اطلاعات حکمت و معرفت
صد و چهاردهمین شمارۀ مجله اطلاعات حکمت و معرفت به «شادکامی و سعادت» اختصاص دارد. سعادت و شادکامی یکی از اصلی ترین حقوق و نیازهای انسان است که اندیشمندان مختلفی را به خود مشغول کرده است. نغمه پروان دبیر دفتر ماه این شماره از مجله، سعادت و شادکامی را خیر مطلق زندگی و اعلاترین خواسته انسان و متفاوت از دیگر خواسته های بر شمرده و چنین نوشته است: «از آنجایی که شادمان و سعادتمندانه زیستن محتاج عمل انسانی است و هنگامی طعم آن را در زندگی خواهیم چشید که اعمال خویش را با فضایل اعم از اخلاقی و عقلانی درآمیزیم، می توان به این نتیجه دست یافت که “بهره مندی از زیستی شادمانه و سعادتمندانه بیش از هر چیز دیگر، به عهده خود انسان است”.» یکی از مناقشه برانگیزترین مباحث در باب مسئلۀ سعادت تعریف مضمون و محتوای آن است. تلاش نویسندگان در شماره ۱۱۴ مجله اطلاعات حکمت و معرفت این است که Happiness را از دو دیدگاه فلسفی (سعادت) و روانشناختی (شادکامی) بررسی کنند. دفتر ماه از هفت مقاله تشکیل شده است. نخستین نوشتار دفتر گفتگویی است که نیگل واربرتون فیلسوف بریتانیایی با پروفسور ‘تامس هورکا’ فیلسوف کانادایی انجام داده است. « پرفسور تامس هورکا (۱۹۵۲) فیلسوف کانادایی، یکی از اعضای برگزیده جامعه سلطنتی کانادا که از سال ۲۰۰۲ کرسی ممتاز مطالعات فلسفی دانشگاه ترنتو را به خود اختصاص داده است و پیش از آن نیز به مدت بیست سال استاد فلسفه در دانشگاه کالگری (Calgary) بوده است . او تلاش می کند تا به پرسشها یی که نیگل واربرتون فیلسوف شهیر بریتانیایی درباره معنا و مفهوم لذت ، انواع لذت و ارتباط آن با دیگر مفاهیم ارزشمند در زندگی مانند هنر و معرفت مطرح می کند، پاسخ دهد. حوزه اصلی مطالعات و پژوهش های تامس هورکا فلسفه سیاسی و فلسفه اخلاق خصوصا اخلاق هنجاری است. بیشترین آثاری که از وی منتشر شده درباره نظریه های اخلاقی مطلق گراست. از هورکا همچنین مقالاتی درباره قضاوت اخلاقی، تنبیه، ملی گرایی، دوستی و اخلاق جنگ منتشر شده است. اثر جذاب و غیر آکادمیک هورکا که شاید علت اصلی دعوت نیگل واربرتون از اوست با نام “بهترین چیزهای زندگی” (the best things in life) در سال ۲۰۱۱ منتشر شد در این کتاب هورکا به بررسی موضوعاتی مانند لذت، معرفت، موفقیت، فضیلت و عشق می پردازد.» دومین مطلب این مجموعه گفت و گویی با دکتر پرویز عباسی داکانی است. از جمله آثار داکانی می توان به به دو کتاب «شمس من خدای من»، پژوهشی درباره زندگی مولانا و ارتباط عرفانی او با شمس تبریزی، و دیگری، «هزار منزل عشق»، درباره زندگی، افکار و آثار خواجه عبدالله انصاری اشاره کرد. داکانی در این گفت و گو پس از بر شمردن مراتب شادکامی، اقسام آن و عوامل دخیل بر آن، به شرح نقش معنایی می پردازد که انسان از مرگ در زندگی برای خویش ترسیم می کند، و تأثیری که این نقش می تواند در شادکامی او و نحوه دستیابی اش به سعادت داشته باشد.
نوشته‌های مرتبط
مقاله سوم به نوشتۀ دیوید سونسون است و «منزلت زندگی» نام دارد. دیوید سونسون در این مقاله، پس از اینکه برای برخورداری زندگی انسان از معنا و منزلت و ارزش، بر وجوب و ضرورت داشتن نگرش به زندگی انسان تأکید می کند، مبحث شادکامی انسان را می‌گشاید زیرا زندگی عاری از شادکامی را جز مرگ چیزی نمی‌داند. سونسون در جست‌وجوی الگویی برای شادکامی، این میلی که خداوند در همگان به ودیعه گذاشته، ویژگی اصیل شادکامی را در عام و فراگیر بودن آن می‌بیند و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که گوهر زندگی و شادکامی را تنها باید در آگاهی اخلاقی جست‌وجو کرد و انسان از طریق این آگاهی اخلاقی است که می‌تواند حقیقتا حضور خداوند را احساس کند. او تأکید می کند که این آگاهی را با «خود» فرد دارای ارتباط مستقیم است و «خود» انسانی فرد را دارای ارزشی بی‌کران می‌داند که قادر است اراده خویش را با اراده الهی هماهنگ کند و استقلالش، شکوهش و کمالش و تمایزش را با دیگر موجودات هستی به منصه ظهور رساند.
چهارمین مقاله با عنوان “خوشبختی و معنای زندگی” شرح و تفسیر نظریه فیلسوف معاصر گرت تامسون، برگرفته از کتاب معنای زندگی این فیلسوف است که با توضیح و تفسیر نظریات لذت و میل، می کوشد به این پرسش که “آیا معنای زندگی می تواند شادکامی باشد یا خیر” پاسخ دهد. پنجمین مقاله به قلم مارتین سلیگمن، پدر روانشناسی مثبت نگر، با عنوان ‘چرا شادکامی برای ما اهمیت دارد’ ساز و کار شادکامی را مد نظر قرار می دهد و در نهایت شیوه جدیدی را برای ارزیابی و سنجش عددی شادکامی ارائه می کند. نازنین اردوبازارچی مترجم این مقاله چنین نوشته است: « یکی از تئوری های عمده او که شهرت جهانی نیز دارد نظریه “عجز آموخته شده” است که بر طبق آن فرد بدلیل تجارب تلخ گذشته از کوشش برای پیشرفت سر باز می زند و خود را همواره شکست خورده می داند. سلیگمن در کتاب “کارخانه شادکامی”، که این مقاله نیز از آن کتاب انتخاب شده ، به سازوکار شادکامی پرداخته و از منظرهای مختلف بدان پرداخته است. سلیگمن در این مقاله به بررسی عوامل مؤثر در شادکامی پرداخته و روشی نیز برای اندازه گیری شادکامی ارائه داده که همین یکی از ویژگی های بارز این مقاله است.» ششمین مقاله این مجموعه با نام «سه روز برای دیدن» به قلم هلن کلر است.
این مقاله گزارش دردمندانه ای است «از سه روز خیالی برای دیدن که به قلم شخصی تحریر شده است که بینایی خود را در خردسالی یکسره از دست داد. هلن کلر نویسنده نابینای امریکایی در این مقاله از آرزو و اشتیاق بی پایان خود، به ویژه به دیدن زیبایی های طبیعت، و حتی ساخته های دست بشر، می گوید و ار ضرورت بهره مندی از مواهب بیشماری که در حواس پنجگانه هست. البته از میان این حواس پنجگانه تاکید او بر قوه بینایی است و آن را لذت بخش ترین و خوشایند ترین حواس می داند. وی در هر یک از این سه روز خیالی از شور و شر کشف لذت های جدید، به ویژه به مدد چشم، سخن می راند و از اینکه می توانیم با استفاده تمام و کمال از حواس خود زندگیمان را غنا ببخشیم و خوشبختی و شادکامی را در امور و رویدادهای هرروزینه زندگی بیابیم. نزد او طلوع و غروب خورشید معجزه طبیعت و انکشاف زیبایی های جهان است؛ می توان خوشبختی را در همین نزدبکی یافت: در در بوئیدن و نوازش گل ها و درختان،در قدم زدن در بیشه زار، در چشیدن طعم غذا، در شنیدن موسیقی، در تماشای تئاتر، به موزه رفتن، در دیدن جنب و جوش مردم و ….با اینهمه، او به حق ادعا می کند که اکثر ما انسان ها از سر سستی و رخوتناکی با زندگی مواجه می شویم و موهبت ها و استعداد هایمان را چندان قدر نمی نهیم.»
آخرین مقاله بخش دفتر ماه شماره ۱۱۴ مجله اطلاعات حکمت و معرفت مشتمل بر مقاله ای است با عنوان «سعادت به روایت فلسفه یونان باستان». در این مقاله مولف با توصیف سعادت مد نظر فیلسوفان عهد باستان، خصوصا افلاطون و ارسطو، بر مشترک بودن اندیشه سعادت در هر دو، تأکید می کند و نظریه اخلاقی هر دو فیلسوف باستانی را سعادت گرا می خواند. زهرا پروان مترجم این مقاله در مقدمه اش چنین نوشته است: « جان هر، فرزند آدام هر که برخلاف پدر در زمره فیلسوفان اخلاق گرای سنتی بریتانیا جای می گیرد، در این نوشتار با نظر کردن به رابطه دین و اخلاق از عصر هومر به بعد، پس از اشاره به گفتارهای افلاطون در باب سرشت امر قدسی و اخذ این نتیجه که انجام عمل خیر در واقع خدمت به خدایان است، به بسط سلسله اندیشه ای می پردازد که در اندیشه ارسطو نیز مستولیست. اندیشه ای که خدا، یا خدایان را به مثابه مغناطیسی تلقی می کند که با قدرت خیریت یا فضیلتشان ما را برای همانند شدن به سوی خود جذب می کنند. همان گونه که ارسطو نیز در اخلاق فضیلت خود که بایستی بر اساس پس زمینه مقدمات الاهیاتیش فهمیده شود، با بکارگیری این استعاره افلاطون، خداوند را به منزله مغناطیسی فرض می کند، که از طریق نیروی جاذبه خود، آدمی را به سوی بهترین نوع زندگی متصور هدایت می کند. همان گونه که افلاطون به پیروی از سقراط معتقد بود که خداوند بیش از هر کس دیگری می تواند در خدمت انسان ها باشد و از این رو راه شبیه شدن به چنین خدایی را در خدمت کردن به دیگر انسان ها می دید؛ ارسطو نیز که نیل انسان به سعادت( happiness ) را به دستیابی به آماج اخلاقی منوط می داند، ضمن پیوند زدن سعادت با غایت انسان بهترین فعالیت را برای کسب این سعادت تأمل Contemplation در خداوند و انجام اعمالی مانند دست گیری از دیگر انسان ها معرفی می کند که خداوند به آنها مبادرت می ورزد.»
پس از پایان دفتر ماه بخش دوم مجله «گنجینۀ مخطوطات» نام دارد و مشتمل بر قسمت سومِ مقالۀ «نجوای سبکروحان» به قلم مرضیه سلیمانی است. سومین بخش مجله با نام «ادب و هنر» دربرگیرندۀ دو مطلب دیگر است که عبارتند از: راه دشوار فرهنگ (بخش اول)/ اقتراح با حضور بهاءالدین خرمشاهی، کامران فانی و…، که سید مسعود رضوی آن را انجام داده و به رشتۀ تحریر درآورده است و همچنین مقاله ای با عنوان «عشق الهی» به قلم حمید یزدان پرست. چهارمین بخش مجله با عنوان «اندیشه و نظر» مشتمل بر سه مقاله است. مقاله نخست با عنوان «مکتب ویتگنشتاین در فلسفه دین» به قلم جان هایمن است و انشاءالله رحمتی آن را به فارسی برگردانده است. مقالۀ «آیت الله خمینی(ره) و مفاهیم وِلایت و وَ لایت» به قلم آکیرو ماتسوموتو و که مهدی فدایی مهربانی ترجمه کرده و در نهایت مقالۀ «دیلتای و اعاده اعتبار به علوم انسانی» که حسین شقاقی نگاشته است. در بخش کتاب منیره پنج تنی به مناسبت انتشار کتاب «تاریخ اندیشه های جامعه شناسی» (انتشارات هرمس) اثر میشل لالمان به سراغ عبدالحسین نیک گهر مترجم این اثر رفته و گفت و گویی با او ترتیب داده که «فلسفه زهدان اندیشه های جامعه شناسی» نام دارد. در این گفت و گو فصل های مختلف این کتاب دو جلدی بررسی شده اند. در ادامۀ بخش کتاب چند کتاب فارسی و خارجی چند کتاب برای علاقمندان حوزۀ علوم انسانی معرفی شده اند. بخش آخر شماره ۱۱۴ مجله اطلاعات حکمت و معرفت به گزارش مهم ترین اتفاقات یک ماه اخیر در حوزۀ اندیشه اختصاص دارد.