اقتصاد گلستان را می‌توان بر مدار گردشگری چرخاند
زهرا خورشیدکلایی
نوشته‌های مرتبط
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی کشور، مشکلات اقتصادی است و چون گلستان سال‌ها از قافله صنعت و تولید کشور عقب بوده است، نسبت به سایر استان های کشور مشکلات بیشتری در این زمینه دارد. استان‌های شمالی کشور، از جمله گلستان، به دلیل سرسبزی و شرایط محیط زیستی خاص، در سال‌های ابتدای انقلاب و طبق مصوبه دولت، از رشد صنعتی محروم شدند و این امر دلیلی شد تا با دلار ارزان‌قیمت آن زمان!!!، صنعت در استان‌های به‌ظاهر خشک و کویری، رشد جهشی پیدا کند و گلستان به دلیل این مصوبه از پیشرفت صنعتی محروم بماند. هم‌اکنون چیزی به نام صنعت، آن‌گونه که در استان‌های صنعتی کشور مشاهده می‌کنیم، در گلستان محلی از اعراب ندارد. صنایع کنونی استان گلستان، هم‌اکنون صنایعی کوچک هستند که نمی‌توانند ارزش افزوده چندانی ایجاد کنند. از طرفی استان گلستان همواره به‌عنوان قطب کشاورزی کشور و محل تأمین محصولات استراتژیک بوده و به همین دلیل هم صنعت کمتر در آن مورد توجه بوده است. اما صنایع تبدیلی استان که در کنار محوریت کشاورزی می‌توانست بسیار توسعه پیدا کند، به دلیل فراهم نبودن بستر توسعه صنعتی استان نتوانست رشد مناسبی داشته باشد. هم‌اکنون با وجود این‌که ۵۰ درصد از صنایع استان، صنایع تبدیلی هستند؛ اما چون صنایع کوچکی هستند، نمی‌توانند نقش پررنگی در اقتصاد استان داشته باشند. گردشگری استان گلستان هم همواره در زیر سایه دو استان مازندران و خراسان مانده و رشد درخوری نکرده است. در گفت‌وگو با دکتر سعید لیلاز، از اقتصاددانان برجسته کشور، وضعیت اقتصاد استان و راهکارهای رشد اقتصادی آن را بررسی کرده‌ایم.
آقای لیلاز! در بخش صنعت، توسعه صنعتی قابل توجهی را در استان گلستان شاهد نیستیم. به‌طوری که صنایع سنگین استان به زحمت به تعداد انگشتان دست می‌رسد. در صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی نیز، علی‌رغم ظرفیت نسبتاً بالای محصولات کشاورزی در استان، به‌شدت با کمبود مواجه هستیم. با این‌حال، رشد اقتصادی استان آمار و ارقام مطلوبی را منعکس می‌کند. این تناقض چگونه قابل هضم است؟
اگر هر تولیدی، از ماهواره گرفته تا موشک، در یک جامعه‌ای صرف نکند، نمی‌توان آن صنعت را به زور در جامعه جا انداخت. کشاورزی کنونی ما اقتصادی نیست و تبدیل محصولات کشاورزی و فرآوری آنان نیز قابل صرفه نیست و با وجود این‌که طی سال‌های اخیر، در زمینه فرآوری محصولات کشاورزی پیشرفت زیادی در کشور داشته‌ایم، ولی تا زمانی که قدرت خرید مردم بالا نرود و نتوانند از این محصولات استفاده کنند، نمی‌توان به رونق صنایع تبدیلی و فروش محصولات فرآوری‌شده کشاورزی امیدوار بود. در حال حاضر فقر عمومی بر جامعه ایرانی حاکم است، شاکله اصلی مصرف‌کنندگان ایرانی در ۱۰ سال گذشته از هستی ساقط شده‌اند و مصرف سرانه شیر در ایران طی همین مدت به نصف رسیده است. یکی از مهم‌ترین مشکلات کنونی در بازار و اقتصاد، فقدان تقاضا است که موجب رکود شده است. یکی از راهکارهای اساسی برای رونق کشاورزی و صنایع تبدیلی، صادرات است که امکان عملی‌تری برای رهایی اقتصاد از بن‌بست کنونی را فراهم می‌کند. هرچند فقدان صنایع تبدیلی هم در کل کشور و استان گلستان موجب می‌شود سالانه ۲۰ تا ۳۰ درصد از محصولات کشاورزی به هدر برود.
نقش و جایگاه منطقه ویژه اقتصادی گلستان را در پیشرفت و توسعه استان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من نقش تعیین‌کننده‌ای برای مناطق آزاد قائل نیستم؛ چون ایده مناطق آزاد قدیمی و از کار افتاده است و متعلق به زمانی است که نرخ تعرفه گمرکی در سرزمین اصلی بالاتر باشد و تنها برای مناطقی چون کیش و قشم و هندورابی کاربرد دارد. ایده مناطق آزاد در استان گلستان یا مناطق دیگری مانند انزلی و… تنها می‌تواند سبب واردات بیشتر شود و تولید را نابود کند و اگر استان گلستان می‌خواهد تحولی در اقتصاد خود ایجاد کند، باید سراغ گردشگری برود.
به بحث گردشگری در استان اشاره کردید. نقایص و کاستی‌های این بخش را عمدتاً در چه مسائلی می‌دانید؟ و چرا با توجه به ظرفیت‌های فوق‌العاده استان گلستان در بخش گردشگری، این استان در این بخش با ضعف جدی مواجه است؟
گلستان در مسیر مشهد قرار دارد و مسافرانی که از بسیاری از نقاط کشور، عزم سفر به مشهد را دارند، باید از این نقطه بگذرند. به همین دلیل اگر استان در همین یک زمینه متمرکز شود می‌تواند به نتیجه برسد. در کشورهای توسعه‌یافته دنیا دیگر به دنبال تولید فولاد و محصولات مانند آن نیستند، بلکه این صنایعی مانند «هایتک» است که توسعه می‌یابد. در زمینه گردشگری هم هرگونه حساب باز کردن روی دولت، کاری بی‌ربط است و بخش خصوصی باید در این زمینه وارد شود. بخش خصوصی در بقیه نقاط کشور فعال است و می‌تواند در استان گلستان هم فعال بشود. ساخت هتل‌های چندستاره و فراهم کردن امکانات زیرساختی در این زمینه می‌تواند موجب رونق گردشگری در استان شود. گرگان دارای خطوط ریلی و راه آهن فوق‌العاده است که ظرفیت بزرگی برای گردشگری استان است و تاکنون کسی به آن توجه نکرده است. البته وضعیت این خط آهن در حال حاضر اصلاً مناسب نیست؛ ولی اگر کمی رسیدگی و مناسب‌سازی شود، می‌تواند زمینه خوبی برای جذب گردشگر از تهران و دیگر نقاط کشور فراهم آورد. ضمن این‌که اتصال راه آهن گرگان به مشهد نیز، با توجه به عبور مسافران از استان گلستان برای رسیدن به مشهد، ظرفیتی عظیم به رشد توریسم و گردشگری در استان اضافه می‌کند که جای بحث و بررسی بیشتری است. مسیر قطار تهران به گرگان ظرفیتی است که باید در استان گلستان مورد توجه واقع شود و مسافرانی که از این مسیر به استان سفر می‌کنند می‌توانند در ایستگاه‌های مختلف پیاده شده و از جاذبه‌های مختلف این مسیر، از جمله ورسک، بازدید کنند و با استراحت در گلستان، به سفر خود ادامه دهند. پروازهای مناسب فرودگاه برای مشهد و تکمیل زیرساخت‌های راه و ریل و فرودگاه، خود مقدمه‌ای برای جذب گردشگر به استان است.