگ، «انسان و فرهنگ»، ویژه نامه شهر و فرهنگ شماره ۲ منتشر شده است .
برای خواندن متن کامل این گفتگو در زیر کیک کنید:
