پکن، صحنه موسیقی راک

نوشته لئو دو بوا‌گیسون : روزنامه‌نگار، مروج رویدادهای فرهنگی در چین

ترجمه عبدالوهاب فخریاسری

دیگر زمان آن گذشته که دلباختگان جوان موسیقی غربی دیسک‌های گروه‌هایی را که از اروپا یا آمریکا آمده‌اند زیر لباس‌های‌شان پنهان و با یکدیگر مبادله کنند. حالا دیگر، خوانندگان راک که بیشتر به چشم می‌آیند چینی‌اند که گهگاه در صحنه‌های بین‌المللی نیز دیده می‌شوند. آن‌ها، که بسیار هم خلاق شده‌اند، لذایذ بازار را کشف می‌کنند البته بدون رهائی کامل از تیغ سانسور.

سی‌ام سپتامبر ٢٠١۶، کویی ژیان پدرخوانده راک چین در مقابل سی هزار هوادار در استادیوم کارگران پکن کنسرتی را اجرا می‌کند که درسی است از تاریخ معاصر. هنگامی که شروع به خواندن ترانه Yiwusuoyou («من چیزی ندارم») می‌کند که شعار جنبش دانشجویان در ١٩٨٩ بود، عکس‌های انتهای صحنه -که خواننده راکی با کلاه کاسکت با ستاره‌های قرمز رنگ را نشان می‌دهند که کنار گیتارش در میدان تین‌آن‌من ایستاده- به نظر می‌رسد مربوط به زمان دیگری است. راک نیز به پیروی از فرهنگ کل جامعه جهش‌های بزرگی در نزدیک به سه دهه کرده است.

در سال‌های دهه ١٩٨٠، heavy metal پنهان شده در زیر لباس و به صورت قاچاق وارد کشور شد و در طول انقلاب دیجیتال سال‌های ٢٠٠٠، بین محبوبیت عمومی و محدودیت زیرزمینی در نوسان بود. در آغاز سال‌های دهه ١٩٩٠، سبک متال با گروه‌هایی چون Black Panther، Cobra یا Tang Dynasty دوره طلایی کوتاهی را تجربه کرد. در ١٩٩١، آلبوم این گروه آخر با عنوان رویای بازگشت سلسله تانگ با برند تایوانی Magic Stone چندین میلیون فروش کرد، ولی محبوبیت‌اش دیری نپایید: پیام‌شان که بسیار نگاه به گذشته داشت، بازتابی نزد جوانانی که اساسا به فکر ثروتمند شدن، مصرف بیشتر و زمزمه کردن ترانه‌ها بودند نیافت. نبود شبکه توزیع و محصور در نواحی خاکستری پایتخت، خوانندگان راک را بر آن داشت که علیرغم ظهور جنبش پانک که از نظر رسانه‌های غربی فرصتی طلایی به حساب می‌آمد بیش از پیش در خود فرورفته و تنها برای دل خود بخوانند. دنیای ضبط و پخش موسیقی، اما، چندان تغییر نکرد: تنها Scream Records است که راک کار می‌کند، در حالی که برندهای رسمی با حمایت وزارت فرهنگ محدود به ترانه‌های احساساتی یا میهن‌پرستانه‌اند. با این حال، شکوفایی تجارت بین‌المللی وضع را به شیوه‌ای غافلگیرکننده دگرگون کرد.

در واقع، از لطف فروش هزاران سی‌دی باد کرده از اروپا و آمریکا در بازار سیاه بود که جوانان خیلی اتفاقی با دیوید بوی، گانز اند رز، نیروانا یا بیتل‌ها آشنا شدند. این سی‌دی‌ها که dakou («سوراخ شده») خوانده می‌شوند، باب طبع شنوندگان جدید، الهام‌بخش اهالی موسیقی و ایجاد کننده شغل‌ها و حرفه‌های جدیداند. در پکن که مرکز خلاقیت‌های تازه است، برندهایی چون برند آقای شن لی‌هویی به نام آسمان مدرن -که در ١٩٩٧ در یک چاپخانه قدیمی شروع به کار کرد- در ارائه‌ تصویری مطابق مد روز از راک با گروه‌هایی چون New Pants درنگ نمی‌کنند. پس از بازی‌های المپیک ٢٠٠٨، با وجود هزینه‌های باورنکردنی ساختمان‌ها، مدیریت سخت‌کوش و مراقبت‌های پلیسی، سالن‌های کنسرت پکن به نحو چشمگیری زیاد شدند. امروز دیگر پیدا کردن جاهایی مشابه آن چه که در لندن یا پاریس دیده می‌شود دشوار نیست. کلوب‌های اصلی مانند School، Temple، Yugong Yishan، DDC یا Fruity Space همه هفته محل تجمع گروه‌های پانک، post-rock، noise، folk یا متال هستند که در برابر حاضرینی بیش از پیش در جریان آخرین تحولات برنامه اجرا می‌کنند.

چرا که سال‌های پس از ٢٠١٠ شاهد نسلی از جوانانی بود که می‌توانستند از اینترنت، ابزار و وسایل تولید دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و ایجاد سالن‌های کنسرت live houses (خانه‌های زنده) در شهرهای متوسط سود برند (و از این نظر شباهتی با نسل پیش از خود نداشتند). همه این‌ها زمینه‌ساز تولید موسیقی بسیار متنوع بودند. در پکن، گروه‌های پرشمار و نیرومند راک، ژانرهای توهم (psychédélique) یا الکترو … را می‌آزمایند. Nova Heart، Queen Sea Big Shark، Chui Wan، Carsick Cars نام‌هایی آشنا برای هواداران‌شان هستند. دیگران، مانند Hanggai که بیشتر در میان مغول‌ها نفوذ دارد یا DaWangGang، ترجیح می‌دهند پیوندها با سنن موسیقی قومی را حفظ کنند یا آن را با موسیقی مردمی و خلاق چین درهم آمیزند. اگر بیشتر آن‌ها گرد Modern Sky یا Maybe Mars -دو برند که با یکدیگر بر سر بهترین صحنه‌های مستقل رقابت دارند- جمع می‌آیند، دیگرانی هم هستند که کار فردی را ترجیح می‌دهند (١).

در کش و قوس این صحنه‌‌های بدیل، laowai (در گویش خودمانی منظور خارجی‌هاست) -صاحبان کلوب‌ها، کارگزاران یا هنرمندانی که بین پکن، اروپا و ایالات متحده پل زده‌اند- نقش خود را داشته‌اند. حالا دیگر کم نیستند نام‌های بزرگ راک مانند Metallica و Public Image Limited (PIL) ، بلکه گروه‌هایی چون JC Satàn نیز، برای اجرا در مکانی دنج در برابر تماشاچیانی کم‌شمار و کاملا انحصاری به پکن، شانگهای، چنگ‌دو یا ووهان روی می‌آورند. درآن سوی مرزها نیز راک چینی توجه بسیاری را به خود جلب کرده؛ شاهد آن جشنواره‌ها-گردهمایی‌ها پرشماری است که حرفه‌ای‌های کشورهای مختلف را گرد هم می‌آورند و دو سه سالی‌است رو به افزایش است. با همین بده و بستان‌هاست که در حال حاضر شمار زیادی از گروه‌های چینی بدون مشارکت یا کمک دولت به اجرا در جشنواره‌هایی چون گلاستنبری در انگلستان یا ترانس‌موزیکال‌های رن می‌پردازند.

کم‌اند کسانی که دم از موضوعات حساس می‌زنند، چه تهدید سانسور -با لغو کنسرت‌ها یا دستور تعطیلی- همواره وجود دارد. آقای لیو فی، مدیر School Bar که شعار «Bad Education» را با حروف درشت به رنگ قرمز بر تی‌شرت‌های خود دارد، خیلی خصوصی می‌گوید حتی پانک‌هایی که برای او موسیقی اجرا می‌کند، در واقع، شعرهای متعهدانه ندارند: آن‌ها بیشتر دوست دارند از عروسک Pogo و آبجو بگویند تا از فساد. با این حال، چند آشوب‌گر نیز انگشت بر شکست‌های رویای چین امروز می‌گذارند؛ مانند Zuoxiao Zuzhou (متولد ١٩٧٠) که بی‌تردید پرسر و صداتر و شناخته‌شده‌تر از همه است. خیلی‌ها زوژو (Zuzhou) را با اشعاری که می‌خواند «لئونارد کوهن چینی» می‌نامند؛ بیشتر به موضوعاتی چون آلودگی، دزدی و چپاول، دستگیری‌های خودسرانه، و غیره می‌پردازد و حال می‌بیند حساب Weibo (تویتر چینی) اش با نزدیک دو میلیون مشترک بسته شده است. مدتی است که هر چند یک بار رسانه‌ها پر می‌شوند از اخبار خواننده های رپ جوان MC Dawei با بداهه‌گویی‌های زهرآگین که ریاکاری در چین تحت سیطره حزب واحد را تقبیح می‌کند و اشعار زهرآگین‌تر درباره فراموشی و مصرف‌گرایی که مردم به آن درغلطیده‌اند. عنوان آخرین آلبوم‌اش شهوت و زخم‌های انسان دشنام‌دیده … است.

از اواسط سال‌های ٢٠٠٠، نشاط و سرزندگی راک به شکوفایی جشنواره‌ها -صرف نظر از کمبود هایشان و از جمله برنامه ریزی نامناسب -، بازار دیجیتال و موبایل موسیقی، و سرمایه‌گذاری در تمام صنایع جدید‌ انجامید. نمونه بارز آن، شکوفایی چشمگیر جشنواره Modern Sky – که برنامه هایش را با موسیقس پاپ آغاز می کند که مورد علاقه جوانان پولدار طبقه متوسط- است که با کمک‌های فراوان (و بسیار پر سر و صدای) حامیان‌اش رشد کرده و در صدد گسترش در سراسر کشور و حتی در نیویورک و هلسینکی است.

به نظر می‌رسد هیچ چیز مانع آقای شن در انجام پروژه جاه‌طلبانه «ادغام عمودی» -که در آن تجربه برگزاری جشنواره با تجربه روزمره مصرف‌کنندگان در هم می‌آمیزد- نیست. هم اکنون یک گروه از شانگهای – این «Jack Ma دنیای موسیقی» (برگرفته از نام رئیس ثروتمند علی‌بابا غول دنیای تجارت اینترنتی)- در رویداد بریتانیایی Liverpool Sound City برای راه‌اندازی اپلیکیشن‌های فروش بلیط و دسترسی به پخش (streaming) اینترنتی کنسرت‌های سی و اندی هنرمند، ١٣٠ میلیون یوان (۶/١٧ میلیون یورو) سرمایه‌گذاری کرده است.

ورود سریع سرمایه‌ها در این بخش نوظهور، نتایج متناقض داشته: هر چند هنرمندان از امکاناتی -کنسرت‌ها، تبلیغات، حامیان- بسی فراتر از گذشته بهره برده‌اند، اما امکانات مالی جدید بیشتر با نیازهای مشتریان بازی می‌کنند تا زمینه‌ساز فضایی هنرمندانه باشند. به گفته آقای یو یانگ برنامه‌ریز Midi Music Festival، «چند سالی است که برخی دست‌اندرکاران موسیقی بیشتر به دنبال پول‌ا‌‌‌‌ند و هنرمندان احساس می‌کنند آلت دست دیگران شده‌اند، نقشی در قرادادهایی که امضا می‌کنند ندارند، و ناچارند حق انتشار و حقوق مولف خود را برای همیشه به جماعتی واگذارند که آن را ابزاری برای کسب درآمد و نه حاصل فرایندی هنرمندانه می‌دانند. و این برای استقلال صحنه بسیار مضر است.»

چین سال‌های ٢٠١٠ از برخی لحاظ شباهت بسیار با ایالات متحده در سال‌های ١٩٩٠ -زمانی که حباب اینترنت موجب رشد شمار زیادی شرکت‌های نوظهور اینترنتی شد- دارد. برخی به صورت شرکت‌های عظیم مانند Tencent (شبکه‌های اجتماعی، WeChat و QQ، بازی‌های ویدیویی …) یا علی‌بابا درآمدند. شمار زیادی پلاتفرم (platform) (مانند Kugou، NetEase، یا Letv) با این غول‌ها همزیستی و برای سهمی از بازار بسیار بزرگ داخلی (٧٠٠ میلیون کاربر اینترنت که ٩٠% شان از تلفن‌های هوشمند استفاده می‌کنند) مبارزه می‌کنند و این خود دلیل گستردگی و تنوع موسیقی و محصولات جنبی آن است. رقابت برای نفوذ دیجیتال بی‌فایده هم نبود: پیشبرد راهبردهایی به سود خرید محصولات دارای مجوز و همزمان تشویق به حمایت از حق مولف به شیوه‌ای به مراتب کارآمدتر از روش دستوری حکومت. هم‌اکنون، رقابت سختی بین گروه‌های بزرگ بر سر استفاده انحصاری از فهرست‌های مهم‌ترین برندهای داخلی و بین‌المللی در جریان است که طبیعتا چندان هم به نفع برندهای کوچک نیست.

گفته شده کار هنری گروه‌های راک در چین تفاوت زیادی با همکاران غربی‌شان نمی‌کند: موسیقی آن‌ها یکی از انواع فراوان موسیقی رایج، ولی دارای ابزارهایی برای گریز از ناشناخته ماندن است…. اما صنعت موسیقی چین (در رتبه بیست و یکم جهانی در ٢٠١۴) هنوز در پی مدل اقتصادی برای خویش است. هنوز کاربران تقریبا به رایگان به آن دسترسی دارند. موزیسین‌های مستقل، اما، جزء هیچ یک از platformها به حساب نمی‌‌آیند و اصلا از راه اینترنت شنیده نمی‌شوند. به گفته آقای یین لیانگ مدیر پلاتفرم Letv هنوز پنج سال دیگر هم باید بگذرد که بازار دیجیتال سودبده شود. در این مدت باید شبکه محتوای به سرقت رفته را پاکسازی و «محصولات کامل» به مصرف کنندگان عرضه نمود. موسیقی هم چیزی خواهد بود مانند کلیپ‌های ویدیو، فیلم و نرم‌افزارهای تعاملی-محاوره ای. در هر حال، امیدها برای آینده این بازار بسیار است….

با این حال، لغو و سانسور هر چند محدود همچنان وجود دارد، به ویژه پس از روی کار آمدن آقای خی ژیپنگ در ٢٠١٣. رییس جمهور خواهان زنده کردن آن چیزی است که «ارزش‌های سوسیالیستی چین» می‌خواند و راک بی‌گفتگو جزئی از آن نیست. سال ٢٠١۵ شاهد لغو جشنواره‌هایی به ویژه در پکن بود که بسیاری در انتظارشان بودند و برخی از جمله Midi و Modern Sky ناچار در شهرستان برگزار شدند. برخی ترانه‌ها از جمله بسیاری رپ‌های آمریکایی و حتی ترانه‌های پاپ تایوان برای ثبات کشور خطرناک تشخیص داده و از پلاتفرم ها برداشته شدند.

با وجود تبلیغات، به نظر می‌رسد ارزش‌های سوسیالیستی از جوانان طالب موسیقی که از چین چیزی به جز دریچه‌ای برای ورود به دنیای اینترنت نمی‌دانند، بسیار دور است. راک همچنان در چین نقش خواهد داشت، جایی که هنرمندان ناچارند بین حساسیت‌های ایدئولوژیک و تقاضای بازار مانور دهند.

(١) برای گوش کردن:

Carsick Cars https://carsickcars.bandcamp.com

DaWangGang https://soundcloud.com/dawanggang

Hanggai –yuzhe https://hanggai.bandcamp.com

Chui Wan https://chuiwanbandcamp.com/releases

(٢) مقایسه کنید با «خوش‌آمدید به امپراتوری Modern Sky»، Asialyst.com، ١٩ اوت ٢٠١۵.