موریس لوموآن ترجمه شیرین روشار
«حدس می زنم شما دکتر لیوینگستون باشید؟» دیدار نمادین هنری استانلی، روزنامه نگار انگلیسی- آمریکائی، با دیوید لیوینگستون، مبلغ مذهبی اسکاتلندی، در سواحل دریاچه تانگانیکا در سال ١٨٧١، که چندین سال بود همه از او بی خبر بودند، سهم بزرگی در محبوبیت بخشیدن به تصویر کاوشگران داشت و از آنان قهرمانهای حقیقی مردمی زمان خویش را ساخت. ژیلبر گروله، برای نقل دوباره حماسه آنها تا سرحدات دنیای شناخته شده، بر روایاتی تکیه می کند که آن زمان در مجله «دور دنیا» منتشر می شد (١).
نوشته‌های مرتبط
برای این ماجراجویان، واقعیت مطلق وجود ندارد. استانلی با به رسم کشیدن تصویر تا حدی تملق آمیز از دهقان اوگاندائی می نویسد : «از ذهن خود دور کنید تصویر سیاه برزنگی کثیف را، مست و احمق با زنان چاق و چله و بچه های شکم برآمده در دور و برش» ؛ اما خود اوست که در دسامبر ١٨٧۵، در حالیکه قصد دارد با پیمودن رودخانه کنگو تا اقیانوس آتلانتیک «شاهکار» بزند، راه خود را با استفاده از تفنگ باز می کند. واما لیوینگستو ن، با اینکه خیلی می کوشد مشاهداتش بدون پیشداوری از جوامعی باشد که از آنها عبور می کند و خود را دشمن سرسخت تجارت برده اعلام می کند، ولی در طول کاوش هایش، بدون خجالت، ازاستفاده از کمک «عرب های» شکارچی برده، کوتاهی نمی کند.
به این ترتیب در طول راه برمی خوریم به خونخواران، آدمخوران یا خودکامگان، فرماندهان و پادشاهانی که همیشه هم خوش اخلاق نیستند. اما از زامبز تا مکونگ، از سوماترا تا «شرق بغرنج»، سفیدپوستان هم سرگرم کشتاراند. ماجرایی حماسی یا تراژیک، آمیخته ای از شجاعت، وسواس فکری و جنون، «شاهکار» کاوشگران به این شکل را ه را برای کسانی که می بایست دیرتر به این پرسش پاسخ می گفتند باز می کند : «شما آمدید پیش ما، بدون آنکه ما شما را خواسته باشیم. در اینجا چه کار دارید؟» – پرسشی که یک بومی اهل جنوب آنام، در اواخر سال های ١٨٨٠، از جانب همه، از کاپیتن فرانسوی، پی یر پل کوپه، می پرسد. پادشاه لئوپلد دوم، قبل از آنکه بیش از دو میلیون کیلومتر مربع از خاک کنگو را مصادره کند، غیرمستقیم جواب دندان شکنی به او می دهد : «بلژیک به یک مستعمره نیازمند است!»
با این همه، در اثر بسیار خواندنی اش در مورد «جهانی سازی ایبریائی »، سرژ گروزینسکی چندین تصور کلیشه ای را زیر سوال می برد : «اشتباه است اگر بخواهیم تصور کنیم که در اصل اندیشه ای امپریالیستی برای فتح و تصرف وجود داشته است. (…) توسعه طلبی اروپایی مطلبی است که نه تنها به سرنوشت های فردی که به سیاست در مقیاس بالا نیز مربوط می شود (٢).» نمونه : در سال ١۵١١، در جستجوی «ادویه»، پرتغالی ها مالاکا (مالزی) را محاصره کرده و کاستیان ها کوبا را تصرف می کنند. از این جزیره، این هرنان کورتز، ماجراجویی نافرمان است که با به مبارزه طلبیدن پادشاهی اسپانیا ، مکزیکو- تنوکتیتلان را می گیرد. جسارت دیوانه وار وی و تکه تکه شدن سیاسی دنیای آمریکای مرکزی سرنوشت آن منطقه را رقم خواهند زد و بعدها، سرنوشت پیوستن «پایتخت» را به این منطقه اشغال شده. پرتغالی ها، در مقابل، با قاطعیت خلل ناپذیر صاحب منصبان چینی روبرو می شوند؛ درمقایسه با مدل جدید «مستعمراتی» ، پرتغالی ها فقط به استقرار در ماکائو دست می یابند.
هنگامیکه از آمریکای فتح شده، اسپانیائی های ساکن شده در آنجا، سوار بر کشتی اقیانوس آرام را درمی نوردند، فیلیپین را تصاحب می کنند و همینطور اندیشه حمله به امپراطوری چین را در سر می پرورانند، در آنجا نیز مسئله به یک ابتکار محلی مربوط می شود : «بر خلاف کلیشه های منسوخ که تصویری از پایتخت اسپانیا را به دست می دهند که سخت سرگرم دنبال کردن توسعه طلبی قاره ای خود است، این کشورهای حاشیه ای هستند که جنایت را تشویق می کند و این شبه جزیره [ اسپانیا ] است که آنرا ترمز می کند.» خشمگین از سستی « مام وطن»، «عقابها» به حربه های … بسیار معاصر دست می یازند. به این ترتیب، در برابر عدم امکان پیشبردن یک موعظه «صلح آمیز»، اعلام می دارند که «وظیفه ترویج انجیل “مداخله” را توجیه می کند » و بر اهمیت یک «حمله پیشگیرانه» تاکید می کنند. در سال ١۵٣٨، اعضای فرقه فرانسیسکن در جالیسکو (مکزیک) اطمینان می دهند که مشکلاتی که آنها با آن روبرو هستند به این خاطر است که « سربازها آنها را در رفت و آمدهایشان همراهی می کنند». اینطور که به نظر می آید سازمان های بشردوستانه ما چیزی را ابداع نکرده اند.
نوشته : موریس لوموآن Maurice Lemoine
پانویس ها :
١-
Gilbert Grellet, Aux frontières du monde, Jean Picollec, Paris, 2011, 588 pages, 24,80 euros .
٢-
Serge Gruzinski, L’Aigle et le dragon, Fayard, Paris, 2012, 435 pages, 24 euros.
این مطلب در چارچوب همکاری انسان شناسی و فرهنگ و سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منتشر می شود و در فرانسه در مارس ۲۰۱۲ به انتشار رسیده است.
پرونده ی «لوموند دیپلماتیک» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/15007
