نشست مناسک و شهر در رسانه ها

گزارش نشست هشتاد و یکم یکشنبه های انسان شناسی و فرهنگ با عنوان «شهر و مناسک»، با تاکید بر نقش مناسک در مدیریت شهری؛ و ریشه ها، ماهیت و کارکرد مناسک مذهبی روز دوشنبه به ترتیب در خبرگزاری مهر و پایگاه بین المللی شفقنا منتشر شد. در زیر این دو خبر را می خوانید. گفتنی است گزارش کامل و رسمی این خبر به زودی روی سایت انسان شناسی و فرهنگ منتشر خواهد شد.

خبرگزاری مهر: گونه های مختلف مناسک شهری/آئین هامی تواند به داد مدیریت شهری برسد
فکوهی، استاد انسان شناسی گفت:در حال حاضر مدیریت شهرها با سیاست گذاریهای کالبدی-فناورانه،امنیتی واقتصادی امکانپذیر نیست و مناسک و آئین ها می تواند به مدیریت و هماهنگی در شهرهای مدرن کمک کند.

به گزارش خبرنگار مهر، هشتاد و یکمین نشست یکشنبه های انسان شناسی و فرهنگ با عنوان «شهر و مناسک»عصر روز گذشته (یکشنبه ۲۲ فروردین ماه) در پژوهشگاه فرهنگ ،هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست، مستند «خون مردگی» ساخته محمد کارت به نمایش درآمد. کارت در این مستند به نمونه ای از رفتارهای اجتماعی در مراسم دینی ماه محرم در شهر شیراز اشاره کرده بود و نشان داده بود که بعضی از مناسک دینی در شهرهای بزرگ به سمت کژکارکردی می روند یعنی گاهی بعضی از مراسم دینی می توانند به جایی اینکه جایی برای روابط صح آمیز باشند به یک موقعیت پرتنش تبدیل شوند.

پس از نمایش این مستند، ناصر فکوهی استاد دانشگاه تهران و مدیر انسان شناسی و فرهنگ درباره موضوع «نگاهی انسان شناختی بر مناسک در کلانشهرهای مدرن» سخنرانی کرد.

فکوهی با اشاره به اینکه در حال حاضر مشغول انجام پروژه ای با موضوع مناسک در کلانشهرهای مدرن است گفت: بیشتر اوقات وقتی واژه مناسک را می شنویم ذهنمان به سمت مراسم مذهبی می رود در حالی که در علوم اجتماعی مناسک معنی وسیعی دارد و وفقط به مراسم مذهبی اطلاق نمی شود.

وی در تعریف مناسک توضیح داد: مناسک به گروهی از رفتارهای انسانی می گویند که به صورت فردی یا جمعی، خود انگیخته یا سازمان یافته، در زمان و مکان های مشخص و تکرار شونده انجام می گیرند و صحنه پردازی(میزانسن) های خاصی را ایجاد می کنند.

فکوهی ادامه داد: در حال حاضر شهر های بزرگ، هم از لحاظ شمار و هم از لحاظ تراکم جمعیتی و روابط کارکردی در حال افزایش هستند ومدیریت این شهرها، صرفا با سیاست گذاری های کالبدی – فناورانه (مهندسی وطراحی شهری و فناوری های شهری) ، امنیتی (پلیسی – مراقبتی)، یا اقتصادی (بازار و روابط رقابتی) امکان پذیر نیست؛ در این جا آیین های شهری می تواند به ما در مدیریت و هماهنگی و اسایش و رفاه در شهر مدرن کمک کند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: بین مدرنیته و تراکم انسانی رابطه معناداری وجود دارد به این معنا که هرچه مدرنیته افزایش پیدا کند خدمات شهری هم افزایش پیدا می کند و در نتیجه خدمات شهری افزایش می یابد نکته مهمی که در این میان وجود دارد این است که در شهری مثل تهران میزان گسترش انقدر بالا بوده که شهر هم از جهت عمودی و هم از جهت افقی گسترش پیدا کرده است در چنین تراکم جمعیتی فاصله میان افراد کم و به همان اندازه تنش، استرس و مشکل زیاد می شود. اگرچه برای خدمت رسانی بهتر ناگزیر به این تراکم هستیم اما به همان اندازه امکان رخ دادن خطر هم ایجاد می شود. بنابراین هر چه یک شهر جذاب تر شود خطر بیشتری هم در کمینش است مانند شهرهای بزرگ و جذابی مثل تهران، نیویورک و…

مدیر انسان شناسی و فرهنگ در ادامه با اشاره به گونه شناسی مناسک شهری به شرح این گونه ها پرداخت و گفت: مناسک در شهرهای بزرگ و مدرن گونه های مختلفی دارند که به تعدادی از آنها اشاره می کنم؛ «آیین های گذار» مثل تولد، بلوغ، ازدواج، مرگ که جزو شناخته شده ترین آئین ها هستند و تقریبا همه فرهنگ ها آن را دارند مثل اینکه در عروسی همه می خندند و یا در مراسم عزا همه سوگوارند. «آیین های واژگونی» مثل جشن ها و جشنواره های روستایی و شهری، تظاهرات خیابانی و خشونت های شهری، «آیین های سیاسی بنیان گذار» مثل جشن ها، رژه های ملی و سالگردهای یادمانی.

فکوهی در ادامه این گونه های مناسک شهری گفت: «آیین های دینی» مثل راه پیمایی های مذهبی، دسته های سوگواری و آیین های خاص نظیر نخل گردانی، قالی شویی،«آیین های مدرن شهری» مثل جشن موسیقی، جشن درهای باز، پلاژ پاریس، شب های سفید، «آیین های روزمرگی حرکت شهری» مثل حرکت کاری، سفرهای چرخه ای، پرسه زنی در شهرو فرایندهای کار اداری یا خدماتی، «آیین های بازنمایی در ادبیات و سینما و سایر هنرها» مثل بازنمایی مناسک در نظام های تصویری، هنری و متنی و «آیین های نمادین و نشانه شناختی» به این معنا که مناسک به مثابه یادمان نشانه ای و نظام های حافظه و هویت ساز و تاریخ سازند همگی جزو گونه های مختلف مناسک شهری هستند.

این استاد انسان شناسی در توضیح آئین زندگی روزمره تصریح کرد: ساده ترین آئین زندگی روزمره راه رفتن است، اینکه افراد در خیابان ها، فروشگاه ها، اماکن شلوغ و… به گونه ای راه بروند که به هم برخورد نکنند و به عبارتی حرکتشان با یکدیگر تنظیم شود خودش جزو مناسک شهری است که معمولا به آن توجه نمی شود و همه فکر می کنند این برخورد نکردن یک امر عادی است.

فکوهی همچنین فضای مناسکی را به دو قسمت کرد؛ فضا های فیزیکی در تقسیم بندی کالبدی (فضاهای باز، نیمه باز و بسته) و فضاهای تعاملی در تقسیم بندی (عمومی، نیمه عمومی، خصوصی).

نویسنده «انسان‌شناسی شهری» در پایان با پاسخ به این سوال که چگونه می توان از مناسک برای بهبود نظام های شهری استفاده کرد بحثش را جمع بندی کرد و گفت: با درک دقیق و چند بعدی نظام ها و ساختارها و سازوکارهای مناسک شهری، ایجاد امکان برای نظام های پویای اجتماعی برای بالا بردن خلاقیت و پویایی این مناسک و ایجاد هماهنگی آنها با یکدیگر و بهره برداری از مناسک برای تبدیل نظام های چند گانه به نظام های یگانه می توانیم شرایط فعلی در شهرهای مدرن را مدیریت و آسایش و رفاه را برای ساکنان آن فراهم کنیم. به عنوان نمونه ما نمی توانیم همیشه افراد را آزاد بگذاریم به خیایان ها بروند و شادی کنند، سرود بخوانند یا موسیقی بنوازند یا به هرجایی که گل و سبزه بود بروند ولی می توانیم مناسک و مراسم هایی را برپا کنیم تا انها در یک روز خاص آن کار را انجام دهند و هیجان خود را تخلیه کنند تا در مواقع دیگر به تخریب دست نزنند همانطور که در برخی از کشورها یک مراسم خاص است که افراد مجازند در آن روز از مجسمه های شهر بالا بروند.

فکوهی پس از پایان سخنرانی اش عکس های بسیاری در رابطه با گونه های مختلف مناسک شهری نشان داد.

در بخش دیگری از این نشست فاطمه سیارپور کارشناس ارشد انسان شناسی و معاون انتشارات و مدیر مرکز اسناد موسسه انسان شناسی و فرهنگ درباره «بدن در مناسک مدرن» سخنرانی کرد. این نشست با پرسش و پاسخ میان حاضران و سخنرانان تمام شد.

لینک خبر:http://www.mehrnews.com/news/3595397/%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%DA%A9-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C

شفقنا: ناصر فکوهی: برخی مناسک لزوما ریشه در همان دین ندارد؛ گزارش شفقنا زندگی از نشست « شهر و مناسک»
شفقنا زندگی- کلان شهرهای مدرن مکان گرد هم آمدن میلیون ها انسان است. این جمعیت های بزرگ اغلب دارای سبک های زندگی، طرز فکر ها و سلایق بسیار متفاوت هستند و به همین دلیل روابط بسیار گوناگون و گاه حتی متضادی با فضا و زمان شهری برقرار می کنند و نیازهایشان بسیار از یکدیگر متمایز است. شهرهای مدرن باید بتوانند در عین آنکه به این نیازها پاسخ می دهند و آنها را سازماندهی و مدیریت می کنند، از این طریق به خصوص بر آن باشند که تفاوت ها و تضادهای ناگزیر به تنش های شهری منجر نشود و برای شهر و شهروندان مشکل ایجاد نکند.

به گزارش خبرنگار شفقنا زندگی، نشستی با عنوان « شهر و مناسک» برگزار شد که در ابتدا، مستند «خون مردگی» ساخته محمد کارت به نمایش درآمد. این مستند به نمونه ای از رفتارهای اجتماعی در مراسم دینی ماه محرم در شیراز اشاره کرده بود و نشان داده بود که بعضی از مناسک دینی در شهرهای بزرگ به سمت کژکارکردی می روند یعنی گاهی بعضی از مراسم دینی می توانند به جای اینکه محلی برای روابط صح آمیز باشند به یک موقعیت پرتنش و خطرناک همراه با خشونت تبدیل شوند.

ناصر فکوهی استاد رشته انسان شناسی دانشگاه تهران و مدیر مجموعه انسان شناسی و فرهنگ درباره موضوع «نگاهی انسان شناختی بر مناسک در کلان شهرهای مدرن» سخنرانی کرد . وی در ابتدا بیان کرد: ممکن است بسیاری از ما هنگامی که واژه مناسک را می شنویم صرفا به ریشه مذهبی کلمه که به مناسک دینی گفته می شده فکر کنیم در حالی که در زبان علوم اجتماعی و انسان شناسی، مناسک، معنای گسترده تری دارد و به مجموعه رفتارهای اجتماعی اطلاق می شود.

مناسک چیست؟

این انسان شناس در تعریف مناسک گفت: مناسک گروهی از رفتارهای انسانی است که به شکل فردی و جمعی انجام می شود، می تواند خود انگیخته یا سازمان یافته باشد و در زمان و مکان های مشخص تکرار شود. مناسک همیشه با میزانسن یا صحنه پردازی همراه است. سیستم شهری را می توان به یک میزانسن در ابعاد بزرگ تشبه کرد. تنها تفاوت سیستم شهری با سیستم نمایش این است که افراد اغلب به صورت ناخوداگاه کاری را انجام می دهند بدون اینکه به آن فکر کنند مثلا فرد به این فکر نمی کند که ایستاده یا نشسته است یا در چه حالتی قرار دارد.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر شهرهای بزرگ هم از لحاظ شمار و هم از لحاظ تراکم جمعیتی و روابط کارکردی در حال افزایش هستند؛ مدیریت این شهرها صرفا با سیاستگذاری های کالبدی، فناورانه، امنیتی، یا اقتصادی امکان پذیر نیست و مناسک و آئین ها می تواند به مدیریت و هماهنگی در شهرهای مدرن کمک کند.

رابطه معنادار بین مدرنیته و تراکم انسانی

فکوهی افزود: بین مدرنیته و تراکم انسانی رابطه معناداری وجود دارد. هرچقدر مدرنیته افزایش پیدا کند و رفاه و خدمات شهری بیشتر شود تراکم شهر نیز بیشتر می شود. در شهری مثل تهران میزان گسترش به قدری بالا بوده که شهر هم از جهت عمودی و هم از جهت افقی گسترش پیدا کرده است، در چنین تراکم جمعیتی فاصله میان افراد کم و به همان اندازه تنش، استرس و مشکل زیاد می شود. اگرچه از یک طرف تراکم ناگزیر است، چون خدمت رسانی شهری تنها در صورت وجود تراکم امکان پذیر است ولی از طرف دیگر تراکم ایجادِ خطر نیز می کند. بنابراین در چنین حالتی جذابیت شهر در قالب مهاجرت نیز بیشتر می شود و هر اندازه یک شهر جذاب تر باشد جمعیت بیشتری را نیز به داخل خود می کشد نظیر شهرهایی چون تهران، نیویورک و …

استاد دانشگاه تهران در ادامه به گونه شناسی مناسک شهری پرداخت و آنها را اینچنین عنوان کرد: آیین های گذار (مثل تولد، بلوغ، ازدواج و مرگ )، آیین های واژگونی ( مثل جشن ها و جشنواره های روستایی و شهری، تظاهرات خیابانی و خشونت های شهری)، آیین های سیاسی بنیان گذار ( مثل جشن ها و رژه های ملی ، سالگردهای سازمانی)، آیین های دینی (مثل راه پیمایی های مذهبی، دسته های سوگواری، آیین هایی خاص نظیر نخل گردانی و قالی شویی)، آیین های مدرن شهری (مثل جشن موسیقی، جشن درهای باز، پلاژ پاریس و شب های سفید در پاریس)، آیین های روزمرگی ( مثل حرکت های شهری، سفرهای چرخه ای، پرسه زدن در شهر ، فرآیندهای کار اداری یا خدماتی)، آیین های بازنمایی در ادبیات، سینما و سایر هنرها ( مثل مناسک خیالین یا بازنمایی مناسک در نظام های تصویری و هنری) و در نهایت آیین های نمادین و نشانه شناختی ( مناسک به مثابه یادمانی و نشانه ای و نظام های حافظه و هویت ساز و تاریخ ساز).

مترو همانند قوطی کنسرو ساردین

برخیاز مناسک لزوما به دینی که در حال انجام مناسک اش هستند ربطی ندارد.

وی همچنین با نمایش تصاویری از انواع مناسک توضیحاتی در مورد آنها ارائه کرد و گفت: مترو را به قوطی ساردین تشبیه کرده اند که افراد به قدری به شکل فشرده وارد قطار می شوند که هیچ فضای خالی باقی نمی ماند. در ایران تفکیک جنسیتی باعث شده این موقعیت کمتر شود یا با هم جنس صورت گیرد.

فکوهی در بخشی دیگر از سخنرانی خود با نمایش تصاویر مناسک دینی دیدگاه خود را این گونه اظهار داشت: در بسیاری از موارد تصورات غلطی نسبت به مناسک دینی داریم. به نظر من بسیاری از سیستم خون و خشونت در مناسک که با خشونت و خونریزی همراه است و همچنین حمل صلیب، در واقع پیشتر در مسیحیت دیده می شود. این تیپ از مناسک لزوما به دینی که در حال انجام مناسک اش هستند ربطی ندارد.

مدیر مجموعه انسان شناسی و فرهنگ همچنین فضای مناسکی را دو قسمت کرد؛ فضا های فیزیکی در تقسیم بندی کالبدی (فضاهای باز، نیمه باز و بسته) و فضاهای تعاملی در تقسیم بندی(عمومی، نیمه عمومی، خصوصی) و تاکید کرد که از سال های ۲۰۰۰ از ساختارهای غیر متراکم به سمت ساختارهای متراکم و شبکه ای رفته ایم .

چگونه از مناسک برای بهبود نظام های شهری استفاده کنیم؟

وی خاطرنشان کرد: در شهرهای مدرن برای اینکه بتوانیم شهر را به موقعیتی تبدیل کنیم که قابل مدیریت باشد لزوما نمی توانیم از سیستم های منظم شهری استفاده کنیم. ممکن است فرد یک قومی بخواهد با لباس قومی خود به سر کار برود اما چنین چیزی شدنی نیست ول می شود یک موقعیت مثل یک کارناوال را در اختیارش قرار داد تا با لباس قومی خود در آن حاضر شود. ما باید نیازهای افراد شهر را در نظر بگیریم و این امکان را به آنها بدهیم تا نیازهایشان رفع شود.

فکوهی در پایان نیز درباره اینکه چگونه می توان از مناسک برای بهبود نظام های شهری استفاده کرد گفت: با درک دقیق و چند بعدی نظام ها، ساختارها و سازوکارهای مناسک شهری، ایجاد امکان برای نظام های پویای اجتماعی برای بالا بردن خلاقیت و پویایی این مناسک و ایجاد هماهنگی آنها با یکدیگر و بهره برداری از مناسک برای تبدیل نظام های چند گانه به نظام های یگانه می توانیم شرایط فعلی در شهرهای مدرن را مدیریت و آسایش و رفاه را برای ساکنان آن فراهم کنیم. به عنوان نمونه ما نمی توانیم همیشه افراد را آزاد بگذاریم به خیایان ها بروند و شادی کنند، سرود بخوانند یا موسیقی بنوازند یا به هرجایی که گل و سبزه بود بروند ولی می توانیم مناسک و مراسم هایی را برپا کنیم تا آنها در یک روز خاص آن کار را انجام دهند و هیجان خود را تخلیه کنند تا در مواقع دیگر به تخریب دست نزنند.

مناسک ذاتا پدیده ای مذهبی نیستند

به گزارش خبرنگار شفقنا، فاطمه سیارپور کارشناس ارشد انسان شناسی و معاون انتشارات انسان و مدیر مرکز اسناد موسسه انسان شناسی و فرهنگ نیز به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: مناسک به مجموعه رفتارهایی گفته می شود که بر اساس سناریوهای از قبل تعیین شده اند و مفهوم مذهب در آن پر رنگ تر است. مناسک در زبان فارسی متداول بیشتر معنای مذهبی دارد. مناسک ضرورتا و ذاتا یک پدیده مذهبی نیستند و تکراری و کلیشه ای هستند.

وی افزود: مناسک، توالی از علامت هایی است که گویی یکبار اعلام شده و تردید و انتخابی در آن جایز شمرده نمی شود. در واقع نظامی از دستورات و روش های کامل و نهایی شده است که هر گونه انحرافی در آنها یک اشتباه منسوب می شود. رسمیت، ثبات و تکرار جنبه های مرکزی مسئله مناسک است.

این کارشناس ارشد بیان کرد: مناسک به طور مداوم و هر روز در زندگی اجتماعی انسان رخ می دهد. آنها سطح اولیه رفتار مبتنی برکدهای کنش متقابل را شکل می دهند؛ از سلام کردن و دست دادن گرفته تا کنشهای موقعیتی خاص و ماهرانه تر . انسان ها مجموعه ای از الگوهای مقتضی کنش متقابل را دارند که از لحاظ فرهنگی متناسب هستند که اگر از قلم بیفتد یا ناقص اجرا شوند اضافی و زائد به نظر خواهد آمد. وقتی ما دستی را برای احوال پرسی دراز می کنیم منتظر دستی از جانب طرف مقابل هستیم وقتی می گوییم « شما چطورید؟» انتظار داریم حداقل یک پاسخ ساده «خوبم. ممنون» را داشته باشیم نه شکایت های پی در پی و جزیی از امور را. مناسک کنش اجتماعی هستند که تکرار، رسمیت و ثبات در آنها دیده می شود. بر بستری از کنش متقابل و به صورت نمادین هستند. برساخته ای فرهنگی اند و به عبارتی ما در دنیایی مناسکی شده زنده می کنیم.

بدن؛ نقطه کانونی مناسک

او نیز انواع مناسک را اینگونه بر شمرد: مناسک گذار یا مناسک بحران های زندگی، مناسک مناسبت های تقویمی و یادبودی، مناسک مبادله یا مشارکت، مناسک مصیبت و اندوه، مناسک روزه داری، ضیاقت ها و جشنواره ها و مناسک سیاسی.

سیار پور درباره موضوع بدن و مناسک نیز خاطرنشان کرد: بدن به مثابه نقطه مرکزی، محوری و کانونی مناسک است. به عبارت دیگر مناسک شهری مناسکی با زمینه بدنی است. یک منسک نوعا شامل چندین ژانر کنش از زبان تا رقص تا آرامش و سکوت تا هنرهای تجسمی و غذا و هر تعدادی از سایر عناصر را شامل می شود.

او اجزای مناسکی در ارتباط با بدن را نیز تحرک (پیاده روی)، تغذیه ( خوردن و نخوردن)، حرکات بدنی ( رقص، سوگواری، بی تحرکی )، ربان ( تکلم، آواز ، شهرخوانی) ، حمل اشیا( معمولا با اجزای بدن مثل دست ارتباط دارد)، شنوایی (موسیقی ف صدا)، لامسه ( نقاشی بر بدن) دانست و درباره استحاله سیستم درد به سوی سیستم لذت در دوران مدرن توضیح داد: یکی از نتایج پایه گذاری سکولاریزاسیون در سیستم غربی مبتنی بر انسان گرایی، بدل شدن سیستم های درد به سوی لذت بوده است. به همین دلیل بدن دیگر نفی نمی شود بلکه برجسته می شود.از همین جا مناسک شادی به وجود می آید که بدن را هرچه بیشتر در لذت تعریف می کند. البته این بدان معنا نیست که دیگر مناسک درد یا غم وجود ندارد بلکه بدان معناست که مناسک شادی با گستردگی روز افزون خود با برجستگی بدن بر اساس یکسری از پدیده های حسی و زیستی مبتنی بر حواس چشایی، بویایی، دیداری ، لامسه و شنوایی هرچه بیشتر رویکردی شادی آور به مناسک می دهد و این مسئله دستاورد دوران مدرن است که خود را در شهر نشان داده است.

لینک خبر: http://fa.shafaqna.com/news/149129