فضای شهری درابتدا هرگز مفهومی زیبایی شناختی نداشته است. این فضاها تنها دراثرقرار گرفتن چند ساختمان درمجاورت هم دریک مکان بوجودآمده بودند. توجه به فرم دهی فضایی به تدرج در دوره های بعدی معطوف به فضاهای خاص بوجودآمده و سپس گسترش یافت. اینکه ما زیبایی راچگونه تعریف کنیم درروش های رسیدن به آن برای ایجاد وحدت در شهربسیاراهمیت دارد.”گوردن گوردن ” از جمله اندیشمندانی است که برتداوم سنت شهر سازی گذشته تاکید داشت و آن را ازابزار طراحی برای نیازهای عصر حاضر نامید.برای “گوردن گوردن ” سیمای شهر”هنررابطه “بود و تجربه و مفهومی جامع از شهر را ارائه می داد. بنابراین لازم است همه عناصری که محیط را می آفرینند مانند: بناها ، درختان و… راطوری به هم پیوند دهند که ، هنری نمایشی تلقی شود.گوردن نیز مانند “سیته” بر “دیدن” به عنوان ابزاری که باآن تخیل انسان شروع به شکل دادن به شهر درنمایشی یکپارچه می کند، نگاه می کند. سه عامل موثر برتجربه حسی شهرازنظر او عبارتند از: ۱) دید شناسی – که به تجربه قدم زدن درشهربا سرعت یکسان مربوط می شود.۲)مکان – رابطه کالبدی انسان با محیط اشاره دارد. ۳) محتوا – که بارتاروپود شهریعنی رنگ ،نسج ،مقیاس سروکاردارد.ازمیان این سه عامل “دید شناسی” ازهمه مهمتر است و تجربه ای پویا درتقابل با تجربه ایستای نگاه کردن به شهر را به ما می شناساند. فضا به یاری تجسم و تصوری که ناظر از وسعت و حدود فضا واحساس حرکت در آن پیدا می کند، ادراک می شود.از نظرگوردن برای درک پدیده شهری نقاط دید ناظر درحال حرکت مهم است،چراکه شهر مجموعه ای حرکت دار است و مردم شهر را به صورت تناوب پیوسته مناظر ادراک می کنند و به ندرت اتفاق می افتدکه تصویر ثابت در دیدگان ظاهر شود. بنابراین اگر در فضایی ازنظربصری کشش وجود داشته باشد ویا به عبارتی اگر فضاواجد جذبه بصری باشد، احساس حرکت ناظر در فضا و ادرک بصری وی کاملا درهم می آمیزد. ناظر درحرکت خود تحت تاثیر و هدایت حد و مرز ترکیب سه بعدی فضا وخطوط ساختاری آن قرار می گیرد. برای آنکه مردم از طریق حرکت کردن در شهرونگاه کردن ازآن لذت ببرند ، پیاده روها و اتصال و پیوستگی آنان از جمله مهم ترین مباحث گوردن شد، که واژگان “سیمای کف ،سیمای دیواره، سیمای خیابان” رابه عنوان عناصر محصور کننده اضافه کرد.گوردن به شهر به مثابه کل می اندیشد. ازاین رو وی زیبایی شهررا فقط تحت تاثیر ساختمان ها نمی داند بلکه نحوه رابطه این ساختمانها با یکدیگر را مهم می داند.از نظر او فضای شهری محیطی است فیزیکی که حس مکان آن از طریق فضای اجتماعی وفعالیت اجتماعی صورت می گیرد ازاین رو شهر باید برای عموم قابل دسترس و بازباشد. وی هم چنین درپی طراحی ساختار بصری است که به شهر وضوح و شخصیت ببخشد و هم چنین این طرح بتواند، میان گذشته و آینده اتصال بصری ماندگاروهمخوان با بقیه شهرپیدا کند. “گوردن ” به دنبال هویت دادن به شهر نیز هست. ازنظراو سرمایه گذاری اجتماعی مردم و حس تملک نسبت به فضا معیارزنده بودن فضای شهری است. به همین دلیل هویت را توجه به شخصیت فردی هرمحیط و پرهیز ازیکنواختی و شباهت در محیط حاکم از طریق به جلوه درآوردن ویژگیهای خاص محیط تعریف میکند. پس می توان فضاهای شهری را بر حسب کیفیت فضایی – روانی حاکم درهر فضایی طبقه بندی کرد.هم چنین می توان محیط را به عنوان یک قلمرویی که برای برآوردن نیازهای معقول اجتماعی و داد و ستد مردم اشغال شده و بوسیله شبکه ترافیک تغذیه می شود، دید. و از طرف دیگر، فضای خارج محیطی است برای انسان که درهر حالت مدعی تصاحب آن باشد و به فعالیت بپردازد. گوردن هم چنین معتقد به حذف فضای متروکه اطراف از طریق اتصال بناها با یکدیگر بود.وی به دنبال این مطلب بود که دریابد، چطور بناها و شهرها تاثیر خوشایند بر مردم ایجاد می کنند. از این رو فلسفه وی ،فلسفه بصری شد که “دید ن” سرلوحه کارآن قرار گرفت. دیدگاه گوردن گرچه درک جدیدی ازتلفیق طبیعت وهنر به دست می داد و سعی داشت بر فضای شهری به مثابه بستری برای ارتقای کیفیت هنری بر زیبایی شناسی شهری تاکید کند، ولی خالی از اشکال نیز نمی باشد. به عنوان مثال ازاین دبدگاه به دلیل نادیده گرفتن رابطه فرهنگی با آثار بصری که به نوبه خود می تواند انسجام ایجاد کند نقد شده است. هم چنین به دلیل ابهام در مشاهده تجربی موضوع مشاهده و نادیده گرفتن عوامل متعددی نظیر عوامل سیاسی که باعث تفکیک بناها به جای انسجام درشکل شهرشده نیز نقد واردشده و سومین انتقاد نیز به دلیل اینکه به شبکه فضایی به عنوان عنصر اتصال دهنده کالبد شهرچندان بها داده نشده است، وارد شده است.
منابع
۱) تولایی ؛ نوین ،”شکل شهرمنسجم ” ، تهران نشر ۱۳۸۶
۲) پارسی ؛حمیدرضا،” رابطه حیات مدنی با فضای شهری” تهران ۱۳۷۹
۳) حبیبی ؛ سید محسن ،”فضای شهری برخوردی نظریه ای” ، دانشکده هنرهای زیبا ۱۳۷۸
۴) جهانبگلو؛ رامین ، “اجتماع و فرد” ، نشریه : همشهری ۱۳۸۲
۵) www.fars news agency.com
۶) www.desing.com