پهنه های کلانشهری(۱۱): مانیل

ترجمه ملیحه درگاهی

مانیل (Manila) که با نام « مروارید شرق» ((Pearl of the Orient هم شناخته می شود در جنوب لوزون (Luzon)، بزرگترین جزیره در میان بیش از ۷۰۰۰ جزیره ای که کشور فیلیپین را به این نام مزین ساخته اند، واقع شده است. شهر در کنار دریاچه ی مانیل قرار گرفته و بوسیله ی رود پاسیگ (Pasig River) به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده است. مانیل نه تنها به عنوان پایتخت کشور فیلیپین بلکه همچنین به عنوان مرکز تجاری، انتشاراتی و مالی آن به شمار می آید. مردم این شهر به زبان تاگالوگی (Tagalog) صحبت می کنند ولی اکثریت آنها به زبان انگلیسی که زبان آموزشی مدارس عمومی است مسلط هستند. مانیل شامل بزرگترین و معتبرترین دانشگاههای کشور بوده و کتابخانه ی ملی را نیز در خود جای داده است. این شهر جایگاه مرکزی برای مبارزات استقلال طلبانه ی کشور، اولی از اسپانیا و آخری از ایالات متحده، بوده است. پس از استعمار بوسیله ی اسپانیا و بعد از آن اداره ی کشور توسط آمریکایی ها، سیستم آموزشی مانیل بیشتر متأثر از کاتولیسیسم رومی و مدل مدرسه های آنان بوده تا سیستم آموزشی آمریکایی. با وجود این تأثیرات مانیل و شهروندانش از هویت و سرزندگی مختص به خود برخوردارند.

مردم:
در سال ۱۹۹۰ جمعیت شهر مانیل ۱،۸۷۶،۱۹۴ نفر بود در حالیکه جمعیت پهنه ای که با عنوان مترو مانیل (Metro Manila) شناخته می شود برابر با ۷،۸۳۲،۰۰۰ نفر بود. به طور تقریبی ۹۴ درصد جمعیت مانیل ساکنین مالایی-اندونزیایی هستند که اغلب با نژادهای اسپانیایی، چینی، آمریکایی و اروپایی آمیخته شده اند. باقیمانده و چیزی حدود ۵ یا ۶ درصد جمعیت، چینی ها هستند؛ این نسبت از جمعیت شامل بخش زیادی از تاجران و ثروتمندترین خانواده های مانیلیی می شود. به دلیل رواج ازدواج های بین نژادی در فیلیپین می توان بخش زیادی از ساکنین مانیلیی را به عنوان مستیزُس یا دورگه (Mestizos) توصیف کرد؛ جمعیتی که حاصل ازدواج میان فیلیپینی ها و سفید پوستان (Caucasians) یا چینی ها و غیر چینی ها هستند.
تاگالُگ زبان اصلی در مانیل است؛ بخشی از گروه زبانهای مالایی-پولینزی که شامل لغات وام گرفته از منابع بسیاری همچون اسپانیایی، عربی، چینی و سانسکریت، است. به دلیل بیش از ۷۰ گویشی که در فیلیپین به آن صحبت می شود سیاست های این کشور در جهت توسعه ی یک زبان ملی خالص بوده است. زبانی که فیلیپینی (Filipino) خوانده می شود تا حد زیادی مبتنی بر تاگالُگ است. درصد بسیار کمی از جمعیت – عمدتا طبقات بالا- مدعی هستند که اسپانیایی زبان مادری آنهاست. انگلیسی به شکل گسترده ای مورد استفاده است و عموما زبان سیاست و تجارت به حساب می آید. انگلیسی همچنین زبان آموزشی مدارس عمومی است اگرچه گرایش به سمت جایگزینی زبان انگلیسی با فیلیپینی در مدارس مجددا با حکومت رامُس ((Ramos (98-1992) ایجاد شد.
حوزه های همسایگی:
مترو مانیل مجموعه ای متشکل از ۱۷ منطقه ی شهری با حوزه های همسایگی از مکانهای تاریخی درون مرزهای شهر گرفته تا مراکز تجاری پیچاپیچ ماکاتی (Makati) واقع در مناطق حاشیه نشین تُندو ((Tondo، است. پارک ریزال (Rizal) مرکز کالبدی شهر است. در شمال این پارک شهر قدیمی و محاط شده در دیوارهای شهر قرار دارد که توسط اسپانیایی ها بنا شده است. اگرچه این شهر طی جنگ جهانی دوم (۴۵-۱۹۳۹) به شدت تخریب شد ولی مورد بازسازی قرار گرفت و اکنون ناحیه ای متشکل از دلبستگی های غنی تاریخی و فرهنگی است. در جنوب پارک ریزال نواحی ارمیتا (Ermita) و مالات (Malate) قرار دارند که پیش از این سکونتگاه طبقات متوسط و بالای مانیل بودند ولی در حال حاضر منطقه ای توریستی را شکل داده اند. این نواحی شمار زیادی از هتل ها و رستورانها و همچنین زندگی شبانه ی پرجنب و جوش شهری را در خود جای داده اند. مراکز تجاری مانیل در ماکاتی که نمایشگاه مدرنی از مراکز خرید و آسمانخراش هاست، قرار دارند. مناطق مسکونی که محل استقرار ساکنین خارجی و فیلیپینی های ثروتمند هستند در اطراف قطب تجاری شهر واقع شده اند. فاربس پارک (Forbes Park) منحصر به فردترین نشانی در ماکاتی و محل سکونت میلیونرهایی است که در پشت دروازه های بسته و تحت حفاظت نیروهای امنیتی خصوصی زندگی می کنند. تعداد زیادی سفارت خانه، کنسولگری، باشگاههای چوگان بازی و گلف نیز در ماکاتی وجود دارد. تندو در تقابل با ماکاتی است، منطقه ای فقیر نشین در نزدیکی ایستگاه قطار تایومان (Tayuman) که در آن ۱۸۰،۰۰۰ نفر از شهروندان مانیل در اقتصاد معیشتی زندگی می کنند. منطقه ی قدیمی چینی ها و پر تحرک مانیل است و رستورانها، کلوبهای ماجانگ (mahjong)، کافه های چای و مغازه های کوچک مجذوب کننده را شامل می شود. بخشی از این منطقه در سانتا کروز (Santa Cruz) و بخشی از آن در بینوندو (Binondo) قرار دارد. هر یک از دیگر شهرهایی که پهنه ی مترومانیل را شکل می دهند ویژگی مختص به خود را دارند. کِیسان سیتی مرکز حکومتی و محل استقرار پردیس های اصلی دانشگاه فیلیپین بوده و همچنین محله های مسکونی شیکی را در بر می گیرد. کوبااُ ((Cubao مرکز تجاری کیسان سیتی است و استادیوم آرانتا (Araneta)، محل وقوع رویدادهای ورزشی، را در خود جای داده است. پاراناکو (Paranaque) و لاس پیناس (Las Pinas) شهرک های نمکی قدیمی هستند که بخاطر کلیساهای متمایز خود شناخته شده اند. کلیسای لاس پیناس بنای ارگانیک ساخته شده از بامبو را در خود جای داده که از معروفیت جهانی برخوردار است.
در کلیسای مریم مقدس، یاور همیشگی پاراناکو، هر چهارشنبه مراسم دعاخوانی برگزار می شود که جمعیت زیادی را به خود جذب کرده و این محله را بدل به بازار غیر رسمی مملو از کالا و دستفروشان غذا می کند. آوازه ی مالابونز ((Malabons از ریشه های مذهبی آن سرچشمه می گیرد، همه ساله و در جمعه ی قبل از عید پاک (Good Friday) این روستای ماهیگیری با رژه ی مریدان نقاب پوشی که در جهت اثبات شور و حرارتشان بر شانه های خود تازیانه می زنند ، جلوه ای متمایز پیدا می کند.

تاریخ:
شهر مانیل در سال ۱۵۷۱ هنگامیکه فاتح اسپانیایی، میگوئل لوپز دِ لگاسپی (Miguel Lopez de Legaspi) وارد شهر شد و آن را پایتخت مستعمره فلیپیناس (Felipinas) نامید، تأسیس شد. در زمان ورود لگاسپی مانیل سکونتگاه مسلمان نشین محاط شده در دیوار بود که توسط راجا سلیمان (Rajah Sulayman) اداره می شد، او کسی بود که از بازرگانان ساکن کشورهای جزیره ای که می خواستند در رودخانه ی پاسیگ (Pasig River) مسافرت کنند، مالیات دریافت می کرد. سلیمان در برابر حمله ی ناگهانی اسپانیایی ها ایستادگی کرد و بعد از آن از طریق رودخانه به ناحیه ای که امروز با عنوان تندو شناخته می شود فرار کرد. در سوم ژوئن ۱۵۷۱ زمانی که سربازان سلیمان نیروهای لگاسپی را به هنگام نبردِ کانال بانگکوسای (Bangkusay Channel) دیدند، با نیزه و تیر و کمان خود در برابر توپ و تفنگ اسپانیایی ها روبرو شدند.
مسلمانان شکست خوردند و سلیمان نیز جان خود را در طول جنگ از دست داد. اگرچه چینی ها در سال ۱۵۷۴ و هلندی ها در نیمه ی قرن ۱۷ به مانیل یورش آوردند با این وجود اسپانیاییها برای ۳۲۷ سال، به جز مدت کوتاهی در سال ۱۷۶۲ (طی جنگ هفت ساله) هنگامیکه بریتانیایی ها شهر را اشغال کردند، کنترل مانیل را در دست داشتند. پس از پایان جنگ هفت ساله و بر اساس شرایط معاهده ی پاریس (Treaty of Paris) در سال ۱۷۶۳، مانیل بار دیگر تحت حاکمیت اسپانیا قرار گرفت. اسپانیا کاتولیسیسم رومی را به مانیل آورد و تعداد زیادی کلیسا، صومعه و مدرسه تأسیس کرد. این آثار تا به امروز نیز باقی مانده اند چنانچه فیلیپین اکنون تنها کشور آسیایی است که در آن مسیحیت دین غالب است.
شهروندان مانیل زیر یوغ حاکمیت اسپانیا به خشم آمدند. بذرهای انقلاب در سال ۱۸۸۶ با انتشار کتاب Noli Me Tangere ( به من دست نزن) اثر دکتر خوزِ رایزل (Jose Rizal)، رمانی انتقادی در مورد شیوه ی حکمرانی راهبان اسپانیایی در فیلیپین، شروع به جوانه زدن کردند. اسپانیایی ها این رمان را محکوم و رایزل را به هنگ کنگ تبعید کردند. در سال ۱۸۹۲ وی به مانیل بازگشت تا سازمانی ملی گرا را با عنوان لا لیگا فیلیپینا (La Liga Filipina) تأسیس کند. پس از این سال در منطقه ی تندویِ مانیل ، آندره بُنیفاسیو (Andres Bonifacio) سازمانی سرّی با عنوان کاتیپونان (Katipunan) را که در جهت نیل به آزادی فیلیپین از اسپانیا فعالیت می کرد، بنیان نهاد. اسپانیایی ها کاتیپونان را در آگوست ۱۸۹۶ کشف کرده و صدها فیلیپینی را به تبعید فرستادند. بسیار دیگری نیز کشته شدند. طی ۱۰ روز، شورش کاتیپونان با اعلان جنگی آشکار بر علیه اسپانیا، آغاز شد. خوزه رایزل در ۳۰ دسامبر ۱۸۹۶ زمانیکه اسپانیایی ها وی را به دلیل نقش مفروضی که در شورش کاتیپونان داشت با جوخه ی آتش در باگومبایان ((Bagumbayan، تاگوئیگ ( (Taguig( در حال حاضر بخشی از مترو مانیل است) اعدام کردند، به شهادت رسید.
با آشکار شدن کاتیپونان، آندره بونیفاسیو آن را مجمع تجرُس (Tejeros Convention) نامید، مجمعی که حکومت انقلابی تجرس به رهبری ژنرال امیلیو آگوئینالدو (Emilio Aguinaldo) در آن شکل گرفته بود. حکومت تجرس در جدال خود برای آزادی از اسپانیا نا موفق بود و به عنوان بخشی از معاهده ی صلح Pact of Biak-na-Bato، ژنرال آگوئینالدو اسارت در هنگ کنگ را پذیرفت.
با وجود شکست انقلاب تجرس، حاکمیت اسپانیایی ها بر فیلیپین دوام زیادی نداشت. میدان جنگ اسپانیا و آمریکا در سال ۱۸۹۸ به مانیل کشیده شد، جائیکه فرمانده ی نیروی دریایی آمریکا، جرج دوی (George Dewey) ناوگان اسپانیا را در نبرد خلیج مانیل شکست داد. ژنرال آگوئینالدو به همراه آمریکایی ها و سوار بر ناو جنگی آنها، USS Mc Cullock، آماده برای شروع دوباره ی فعالیت های انقلابیش بر علیه اسپانیا، وارد مانیل شد. در ۱۲ ژوئن ۱۸۹۸ در مانیل، ژنرال آگوئینالدو استقلال فیلیپین از اسپانیا را اعلان کرد، هر چند اعلانیه ی وی به لحاظ بین المللی شناخته شده نیست. ایالات متحده ۲۰ میلیون دلار به ازای مستعمره ی پیشین اسپانیایی ها به آنان پرداخت کرد و فیلیپینی ها بار دیگر خود را تحت حاکمیت خارجی ها یافتند. در ۴ فوریه ی ۱۸۹۹ و با شلیک سرباز آمریکایی به سمت یک فیلیپینی و کشته شدن وی، جنگ میان فیلیپینی ها و آمریکایی ها در مانیل آغاز شد. جنگ میان آمریکایی ها و فیلیپینی ها تا سال ۱۹۰۳ و به بهای از دست رفتن زندگی های بسیاری در مانیل و نقاط دیگر سراسر جزایر، ادامه یافت.
در ۱۹۳۵ حکومت آمریکا خود را متعهد ساخت که پس از ۱۰ سال استقلال فیلیپینی ها را به آنها باز گرداند، دوره ای که به دلیل بروز جنگ جهانی دوم یک سال طولانی تر شد. ژاپنی ها در دوم ژوئن ۱۹۴۲ وارد مانیل شده و برای سه سال و تا فوریه ی ۱۹۴۵ یعنی زمانیکه مجبور به ترک قلعه ی نظامی خود شدند، در مانیل ماندند. بمبارانهای جنگ جهانی دوم مانیل را به شدت تخریب کرد. در بین پارلمان های ملی فقط ورشو و لهستان متحمل ویرانی عظیم تری شدند. در چهارم ژوئیه ی ۱۹۴۶ پرچم فیلیپین برای نخستین بار در پارک رایزلِ مانیل برافراشته شد و مردم اولین روز استقلال خود را جشن گرفتند.مانیل نقش مهمی را در براندازی رئیس جمهور دیکتاتور، فردیناند مارکوس ( Ferdinand Marcos)، داشت. در ۲۱ آگوست ۱۹۸۳ سناتور تبعید شده ی پیشین، بنینگو آگوئینو (Benigno Aquino)، به محض بازگشت به وطن خود در فرودگاه مانیل به قتل رسید. این ترور شهر و مردم را بهت زده کرد و گروههای اپوزیسیون را متحد کرد تا برای به نتیجه رسیدن هدف وی مبارزه کنند.

اقتصاد:
مانیل از اقتصادی چند وجهی برخوردار است. تولیدات متنوعی همچون محصولات شیمیایی، منسوجات، طناب، روغن نارگیل و کفش در این پهنه ی کلانشهری تولید می شوند. فرآیند تولید غذا و تنباکو شهرندان بسیاری را صاحب شغل کرده است. مانیل با در اختیار داشتن بندرگاه محافظت شده، بندر اصلی کشور را داراست. علاوه بر این شهر مرکز انتشاراتی و مالی فیلیپینی ها به شمار می آید. گستردگی استفاده از زبان انگلیسی این امتیاز را به مانیل داده است تا تجارتی بین المللی را نه فقط با بسیاری از شهرهای آسیایی، داشته باشد. هر چند مانیل نیز همانند بسیاری از شهرهای بزرگ دارای مشکلاتی است؛ شهری پرجمعیت که در آن نمایندگی های شهری در تقلا برای پاسخگویی به مطالبات خدماتی هستند.

محیط:
یکی از بهترین منابع طبیعی مانیل بندر حفاظت شده ای است که بر فراز آن واقع شده و در بین بنادر آسیایی عالی ترین است. ماهی، انواع صدف و نمک طعام از جمله محصولات دریایی هستند. مانیل اگرچه در حال حاضر کاملا شهری است ولی هنوز هم در مناطق خارج از آن نارگیل، بوته ی شاهدانه برای طناب سازی و همچنین برنج، تولید می شوند. ثروت دیگر مانیل مردم آن هستند، با سطح سواد عالی و سهولتی که در صحبت به زبانهای مختلف دارند.

منبع: Junior Worldmark Encyclopedia of World Cities, U.X.L staff, 2000
Email:malihedargahi@yahoo.com