گزارش هفتمین کارگاه داخلی انسان‌شناسی و فرهنگ: «ترجمه زبان انگلیسی»

روابط عمومی

هفتمین جلسه از سری کارگاه‌های داخلی انسان‌شناسی و فرهنگ با عنوان «ترجمه زبان انگلیسی» در تاریخ ۱۵ آبان ماه ۱۳۹۳ و به مدیریت مهسا شیخان، کارشناس ارشد آموزش زبان انگلیسی و مدیر گروه بین الملل انسان شناسی و فرهنگ برگزار شد. در بخش اول این کارگاه چهار ساعته، مروری بر مفهوم ترجمه و انواع آن صورت گرفت و همچنین نکاتی در خصوص ترجمه خوب و اینکه چه عواملی باید در ترجمه از یک زبان به زبان دیگر مورد توجه قرار گیرد، صحبت شد. شیخان در این بخش گفت: «ترجمه خوب از دیدگاه لطفی پور ساعدی، ترجمه‌ای است که در آن زبان، نرمال بوده و مترجم نسبت به بافت اجتماعی و ژانر متن حساس باشد. بیشترین ارتباط را با خواننده ایجاد کند و همچنین، پویایی متن مبداء را حفظ نماید.»

در همین راستا رویکرد نظری «ترجمه‌ی مبتنی بر معنا» معرفی شده و مفاهیم مختلف آن به کمک مثال‌های متعدد مورد بررسی قرار گرفت. شیخان در این‌باره گفت: «رویکردهای مختلفی به ترجمه وجود دارد، از جمله می‌توان به رویکرد زبانی، رویکرد معنایی و رویکردهای بسیار دیگری اشاره کرد که هر کدام با تمرکز بر جزیی از زبان متن، مثلا ساختار، معنا و غیره ارائه می‌شوند. رویکرد مورد نظر ترجمه در این کارگاه، رویکرد مبتنی بر معناست که توسط میلدرد لارسون در سال ۱۹۸۳ و در کتاب وی با عنوان «ترجمه مبتنی بر معنا: دستورالعملی برای معادل های بین زبانی» معرفی شده است.»

وی افزود: «در این شیوه، اولین مرحله ترجمه، شناسایی واحدهای معنایی و تشخیص ارتباط میان آن هاست. لارسون بحث ترجمه را با این رویکرد آغاز می کند که زبان از دو ساختار برخوردار است: ساختار سحطی و ساختار عمیق و در ادامه توضیح می دهد که ساختار سطحی جمله، همان ساختارهای دستوری، واژگان، و آوایی بوده و سطح عمیق، همان ساختار معنایی (semantic structure) جمله است. بنابراین، معنا خود نیز ساختارمند است.»

وی ادامه داد: «بنا به گفته لارسون، در ترجمه با دو امر فرم (ساختار) و معنا رو به رو هستیم که ساختار معنا، در قیاس با ساختار دستوری زبان، بیشتر جهانشمول است. بدان معنی که ماهیت و انواع واحدها، ویژگی ها و ارتباطات میان آن ها در تمام زبان ها کم و بیش وجود دارد. همگی شامل اجزاء معنایی هستند که می توان آن ها را در قالب چیزها (things)، رویدادها (Events)، ویژگی ها (attributes) و ارتباطات آن ها (relations) دسته بندی کرد.»

وی اضافه کرد: «چیزها همان اسم ها و ضمیرها هستند. رویدادها همان کنش، فرآیند و تجربیات که در قالب افعال نمودار می‌شوند. ویژگی ها همان کیفیت ها و کیمیت هایی هستند که به اشیاء برمی‌گردد و در قالب قید ها و صفت ها ظاهر می‌شود. درنهایت، ارتباطات نیز به ارتباط میان این ها اشاره داشته و در قالب گزاره‌ها، اتصال‌ها و… قالب شناسایی هستند.»

مدرس این کارگاه در ادامه با ذکر مثال‌های به توضیح این مدل پرداخت و گفت: «گزاره های معنایی در تمامی زبان ها وجود دارند. گزاره های معنایی شامل مفاهیمِ مرتبط با یکدیگر بواسطه یک ، چیز، و یا ویژگیها هستند. برای مثال در جمله زیر، مفاهیم معنایی و روابط آن ها با رنگ دیگری نشان داده شده است:

Is change good? The idea that innovation is desirable is almost axiomatic and unquestioned in American culture—especially in advertising.

چیزها: change، innovation، American culture ، advertising
رویداد ها: is
ویژگی ها: desirable، axiomatic، unquestioned
ارتباطات: چگونه این گزاره های معنایی به هم مرتبط شده اند. و یا در زیر، مثال دیگری آمده است:
How do language and other cultural semiotic systems influence the way humans think? How is knowledge organized in the mind, and what is the role of language in constraining this organization?

چیزها: زبان، سیستم های نشانه شناسی فرهنگی- تفکر انسان-دانش، ذهن، نقش زبان،
رویدادها: تاثیرگزاری، چگونگی ساماندهی، محدود کردن- چیستی نقش
ویژگی ها:
ارتباطات: چگونه این گزاره های معنایی به هم مرتبط شده اند.»
وی از این بحث، چنین نتیجه‌گیری کرد: «هدف از به کارگیری مدل ترجمه‌ای مبتنی بر معنا و نیز تمرکز بر تحلیل ساختار معنایی جمله این است که مشارکت کنندگان بتوانند عمیقا درک کنند که یک مفهوم واحد را در جمله می توان به شیوه های مختلفی و در قالب بک جمله واحد ارائه کرد. حال، این مسئله پیش می آید که چه شیوه ای و چه ترجمه ای از آن معنا در زبان مقصد، به بهترین شکل، به متن زبان مبدا وفادار خواهد بود؟»

به منظور پرداختن به این مسئله، در ادامه کارگاه، از مشارکت کنندگان خواسته شد با به کارگیری اجزاء معنایی دو جمله فوق (مثال های بالا) جملاتی بسازند که برگرفته از درک شخصی آن‌ها از مفاهیم پاراگراف است. درنتیجه، به تعداد افراد مشارکت کننده در کارگاه، ترجمه برای مفاهیم اصلی جمعه وجود داشت. شیخان با استناد به این تمرین، چنین استدلال کرد: «همان طور که می‌بینید، یک مفهوم واحد را نه تنها در زبان مبدا می توان به شیوه های مختلف ارائه کرد بلکه در ترجمه هم معنای ادراکی از جمله را می توان در ژانر ها و قالب های گوناگون نوشتاری در بیان کرد.»

در این بخش و با تمرکز بر مفاهیم اصلی که عبارت از هسته مرکزی مفهوم و اجزاء تابع آن بودند مثال هایی در مورد ماهیت معنایی واژگان ارائه شده و شیخان گفت: «توجه داشته باشید که برای واژه‌ای چون هدف، در زبان انگلیسی چندین معادل مختلف objective، purpose، goal، و aim وجود دارد که ماهیت معنایی و طبقه بندی معنایی کاربردی هر کدام با دیگر موارد، متفاوت است. مثال دیگر در اینجا مفهوم event و معادل‌های واژگانی آن چون رویداد، حادثه، اتفاق و پیشامد هستند که هر کدام، بار معنایی و مفهوم کاربردی خاص خود را دارند که در ترجمه می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.»

بخش اول کارگاه، با بحث تبادل نظر شرکت‌کنندگان در خصوص «امانتداری در ترجمه» به پایان رسید.

در بخش دوم، مفاهیم نظری مطرح شده، به صورت مشارکتی و عملی بر روی نمونه هایی از متون تخصصی اعمال شد و مروری بر جزوه (handout) کارگاه که شامل نمونه هایی از متون انگلیسی و ترجمه پیشنهادی آنها بود صورت گرفت. در این مرور، با تاکید بر مدل ترجمه مبتنی بر معنا و نیز خوانش صحیح اجزاء زبانی جمله انگلیسی و ارتباطات میان آن ها، در وهله اول، خود جملات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و همزمان، ترجمه های متنوعی برای هر متن ارائه می شدند. ترجمه ها نوشته شده و در مورد نزدیکی هر کدام از آن‌ها به مفهوم متن اصلی، تبادل نظر صورت می گرفت و مشارکت کنندگان، معادل های مختلفی را ارائه می کردند. در این تجربه ترجمه جمعی، مشکلات و مسائلی که هر یک از مشارکت کنندگان با آن مواجه بودند، بیان شده و در خصوص آن‌ها توضیحاتی ارائه می‌شد.

در این کارگاه، تنوع و تفاوت سیستم های زبانی، واژگانی و غیر هم سطح بودن آن‌ها در دو زبان مورد بحث قرار گرفته و بر حفظ یک تعادل بینابینی از نقطه نظر ساختار زبانی، مفاهیم واژگانی، موقعیت ارتباطی، بافت فرهنگی و نیز درستی درک معنایی تاکید شد. همچنین در این فرآیند، مسائل و مشکلات شرکت کنندگان در حین ترجمه مطرح شده و راه حل های عملی برای حل آن‌ها ارائه می‌گشت و نهایتا، با بررسی گروهی، کاستی ها و ایرادهای هر ترجمه، استخراج و معادل‌هایی مناسب تر برای هر مورد پیشنهاد می‌شد.

در پایان، منابع زیر جهت مطالعه و تمرین بیشتر در خصوص این رویکرد از ترجمه معرفی شدند:

لطفی پور ساعدی، ک. ۱۳۸۰. درآمدی بر اصول و روش ترجمه (چاپ چهارم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فرح زاد، ف. ۱۳۷۹. نخستین درس های ترجمه (چاپ هشتم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Larson, M. L. (1984). Meaning-based Translation: A Guide to Cross-Language Equivalence. University Press of America.

فهرست دیگر کارگاه‌های داخلی برگزار شده در انسان شناسی و فرهنگ در طول سال جاری:

کارگاه اول، اصول و نکات کاربردی در پروپوزال نویسی: دکتر جبار رحمانی (۱۴ مرداد)

کارگاه دوم، پدیدارشناسی؛ از نظریه تا روش: دکتر شایسته مدنی (۲۱ مرداد)

کارگاه سوم، قابلیت های GIS برای پژوهش های اجتماعی:خانم پریسا بالایی (۲۸ مرداد)

کارگاه چهارم، شکل پژوهش و نحوه ارائه آن؛ آشنایی با سه نرم افزار کاربردی: آقای حامد جلیلوند (۴ شهریور)

کارگاه پنجم، فنون تسهیلگری؛ انقلابی در روش: خانم منیژه غزنویان و آقای حامد جلیلوند (۱۱ شهریور)

کارگاه ششم، آشنایی با ابزارهای دیجیتال در تحقیقات مردم نگارانه: دکتر مهرداد عربستانی (۱۸ شهریور)