چین شناسان (۱): هانری ماسپرو

ای بروس بروکز ترجمه ی سعیده بوغیری

هانری ماسپرو (Henri Maspero) در سال ۱۸۸۲ در پاریس متولد شد. او پسر مصرشناس مشهور گاستون ماسپرو بود. هانری پس از تحصیل در رشته تاریخ و ادبیات، به پدرش در مصر پیوست و در سال ۱۹۰۵ اثری پژوهشی درباره مصر منتشر ساخت. سپس به پاریس بازگشت و درسال ۱۹۰۷ مجوز پرداختن به امور حقوقی را به دست آورد. در همان سال از مدرسه زبان های زنده شرقی، در رشته زبان چینی فارغ التحصیل شد. او نیز در آن مدرسه مانند پلیو (Pelliot) زیر نظر شاوان (Chavannes) و سیلون لوی (Sylvain Lévi) به تحصیل پرداخته بود. باز مانند پلیو در سال ۱۹۰۸ به مدرسه فرانسوی مرکز هانوای (Hanoi center) آسیای دور رفت. در آنجا نخست سمت پژوهشی و بعد در سال ۱۹۱۱ سمت استادی را دارا شد.او درزمان اقامت خود در مرکز هانوا سفرهای پرشماری به منظور پژوهش در مورد زبان ها و رسوم مردم بخش فرانسوی هندوچین انجام داد.
او در سال ۱۹۱۸ جانشین شاوان درکرسی زبان چینی کولژدوفرانس شد. در همین مرکز بود که پلیو از سال ۱۹۱۱ کرسی مخصوص زبان های آسیای شرقی را داشت که تنها به خاطر او ایجاد شده بود. هر دوی آنان تا آخر عمر موقعیت هایی مکمل در پژوهش های فرانسوی درباره آسیا داشتند. ماسپرو با قرارگرفتن بر کرسی زبان چینی، بی پروا به انتقاد از برخی فرضیه های پژوهش کارل گرن (Karlgren) درمورد آواشناسی چینی، نزاعی زبان شناختی به راه انداخت که در سال ۱۹۲۰ در مقاله ای آن را منتشر ساخت. این مقاله درسال ۱۹۲۱ از آکادمی نوشته های خطی و ادبیات زیبا جایزه ای به خود اختصاص داد. کارل گرن برخی از پیشنهادات ماسپرو را در آثار بعدی خود پذیرفت.
پژوهش های بسیار تاثیرگذار ماسپرو درباره تاریخ تائوییسم در سال ۱۹۲۲ با مقاله ای کوتاه با عنوان مطالعه ای بر تائوییسم (Études sur le Taoïsme) آغاز شد. پلیو نیز به بوداییسم و به خصوص به کلیسای نسطوری ایران قدیم و دیگر اشکال مسیحیت در آسیا پرداخته بود. آنان تلاش بسیاری برای خلق این زمینه به مثابه موضوعی درخور توجه پژوهشگران از خود نشان دادند. سخنرانی های عمومی او در مورد تاریخ چین در اثر او “چین باستان” (La Chine Antique) به اوج خود رسید که در سال ۱۹۲۷ منتشر شد. این اثر با وجود به روز رسانی ها و بازبینی های فراوان یکی از مفصل ترین آثار مربوط به تاریخ و تفکر چین باستان باقی مانده است. چه ماسپرو دارای قوه ای بود که آشکارا نقطه ضعف پلیو به شمار می رفت: قریحه سنتز. به این ترتیب او یک منبع هولناک انتقادی محسوب می شد و در سال ۱۹۲۵ با انتشار اثر دیگری که برای تهیه آن به گونه ای مخرب بر گاه شماری موهوم و بی اعتباری تکیه کرده بود، این موضوع را به اثبات رساند. پژوهش های ماسپرو درمورد منطق مائوتسه و مکتب او (Notes sur la Logique de Mö-tseu et Son École) دیگر اثر طلایه دار وی در سال ۱۹۲۷ منتشر شد. ماسپرو نظر به ارتباط خود با دانش ژاپن دارای اعتبار بود. نخستین پژوهش او که در یک روزنامه ژاپنی منتشر شد، “سرآغاز تمدن چینی” (Les Commencements de la Civilisation Chinoise) نام داشت. این اثر نیز نقطه ضعف دیگری از پلیو را آشکار می کرد، چه پلیو به گفته یکی از شاگردانش زبان ژاپنی نمی دانست.

فرضیه ماسپرو مبنی بر اینکه زبان چین باستان دارای ضمایمی بوده به شدت با مخالفت کارل گرن و دیگران روبرو شد، اما در سال های اخیر دوباره به طور جدی به آن پرداخته و پرثمر یافت شده است. ماسپرو همچنین به بازبینی برخی آثار کارل گرن، شاوان و سایرین پرداخت. پژوهش های او بیشتر به چین باستان مربوط می شد و تا سال ۱۹۳۸ ادامه یافت. آخرین مقاله ای که از او به چاپ رسید، گزارشی درباره فعالیت مدرسه فرانسوی شرق دور (Rapport sur l’Activité de l’École Français d’Extrême-Orient) بود که در ژوییه ۱۹۳۹ قرائت شد.

به رغم شکست فرانسه و اشغال پاریس به دست آلمان ها در سال ۱۹۴۰، ماسپرو قادر بود به پژوهش ها و سخنرانی های خود ادامه دهد. او مردی بسیار کمرو و سخنرانی وحشتناک بود که اغلب ماورای زمان صحبت می کرد. طبق قانون، تمامی کلاس های کولژدوفرانس به روی عموم گشوده است. از این رو ولگردی که در این محل به نام “ولگرد ماسپرو” شناخته شده بود، به شدت به دروس تائوییسم او عادت کرده بود. او از خیابان ها برای شنیدن سخنرانی های او می آمد. اما این ولگرد، شنونده ای نکته سنج ودقیق بود. ممکن بود گاه ماسپرو تا ربع ساعتی اززمان تنفس را به سخنرانی خود ادامه دهد، در این صورت ولگرد می گفت “دیگه کم کم وقتشه این بحث رو تمومش کنی. نه؟” و ماسپرو شتابزده به سخنان خود پایان می داد.

با اینهمه سخنرانی و پژوهش خلاصه ای از وجود او بود. فرصت های انتشار افکار از دست او می رفتند. برای نمونه روزنامه تونگ پائو (T’oung Pao) در سال ۱۹۴۲ ممنوع شد و تا سا ل۱۹۴۷ این ممنوعیت ادامه یافت. افکار او به صورت یک پاورقی طعنه آمیز در سال ۱۹۴۲ در نشریه ای آلمانی منتشر شد. به این ترتیب ماسپرو به دلیل تردید مقامات آلمانی در آوریل همین سال دستگیر اما پس از چند روز آزاد شد. مشابه این اتفاق برای پلیو نیز افتاد. هر دوی آنان مدتی پس از این اتفاق در میتینگی سری در “جامعه آسیایی” حاضر شدند. پلیوی تازه آزاد شده از پرسش هایی در مورد تجربه های اخیری که با مقامات آلمانی اشغالگر پشت سر گذاشته بود، احاطه شد و ماسپرو کم و بیش تنها ماند. ماسپرو علاوه بر تدریس در کولژدوفرانس در مدرسه مل فرانسه آنسوی دریاها نیز به سخنرانی پرداخت و به جای گارنه (Granet) بر کرسی تمدن چینی در دانشگاه سوربن نشست. او همچنین ریاست بخش “ادیان چین” در مدرسه مطالعات عالی را نیز عهده دار بود. پژوهش های او در این زمان به تاریخ اقتصاد چین مربوط می شد، موضوعی که بعدها بالاز (Balazs) به آن پرداخت.

در ماه ژوئن ۱۹۴۴ متحدین به فرانسه حمله کردند و بسیج به منظور مقاومت درازمدت زیرزمینی آغاز شد. ژان، پسر بزرگ ماسپرو که در آن زمان نوزده سال داشت، در برنامه ای شرکت داشت که از سوی یکی از مقامات، “یک خرابکاری خطرناک” در پاریس خوانده می شد. خود ماسپرو نیز در ژوییه همان سال به دلیل سوء ظن به فعالیت های تروریستی دستگیر و به بوخن والد فرستاده شد. خانم ماسپرو نیز به رافنزبروک (Ravensbrück) فرستاده شد. ژان گریخت و به ارتش آمریکا پیوست، و سپس در ماه اکتبر کشته شد. ماسپرو به رغم درخواست رسمی برای آزادی که از سوی اریش هائنیش (تنها چین شناس آلمانی که چنین درخواستی مطرح کرده بود) همچنان در زندان ماند و در ماه مارس ۱۹۴۵ مدت درازی پس از آزادی پاریس، در میان ۳۰۰۰۰ زندانی کشته شده چند هفته پیش از آزادشدن ناحیه بوخن والد، در سن ۶۲ سالگی درگذشت.
آثار ماسپرو آزاد بود اما پوچ و سبکسرانه نبود. در دورانی که چین شناسان غربی هنوز به حدود و ثغور موضوع کارهای خود نرسیده بودند، او مرزهای نویدبخشی پیش روی بسیاری از آنان گشود. او قریحه پرسشگری داشت و اگرچه برخی از این پرسش ها بی تردید جالب تر از برخی دیگر بودند، روحیه ایجاد سوال و تلاش های پی در پی او برای یافتن و پرورش پاسخ، میراثی ارزشمند برای کسانی است که پس از او به این حیطه گام می گذارند.

به قلم ای بروس بروکز (E Bruce Brooks)
سایت بخش چین شناسی دانشگاه ماساچوست
سایت آمازون

کتابنامه

v تائوییسم و ادیان چین
v چین باستان
v مجموعه ای از آثار منتشر نشده هانری ماسپرو درباره ادیان و تاریخ چین (۱- ادیان چین، ۲- تائوییسم، ۳- مطالعات تاریخی)
v تاریخ چین
v اسطوره شناسی آسیایی، توصیف و تفسیر مفصلی از اسطوره شناسی تمام ملل بزرگ آسیا
v امپراطوران مانچو، خاطرات دربار پکن
v تاریخ و تشکیلات چین باستان
v تندیس های عاجی دینی و درمانی چین
v تشکیلات چین: رساله تاریخی
v مستندات چین مربوط به سومین سفر سر اورل اشتاین به آسیای مرکزی
v دارایی های دولت مصر در دوران سلطنت لاژید

کتابنامه لاتین

v Le taoïsme et les religions chinoises, Henri Maspero,

v La Chine antique : Par Henri Maspero. Nouvelle édition révisée d’après les corrections et additions laissées par l’auteur et pourvue de caractères chinois. Préface d’E. Cavaignac. Avertissement de Paul Demiéville de Henri Maspero, Eugène Cavaignac, et Paul Demiéville,
v Henri Maspero. Mélanges posthumes sur les religions et l’histoire de la Chine : . 1. Les Religions chinoises. Avant-propos par P. Demiéville de Henri Maspero et Paul Demiéville,
v E. Backhouse et J. O. P. Bland. Les Empereurs mandchous. Mémoires de la cour de Pékin. Traduction de L. M. Mitchell. Préface de M. Henri Maspero de John Otway Percy Bland, E. Backhouse, J. O. P. Bland, et Henri Maspero,
v Mélanges posthumes sur les religions et l’histoire de la Chine : III : Etudes historiques. 1950. Broché. ۲۷۰ pages. (Chine, China, Histoire) de MASPERO Henri,
v Historien de La Chine Franais: Ren Tiemble, Jean Chesneaux, Jacques Gernet, Lucien Bianco, Douard Chavannes, Henri Maspero,
v Asiatic mythology; a detailed description and explanation of the mythologies of all the great nations of Asia, by J. Hackin [and others] With an introd. by Paul-Louis Couchoud de Joseph (1886-1941). Clement Huarrt. Raymonde Linossier. Henri Maspero [et al] Hackin,
v Histoire et institutions de la Chine ancienne : Des origines au XIIe siècle après J.-C., par Henri Maspero et Étienne Balazs. Texte révisé par Paul Demiéville de Henri Maspero, Etienne Balazs, et Paul Demiéville,
v Les Ivoires religieux et médicaux chinois : D’après la collection Lucien Lion. Texte de MM. Henri Maspero,… René Grousset,… Lucien Lion,… Summary translated into English by M. Lionel Hart de Henri Maspero, René Grousset, Lucien Lion, et Lionel Hart,
v Henri Maspero,… Jean Escarra,… Les Institutions de la Chine : Essai historique. Préface de Paul Demiéville de Henri Maspero, Jean Escarra, et Paul Demiéville,
v Les Documents chinois de la 3e expédition de sir Aurel Stein en Asie centrale. Edited by the late Henri Maspero. Preface by A. S. Fulton de Henri Maspero et British museum library. Oriental printed books and manuscripts (Department) [Londres.],
v Henri Maspero. Mélanges posthumes sur les religions et l’histoire de la Chine. II. Le Taoïsme. Avant-propos de P. Demiéville de Henri Maspero,
v Les Finances de l’Égypte sous les Lagides, par Henri Maspero de Henri Maspero.