چرا می خوابیم؟

معرفی کتاب «چرا می خوابیم؟: رمزگشایی از نیروی خواب و رویا»

آیا فکر می کنید طی هفته گذشته خواب کافی داشته اید؟ می توانید به خاطر آورید آخرین باری که بدون نیاز به زنگ ساعت، قبراق و بدون نیاز به کافئین از خواب برخاسته اید، کِی بوده است؟ اگر پاسخ شما «نه» است، شما تنها نیستید. دو-سوم بزرگسالان در جوامع توسعه یافته نمی توانند به میزان خواب توصیه شده شبانه هشت ساعته دست یابند. متاسفانه، انسان تنها گونه ای است که بدون دستیابی به مزایای متناسب، عامدانه خود را از خواب محروم می سازد. تمامی مؤلفه های سلامتی و اجزای بی شمار بافت اجتماعی از غفلت زیانبار ما نسبت به خواب آسیب می بینند، آسیبی که هم بعدی انسانی دارد و هم بعدی اقتصادی. به همین دلیل است که سازمان بهداشت جهانی (WHO) کمبود خواب را در کشورهای صنعتی مشکلی همه گیر اعلام کرده است.

تنها یکصد سال است که بشر نیاز زیستی الزامی به خواب را نادیده می گیرد؛ کارکردی که تکامل برای سه میلیون و چهارصد هزار سال از خدمات حمایتگر آن برای زندگی بهره گرفته است؛ در نتیجه، زوال خواب در جوامع صنعتی، بر سلامت، طول عمر، ایمنی، قدرت باروری و آموزش فرزندانمان تأثیراتی فاجعه بار داشته است. پاسخ دیدگاه تکاملی، که بارها در کتاب مورد ارجاع قرار گرفته است، به این سوال که چرا می خوابیم، تنها به پیچیدگی این معما می افزاید. “از منظر این دیدگاه مهم نیست خواب چه مزایایی برای شما به همراه دارد، در هر حال خوابیدن احمقانه ترین پدیده زیستی به نظر می رسد. وقتی خواب هستید، نمی توانید به گرداوری غذا بپردازید؛ نمی توانید اجتماعی شوید؛ نمی توانید جفتی بیابید و تولید مثل کنید؛ نمی توانید فرزندانتان را پرورش دهید یا از آنها محافظت کنید؛ بدتر از همه اینها، خواب شما را در وضعیتی آسیب پذیر نسبت به شکار شدن قرار می دهد. به طور قطع خواب یکی از گیج کننده ترین رفتارهای انسانی است “(ص ۱۷).

همه گیری خاموش خواب، بزرگترین چالش سلامتی است که طی قرن بیست و یکم مقابل کشورهای توسعه یافته قد علم کرده است. اگر مایلیم تا خود را از دام خفه کننده غفلت از خواب دور سازیم، مایلیم تا از مرگهای زودرس ناشی از کم خوابی و بیماری هایی که به سبب آن به جسم و روانمان راه می دهیم، اجتناب کنیم، نیازمند تغییر بنیادین برداشتمان به خواب در سطح شخصی، فرهنگی، حرفه ای و اجتماعی هستیم.

کتاب چرا می خوابیم متشکل از شانزده فصل است که بر مبنای ترتیبی منطقی نگاشته شده اند و در قالب چهار بخش روایت می شوند. بخش ۱ از خواب به عنوان رازی مسحور کننده پرده برمی دارد و به ما می گوید که خواب چه چیزی هست و چه چیزی نیست، چه موجوداتی و تا چه میزان می خوابند، چرا انسان باید بخوابد (اما این کار را نمی کند) و چگونه خواب شما یا کودکتان چه بخواهید و چه نخواهید با گذر عمر تغییر می کند.
بخش ۲، شرحی از خواب خوب، خواب بد و عوارض مرگبار ناشی از کمبود خواب ارائه می دهد. در این بخش نویسنده مزایای حیرت انگیز خواب برای مغز و بدن را بررسی کرده و نشان می دهد که خواب به راستی برای سلامت و بهزیستی همچون یک آچار فرانسه عمل می کند. سپس توضیح می دهیم که چگونه و چرا خواب ناکافی ما را به سوی باتلاقی از مشکلات سلامتی، بیماری ها و مرگهای نابهنگام سوق می دهد – مباحث این فصل به منزله زنگ خطری اند نه برای بیدار کردن که برای خواباندن ما. در واقع طی این مباحث درمیابیم که کمبود خواب چرا و چگونه چنین عوارض زیانباری برای مغز به بار می آورد؛ عوارضی مرتبط با مشکلات متعدد عصب شناختی و روانپزشکی و عوارضی اثرگذار بر تمامی دستگاههای زیستی بدن و نیز ایجاد کننده اختلالات و بیماری های بی شمار.

بخش ۳ گذرگاهی است از خواب به سوی دنیای خیالی رویاها. این بخش می کوشد به شکلی عملی رویا را توضیح دهد. در این قسمت نگاهی دقیق داریم به مغز آدمی حین رویابینی، همچنین می بینیم چگونه رویاها می توانند به گونه ای بی نقص با دگرگون ساختن دنیا، الهام بخش ایده هایی باشند که در نهایت جایزه نوبل را برای بیننده شان به ارمغان می آورند، به علاوه خواهیم دید که آیا به راستی کنترل رویا ممکن است یا خیر، و در صورت ممکن بودن آیا اساسا چنین کاری عاقلانه است.
“خواب است که قادر است عناصر اطلاعاتی مرتبط دور از هم را به هم متصل سازد و رابطه ای را ببیند که در پرتو بیداری روزانه آشکار نیست. آزمودنی های ما با قطعات جداگانه و پراکنده پازل به رختخواب می رفتند و با پازلی کامل از خواب بر می خاستند. این است تفاوت میان دانش (حفظ اطلاعات منفرد) و خرد (دانستن اینکه وقتی همه آنها را کنار هم قرار می دهید، حامل چه معنای اند). یا به عبارت ساده تر فراگیری در مورد درک مطلب. خواب Rem (rapid eye movement) به مغز شما اجازه می هد تا از فراگیری صرف مطالب عبور کنید و به درک راستین آنان دست یابید.” (ص ۳۴۸)
بخش ۴ نخست از رختخواب شروع می کند و اختلالات متعدد خواب از جمله بی خوابی را شرح می هد. در این بخش به دلایل آشکار و نه چندان آشکار می پردازم که موجب می شوند برخی از ما پیوسته دستیابی به خواب مناسب شبانه را دشوار بیابیم. سپس بحثی بی پرده و صریح در مورد قرص های خواب آور خواهیم داشت، بحثی که به جای تاثیرپذیری از شایعات یا پیامهای تبلیغاتی بر داده های علمی و بالینی استوار خواهد بود. پس از آن، درمانهای جدیدتر، ایمن تر و موثرتر غیردارویی را شرح می دهیم که برای داشتن خوابی مناسب توصیه می شوند. پس از گذار از رختخواب، در بستر جامعه به خواب می پردازیم و از تأثیرات جدی خواب ناکافی بر آموزش، پزشکی، بهداشت و درمان و کسب و کار می گوییم. شواهد، این باور را که بیداری طولانی مدت همراه با خواب اندک برای این حوزه ها، کارآمدی، امنیت، سودآوری و تحقق بیشترِ اهداف را به همراه می آورد، به زیر سوال می برد. در فصول این بخش همچنین به این موضوع پرداخته می شود که چرا فراتر از افراد بایستی به تأثیر خواب بر جامعه اهمیت داد؟ ایا تغییر روند خواب و افزایش میزان آن هیچ تفاوتی در زندگی جمعی ما به عنوان انسان، بر مشاغل و شرکتهای ما، بهره وری تجاری ما، حقوق و مزایای ما و مواردی از این قبیل ایجاد می کند؟ این در حالی است که بسیاری از فرهنگهای تجاری و شغلی با افتخار بر بی فایده بودن خواب اصرار می ورزند.
در بخش جمع بندی، نویسنده کتاب با امیدی خوش بینانه ایده هایی را مطرح کرده است که می توانند بار دیگر بشر را به آغوش خواب بازگردانند – نگرشی جدید به خواب در قرن بیست و یکم.
قسمت اعظم کتاب به گونه ای سازمان یافته است که می توان هر فصل آن را به طور مجزا و بدون رعایت ترتیب فصول مطالعه کرد، بدون آنکه چیزی از مفهوم آن فصل بی معنی به نظر برسد؛ از این رو می توان برطبق سلیقه شخصی کتاب را مطالعه کرد، خواه به طور کامل، خواه بخشهایی از آن را، خواه به ترتیب و خواه بدون رعایت ترتیب فصول.

«چرا می خوابیم: رمزگشایی از نیروی خوای و رویا» اثری است که کوشیده است تا بر مبنای معتبرترین یافته های پژوهشی به سوالات متعدد پیرامون خواب پاسخ دهد. کتاب از واقعیاتی پرده بر می دارد که خواننده را شگفت زده خواهند کرد. اگر اهل مطالعه هستید، به طور قطع مطالعه کتاب را جالب خواهید یافت. به احتمال بسیار زیاد نگاهتان در مورد خواب تغییر خواهد کرد و چه بسا به تبع آن الگوی زندگی تان را نیز تغییر دهید.
کتاب براب عموم مردم نگاشته شده است؛ تلاش کرده تا وسیع ترین گروه خوانندگان را از هر طبقه و سطح تحصیلی مخاطب قرار دهد و در عین ارائه توصیف روان یافته های علمی، از ساده سازی خطاآلود آنها بپرهیزد؛ بنابراین اگر اساسا تحصیلات چندانی ندارید و تنها علاقه مند به مطالعه اید، مطالعه کتاب را سودمند خواهید یافت. از طرف دیگر و با توجه به بهره گیری سرتاسری کتاب از یافته های پژوهشیِ علمی و آزمایشگاهی، اگر تحصیلات دانشگاهی دارید یا حتی چنانچه دانش آموخته رشته هایی نظیر روان شناسی، روان پزشکی، طب خواب یا علوم اعصاب هستید، باز هم مطالعه کتاب برای شما آموزنده خواهد بود.

اما نکاتی راجع به ترجمه کتاب؛ تا زمان نگارش این سطور، متن حاضر، دومین ترجمه ای است که از چرا می خوابیم تقدیم خوانندگان فارسی زبان می شود؛ تلاش نگارنده همواره بر این بوده است تا کتابهایی را ترجمه کند که پیش تر ترجمه نشده اند، اما با احترام به تلاش مترجم نخست کتاب، به نظر رسید که لازم است تا کتاب بار دیگر ترجمه شود؛ مهمترین علت تصمیم به تجدید ترجمه این بود که بخشهای متعددی از کتاب اصلی را نمی توان در اولین ترجمه فارسی آن یافت.
هنر نویسنده اثر، متیو واکر، و یکی از علل کلیدی استقبال گسترده از آن توسط خوانندگان انگلیسی زبان، تشریح جامع و قابل فهم مسائل علمی بوده است، اما اگر ترجمه نارسا باشد، زحمات واکر در انتقال مطالب به مخاطب فارسی زبان بر باد خواهد رفت. به طور حتم نمی توان ادعا کرد ترجمه حاضر بی نقص است اما تلاش شده تا جایی که در توان بوده، مطالب کتاب اصلی به دقیق ترین و روان ترین شکل ممکن در کالبد زبان فارسی جاری شوند.
نکته دیگر که اشاره بدان در این مجال لازم به نظر می رسد، توضیحاتی پیرامون اصطلاح «تکامل» است، اصطلاحی که بارها در کتاب تکرار می شود؛ «تکامل» کلمه ای است که از دهه ها قبل به عنوان معادلی برای اصطلاح انگلیسی evolution برگزیده شده است و «حرکت به سوی کمال» را معنا می دهد، با این همه باید توجه داشته باشیم که مراد از evolution در بافت نظریه داروین، در واقع «تغییر و تحول یافتن است» و نه لزوما رو به کمال نهادن؛ چه بسا موجودی به بهای سازگاری با شرایط جدید نه تنها کاملتر نشود که به ساختارهایی ساده تر هم پسروی کند، از این منظر و در نگاهی دقیق، انتخاب واژه «تکامل»، معادل گزینی گمراه کننده بوده است. برخی به سبب همین اشکال، معادل «فرگشت» را پیشنهاد کرده اند؛ با همه این اوصاف از آنجاییکه اغلب ما با اصطلاح «تکامل» مأنوس تریم، در سرتاسر کتاب این اصطلاح به کار گرفته شده است (برگرفته از سخن مترجم).

فهرست مطالب:
سخن مترجم
بخش ۱: چیستی خواب
فصل ۱: برای خوابیدن
فصل ۲: کافئین، پرواززدگی و ملاتونین
فصل ۳: تعریف و ایجاد خواب
فصل ۴: تختخواب میمونها، دایناسورها و چرت زدن با نیمی از مغز
فصل ۵: تغییرات خواب در گستره عمر

بخش ۲: چرا باید بخوابید؟
فصل ۶: مادر شما و شکسپیر هم می دانستند
فصل ۷: افراطی تر از آنچه بتوان در کتاب “رکوردهای جهانی گینس” ثبت کرد
فصل ۸: سرطان، حملات قلبی و زندگی کوتاهتر

بخش ۳: چگونه و چرا خواب می بینیم؟
فصل ۹: یک روانپریشی معمولی
فصل ۱۰: خواب دیدن به مثابه درمانی شبانه
فصل ۱۱: خلاقیت در رویا و کنترل رویا

بخش ۴: از قرص های خواب تا تغییر جامعه
فصل ۱۳: گوشی تلفن همراه، صدای کارخانه و می نوشی پیش از خواب
فصل ۱۴: صدمه به خواب یا کمک به آن
فصل ۱۵: خواب و جامعه
فصل ۱۶: نگرشی جدید به خواب در قرن بیست و یکم
جمع بندی
پیوست
واژه نامه انگلیسی به فارسی
واژه نامه فارسی به انگلیسی
قدردانی
در مورد نویسنده

مشخصات کتاب:
واکر، متیو (۱۳۹۹). چرا می خوابیم؟: رمزگشایی از نیروی خواب و رویا، ترجمه میثم همدمی، تهران، دانژه، ۵۶۴ صفحه