نگاهی به اجرای طرح رفوژ در خیابان اصلی شهر رزن

جلال نباتی

دانشجوی رشتۀ انسان­شناسی

شهر رزن به موازات جادّۀ تهران- همدان گسترده شده که یکی از دلایل این رشد طولی، محدود شدن آن از سمت شرق و غرب به دو رودخانه است و هم­چنین یکی از دلایل اصلی و اقتصادی این رشد طولی، وجود همین جادّه است که به موجب آن، مغازه­هایی در طول این جادّه به وجود آمده است. ادارات و بیمارستان هم در کنار این جادّه ساخته شده­اند. رزن شهری کنار جادّه­ای و عبور و مرور یکی از مولّفه­های اصلی این شهر است. دو بخش سردرود و قروه درجزین با متصل شدن به این جادّه با جاهای دیگر در ارتباط هستند، هر چند امروزه از مسیرهای دیگری، ارتباط با شهرهای دیگر امکان­پذیر است ولی هم­چنان خیابان اصلی شهر رزن یکی از مهم­ترین راه­های مواصلاتی است و حمل و نقل آسان و بدون اضطراب و چالش در آن برای مردم مهم و حیاتی است و بی­تردید ارتباط بهتر و آسان­تر با مکان­های دیگر در رشد و بالندگی شهر تأثیرگذار است. در اجرای هر طرحی، به هر اندازه مشارکت فعّال افرادی که در ارتباط مستقیم با اجرای طرح هستند، بیشتر باشد موفقیت طرح و مسئولیت­پذیری افراد بیشتر خواهد شد. اجرای طرح رفوژ در خیابان اصلی شهر به دلیل عدم مشارکت فعّال مردم، با مشکلات و چالش­هایی همراه و بازار فروش و وضعیت اقتصادی به دلیل عدم رفت و آمد آسان، دچار رکود شده و حمل و نقل آسان و بدون دغدغه را در شهر با چالش­هایی همراه کرده است. اگر مسیرهای جایگزین و فرعی برای ارتباط با ادارات و بیمارستان از سمت دمق و قروه درجزین در نظر گرفته شود از حجم ترافیک از مسیر اصلی کاسته خواهد شد و حمل و نقل با آرامش و آسایش بیشتری همراه خواهد بود.
کلیدواژگان: رزن، طرح رفوژ، حمل و نقل، مشارکت فعّال، حافظۀ جمعی

مقدمه

شهر رزن یکی از شهرهای گذری است که در مسیر تهران به همدان قرار دارد. جادّۀ تهران_ همدان از داخل شهر می­گذرد؛ طرح اولیّه این جادّه را روس­ها برنامه­ریزی کرده بودند که از شمال کشور شروع می­شد تا به جنوب کشور متصل شود به همین دلیل به این جادّه، جادّۀ بین­الملل هم گفته می­شده است و از این جادّه برای سفر به عراق استفاده می­کردند. به وجود آمدن این جاده و شکل­گیری آن به شهر رزن که شهری است که در مسیر این جادّه قرار دارد اهمیت داده است و تا چند سال پیش استان­های غربی کشور برای رفتن به تهران از این مسیر استفاده می­کردند و عبور و مرور از طریق این جادّه میسر بود تا اینکه در سال­های اخیر با اجرای طرح بزرگراه کربلا که تهران را به همدان و استان­های غربی متصل می­کندّ عبور و مرور از این جادّه کمتر شده است. بزرگراه کربلا از فاصلۀ سی و پنج کیلومتری شهر رزن عبور می­کند.

به دلیل اهمیت این جادّه و وضعیت جغرافیایی رزن، مناطق مسکونی و اداری شهر رزن به موازات این جادّه شکل گرفته است و هم­چنین مغازه­ها و خرید و فروش اجناس بیشتر در اطراف این خیابان انجام می­شود و عبور و مرور به سمت همدان و استان­های غربی و قزوین و تهران از این جاده امکان­پذیر است، در نتیجه عملاً این خیابان اصلی و مهم رزن است. بعد از بیمارستان ولی عصر میدان جهاد قرار گرفته است که شمال میدان به سمت تهران، شرق آن به سمت ادارات دولتی، غرب این میدان به سمت شهرک فرهنگیان و جنوب آن به سمت همدان و داخل شهر رزن است و بعد از پمپ بنزین و کنار پارک ملّت میدان شهدا قرار دارد که بعد از آن بزرگراه همدان شروع می­شود.

بعد از میدان جهاد سه راهی دمق قرار دارد که راه ورودی منطقۀ سردرود به رزن است و حدود پانصد متر جلوتر، سه راهی قروه درجزین قرار دارد که این مسیر رفت و آمد بخش قروه درجزین است و روبروی این سه راهی خیابان دیگری وجود دارد که یکی از خیابان­های پر رفت و آمد رزن است و در کنار این خیابان، ایستگاه تاکسی­ قرار دارد و به عبارت دیگر این نقطه پر رفت و آمدترین نقطۀ شهر است و مسافرهایی که قصد سفر به تهران را داشته باشند در حوالی این چهار راه حضور دارند.

در ماه­های اخیر طرح رفوژ از میدان جهاد تا سه راهی قروه اجرا شده است. از آغاز میدان تا سه راهی قروه امکان دور زدن وجود ندارد و دور زدن تنها در سه راهی قروه برای ماشین­های سواری امکان­پذیر است و ماشین­های سنگین و کامیون امکان دور زدن ندارند و دور زدن در سه راهی قروه برای این ماشین­ها ممنوع است. این طرح باعث شده است که حجم ترافیک در این نقطه بیشتر شود و عبور و مرور را با مشکل جدّی مواجه کند. در این نوشتۀ کوتاه سعی شده است این طرح و مشکلاتی که اجرای آن برای مردم به وجود آورده، بررسی شود و هم­چنین پیشنهادهای جایگزین مطرح گردد.
خیابان اصلی که حدود چهل متر است در سمت راست و چپ آن بلواری قرار دارد و که در دو سمت، مسیر کندرو طراحی شده است و مابین این دو بلوار خیابان اصلی که محل حرکت ماشین­هاست و مسیر منطقۀ سرورد و بخش قروه درجزین به این خیابان متصل می­شود و در دو سمت این خیابان مغازه­ها شکل گرفته­اند و محل خرید و فروش اجناس است. طرح رفوژ در این خیابان اجرا شده و از وسط این خیابان جدول­گذاری شده و حدود بیست سانتیمتر از فضا را به خود اختصاص داده است و در درون این جدول درختکاری و گلداری صورت گرفته است و از آغاز آن که از میدان جهاد شروع و به سه راهی قروه ختم می­شود دور برگردانی تعبیه نشده است.
یکی از شاخصه­هایی اصلی شهر وجود مسیر حمل و نقل آسان است که شهروندان بتوانند به آسانی در آن تردّد داشته باشند، بدون آنکه دچار مشکل شوند و مسیرهای رفت و آمد، نگرانی و اضطراب برای شهروندان به وجود نیاورد. اجرای این طرح باعث ایجاد مشکلاتی در عبور و مرور شهروندان و کسانی­که از این جادۀ عبوری استفاده می­کنند، شده و عبور مرور را با مشکلاتی مواجه ساخته است و باعث به وجود آمدن ترافیک در سطح شهر شده است و سفر با ماشین را با هزینۀ بیشتری همراه کرده است. برای رسیدن به مکانی باید فاصله­ای حدود دو کیلومتر بیشتر رانندگی کرد که این موضوع باعث افزایش سوخت و استهلاک و باعث ایجاد ترافیک بیشتر شده است. شهر رزن به دلیل اینکه شهر کوچکی است و دست­یابی به مراکز فروش و ادارات دولتی از محل زندگی مردم فاصلۀ زیادی ندارد اگر برنامه­های شهری به گونه­ای باشد که امکان پیاده­روی مشاهده­ای در شهر بیشتر شود از حجم سفر سواره کاسته خواهد شد. «راه حل سازماندهی ترافیک شهری، به موازات بهبود عرضه شامل ارتقاء معابر و شبکۀ دسترسی و تسهیلات شبکۀ حمل و نقل، شامل مدیریت کاربری زمین و برنامه­ریزی برای کاهش نیاز به جابه­جایی و کاهش سفر سواره است و هم­چنین، مدیریت تقاضا شامل برنامه­هایی برای کاهش تقاضای سفر یا کنترل سفرهای سواره برای استفاده بهینه از معابر موجود می­باشد (سرخیلی، ۱۳۹۵: ۱۸).
با اجرای طرح بزرگراه کربلا عبور و مرور از این بزرگراه صورت می­گیرد و ارتباط شهر رزن با استان­های غربی کمتر شده است و مردم برای رفتن به تهران مسیر بزرگراه را که مسیری نزدیکتر و سریعتر است انتخاب می­کنند و از داخل شهر رزن عبور نمی­کنند و عدم عبور از این شهر و در حاشیه قرار گرفتن آن، باعث انزوای این شهر شده است و هم­چنین سفر به تهران برای شهروندان رزن با هزینۀ بیشتری همراه شده است. به دلیل اینکه اجرای طرح رفوژ عبور و مرور را با مشکل مواجه کرده است، مردم مسیری جایگزینی را برای حرکت به سمت تهران انتخاب می­کنند و ترجیح می­دهند از شهر رزن عبور نکنند و این عامل باعث هر چه بیشتر در انزوا قرار گرفتن شهر می­شود. « افزایش کمّی و بهبود سفرهای شهری از عوامل و پیش­شرط­های اساسی رشد شهرهای مدرن بوده است. بنابراین اقتصاد این شهرها و تداوم آن­ها به عنوان موجودیت اقتصادی و جاذب سرمایه به صورت گسترده­ای به کمّیت و کیفیت شبکه­های حمل و نقلی بستگی دارد» (فکوهی، ۱۳۹۶: ۲۹۶). کسانی­که خواستار دور زدن شهر بودند، کمربندی شهر رزن وجود دارد که می­توانند آن مسیر جایگزین را انتخاب کنند ولی با اجرای طرح رفوژ خیابان اصلی، عبور از داخل شهر مشکل است و باعث افزایش اضطراب می­شود و گذر از شهر دارای کیفیت و با سلامت نیست. «واژۀ زیست­پذیر به معنی دارای کیفیت دلخواه همراه با سلامت اقتصادی، ثروت و رفاه اجتماعی و قابل زیست بودن محیط زندگی است. شهرهای زیست­پذیر دارای گرایش­های انسانی­اند، محیطی دوستانه دارند و از نظر اقتصادی کارآمد و کامیاب و از نظر اجتماعی سالم هستند» (حیدری بیگوند، ۱۳۸۷: ۵۸).
همان­طور که اشاره شد از نظر اقتصادی و بازار، اطراف این خیابان محل جنب و جوش اقتصادی است و مغازه­ها اطراف این خیابان قرار دارند و مردم برای خرید از مناطق اطراف با ماشین­های شخصی به رزن می­آیند. با اجرای این طرح و ایجاد مشکل در عبور و مرور و قطع شدن ارتباط دو طرف خیابان، وضعیت اقتصادی دچار تنش شده است و مغازه­داران نسبت به این موضوع واکنش نشان می­دهند و همین مورد تنش­هایی را ایجاد کرده است و آنان خواستار برچیده شدن این طرح هستند و این طرح را مانع کسب درآمد خود می­دانند و اعلام می­کنند که وضعیت بازار با اجرای این طرح دچار کساد و رکود شده است و بیشتر شهروندان نیز این را بی­فایده می­دانند و موافّق اجرای آن نیستند. «دیوید دریسکل در اثر خود با عنوان شهرهایی بهتر همراه با کودکان و نوجوانان (راهنمایی برای مشارکت) که توسط یونسکو به چاپ رسیده، مباحثی در رابطه با مشارکت و انواع آن مطرح می­کند. وی معتقد است، مشارکت بر سه اعتقاد ذیل مبتنی است: الف: توسعه، در وهلۀ اوّل و پیش از همه، باید به نفع ساکنان محلّی باشد. ب: مردمی که در محدودۀ برنامه­ریزی زندگی می­کنند دقیق­ترین اطّلاعات را دربارۀ آن محدوده و موضوعات مرتبط با آن را دارند. پ: مردمی که بیشترین تأثیرات را از تصمیمات می­پذیرند، سهم بیشتری برای مشارکت در روند تصمیم­گیری دارند» (حبیبی، سعیدی رضوانی، ۱۳۸۴: ۱۷).
در حافظۀ جمعی مردم رزن، خیابان اصلی نمود ویژه­ای دارد و رزن با این خیابان در ذهن دیگران از گذشته تا اکنون شکل گرفته است و این جاده که به آن جادۀ بین­الملل می­گویند و خاطراتی از ساخت آن در ذهن پیران و کهن­سالان نقش بسته است و جادّه­ای است که تهران را به استان­ همدان و کرمانشاه و سنندج متّصل می­کند و دیدن افرادی از اقوام دیگر و ارتباط با آنان جزئی از خاطرات این مردم است و عبور اتوبوس­ها در هر ساعتی از شب، نوید سفری آسوده بود؛ هم­اکنون به دلیل ایجاد بزرگراه و گذر با فاصلۀ آن از شهر رزن و هم­چنین ایجاد طرح رفوژ که ساختار این خیابان را از هر نظر به هم ریخته است خاطرۀ جمعی افراد را دچار اشکال و به­هم ریختگی کرده است. «در واقع علاوه بر حافظۀ فردی خود، یک حافظۀ جمعی نیز داریم که دربردارندۀ خاطرات، عقاید، ارزش­ها و باورهای مشترک با دیگران است. این خاطره­ها هستند که در ما به نوعی احساس پیوستگی در گذشته، حال و آینده را ایجاد می­کند و در واقع خاطرۀ جمعی از شهر، خاطرات مشترک میان افراد مختلف یک اجتماع است که می­تواند افراد یک کشور، یک شهر، یک محلّه و … باشد» (خصم­افکن نظام، نویدی مجد، ۱۳۹۶: ۶۸).
به نظر می­رسد برای کم کردن حجم ترافیک و عبور و مرور آسان در خیابان اصلی اگر از مسیر دمق، مسیر خیابان آیت­ الله نوری بازگشایی شود و کسانی که قصد حرکت به سمت شهرک فرهنگیان و بیمارستان را دارند، بدون آمدن به خیابان اصلی بتوانند از مسیر خیابان دمق به سمت خیابان نوری حرکت کنند و از آن مسیر به شهرک فرهنگیان و بیمارستان و ادارت دسترسی داشته باشند، حجم عبور و مرور در خیابان اصلی کمتر می­شود. برای جادّۀ قروه، قبل از رسیدن به سه راهی قروه خیابان ورزش در نظر گرفته شود که شهروندان از آن مسیر به خیابان چمران برای رفتن به ادارت و بیمارستان و شهرک استفاده کنند و هم­چنین می­توان از خیابان­ تختی قبل از رسیدن به سه راهی قروه، برای حرکت به سمت پمپ بنزین و همدان استفاده کرد تا از حجم ترافیک در سه راهی قروه کاسته شود و عبور و مرور در این قسمت به آسانی میسّر شود.

بحث و نتیجه­ گیری
کسانی­که در ارتباط مستقیم در یک مکانی هستند و در آنجا زندگی می­کنند بیشترین برخورد و کنش و واکنش را با آن محیط دارند و نسبت به مسائل آن مکان نسبت به دیگران اطلاعات بیشتری دارند و اگر اجرای طرح­ها با مشارکت فعّال این افراد انجام شود امکان موفقیت طرح بیشتر خواهد بود و افراد نسبت به آن طرح با مسئولیت بیشتری برخورد خواهند کرد و در اجرای هر طرحی باید امنیت و آسایش شهروندان در نظر گرفته شود. اجرای طرح رفوژ خیابان اصلی شهر رزن هم از این امر مستثنی نیست و به دلیل اینکه باعث ایجاد امنیت و آسایش بیشتر شهروندان نشده و هم­چنین از نظر اقتصادی باعث کساد مغازه­ها شده است و عبور و مرور آسان را با چالش مواجه کرده و هزینه آن را بالا برده است، انتقادهای زیادی از طرف شهروندان صورت گرفته است و خواستار توقّف اجرای طرح هستند. اجرای این طرح باعث افزایش حجم ترافیک در سه راهی قروه شده است. با مشخص کردن مسیرهای جایگزین برای دسترسی آسان شهروندان به مراکز اصلی شهر، از حجم ترافیک از خیابان اصلی کاسته می­شود و در این صورت عبور و مرور در خیابان اصلی با کیفیت بهتر و با امنیت و هزینۀ کمتری امکان­پذیر خواهد شد.

منابع و مآخذ
– حبیبی، سیدمحسن. سعیدی رضوانی، هادی. (۱۳۸۴). شهرسازی مشارکتی؛ کاوشی نظری در شرایط ایران. مجلۀ هنر و معماری، هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی. زمستان، شمارۀ ۲۴.
– حیدری بیگوند، فریبا. (۱۳۸۷). حمل و نقل زیست­پذیر، حمل و نقل در شهری زیست­پذیر. مجلۀ روند اقتصادی، مرداد، شمارۀ ۴۳.
– خصم­افکن نظام، عرفان. نویدی مجد، فرشته. (۱۳۹۶). رفتار پژوهی زندگی شهری در شهرهای معاصر به منظور دستیابی به شهر پیاده­مدار. مجلۀ هنر معماری، معماری سبز، تابستان، شمارۀ ۷.
– سرخیلی، الناز. (۱۳۹۵). بررسی ابرپروژه­های حمل و نقل شهری در شهر تهران، تطابق و تضاد با توسعۀ پایدار. مجلۀ هنر و معماری، مطالعات محیطی هفت­حصار. پاییز، شمارۀ ۱۷.
– فکوهی، ناصر. (۱۳۹۶). انسان­شناسی شهری. تهران: نشر نی، چاپ یازدهم.