صمدیها، رضا، ۱۳۸۹، قزوین از بلدیه تا شهرداری، قزوین: مرکز چاپ و انتشارات امور خارجه (با کمک مالی شهرداری قزوین).
این کتاب در۷۸۶ صفحه و شش بخش به بیان «شرح حال شهرداران و شهرداری از ابتدا تا عصر حاضر» می‌پردازد. «بی‌تردید آگاهی از تحولات هر پدیده، جهت اصلاح و اطلاع آن ضروری است و یکی از دلایل نفوذ عوارض عمل‌زدگی، روزمرگی، دنباله‌روی و بی‌هویتی در شهر، ضعف پشتوانه‌های فلسفی و اجتماعی است که عرصه را برای دیوان‌سالاری، غرب‌گرایی، سلیقه‌گرایی خرده‌کاری و پراکنده فراهم می‌سازد.» این بخشی از سخن شهردار در آغاز کتاب است.
نوشته‌های مرتبط
بخش نخست کتاب، در ۲۴ صفحه به معرفی اجمالی استان می‌پردازد. هر یک از سر فصل‌های این بخش، حداکثر دو صفحه را شامل‌اند و بیشتر جنبه‌های ژئوپلیتیکی، اقلیمی، موقعیت جغرافیایی، توپوگرافی و کاربری‌های زمین را، به صورت خلاصه شرح می‌دهد.
در بخش بعدی، که شامل ۵ فصل است؛ تاریخچه‌ای از چگونگی اداره‌ی شهرها تا فرایند تأسیس بلدیه، به شکل عام و این‌که حوزه‌های مسؤلیتی و ضرورت تشکیلش چه بوده‌است، قوانین مربوط به ساختار کلی بلدیه، شرایط و چگونگی عزل و نصب اعضای آن، گستره‌ی وظایف اعضا، سلسله مراتب اداری و اصطلاحات خاص تشکیلاتی آن آمده؛ هم‌چنین به طور خاص، بلدیه‌ی قزوین در ارتباط با بررسی تاریخی اقدامات، برنامه‌ریزی‌ها و تأثیر گذاری‌هایش مورد توجه قرار گرفته است.
سومین بخش کتاب که بیش از یک پنجم آن‌را دربر دارد، نویسنده به معرفی و شرح زندگی‌نامه‌ی مختصر شصت و پنج شهردار قزوین، از آغاز تأسیس تا به امروز پرداخته و این معرفی را با تصاویری از آن‌ها و اسناد مربوط به دوره‌ی کاری هر یک ( اسنادی مانند دست‌نوشته‌ها، نامه‌های اداری، آگهی‌ها و مصوبات با نام و امضای شهردار، بریده‌های روزنامه‌ی دارای مصاحبه با آنان یا مطلبی مرتبط با عملکردشان، جداول آماری برنامه‌های اجرایی و عمرانی و…) همراه کرده است. البته دربارهی شهرداران متأخر؛ بیان پیشینه‌ی شغلی، مهارت‌ها، چشم اندازها، شرح جزییات عملکرد‌ها و حاصل‌کارشان در زمینه‌های مختلف با تفصیل بیشتری نسبت‌به نخستین شهرداران انجام می‌گیرد.
نویسنده کتاب را حاصل ده سال پژوهش و تحقیق می‌داند. چنان‌که خود مؤلف در مقدمه می‌گوید: « کتاب حاضر شرح حال مختصر و گزارش اندک از بلدیه تا شهرداری از اوایل تأسیس تا به امروز است لذا برای به‌دست آوردن این اسناد و عکس‌های این مجموعه به منابع مختلفی رجوع کردهام و به سازمان‌های فرهنگی از جمله سازمان اسناد ملی ایران، سازمان وزارت کشور، مؤسسه‌ی انقلاب اسلامی ایران، مؤسسه‌ی تاریخ معاصر ایران، کتابخانه‌ی ملی ایران، آرشیو عکس‌های کاخ گلستان، کتابخانه‌ی مجلس شورای ملی ایران و ده‌ها کتابخانه که ردپایی از بلدیه‌ی قزوین در آن بود رجوع کردهام و با صد‌ها نفر اهل فضل مشورت نموده‌ام و چه بسیار سفر کردهام بعضی از اسناد قزوین را در این شهرها به‌دست آوردم…» «چون در سابق هر شهرداری که به شهر دیگر انتقال پیدا می‌کرد تا آنجا که برایش ممکن بود سعی می‌کرد آنچه اسناد مربوط به خودش است برمی‌داشت و به آن شهر می‌برد.» از این‌رو در مواردی که برای برخی از شهرداران تصویر، شرح حال، سند یا گزارش کاری در فرایند پژوهش به دست نیامده؛ مؤلف حداقل داده‌های موجود را هم منعکس کرده است، مثلاً یک آگهی مزایده یا یک مصوبه که نام یا امضایی از آن شهردار در آن وجود دارد.
گرچه در آغاز کتاب مؤلف ادعا می‌کند که :«…هدف آن نیست که بخواهیم این افراد را به پای میز محکمه بکشیم و بگوییم که چه کسی در این شهر خدمت کرد و چه کسی خیانت، نه هرگز هدف ما این نیست بلکه می‌خواهیم این افراد را بر نسل حاضر و نسل‌های آینده معرفی کنیم و بگوییم این شخصیت‌ها زمانی در حد و توان خود برای این شهر با تمام مشکلات موجود آنچه از دست و زبان بر می‌آمد خدمت کردند، اگر خوب و اگر بد تاریخ بهترین قضاوت‌کننده است.»؛ اما در مواردی به نقد و تمجید از عملکرد اداری آن‌ها می‌پردازد و گاه سلسله مراتب ارزشی ایجاد می‌کند.
آنچه از بخش بعدی کتاب برمی‌آید، شرح حال اعضای انجمن بلدیه و سپس اعضای شورای شهر است. البته علت تغییر نام، تغییرات عملکردی این دو انجمن و تعداد اعضای هر دوره دقیقاً توضیح داده نمی‌شود. در قسمت اول، چهارده عضو بلدی (در دوره‌های متمایز) با سمت‌های گوناگون (معاون بلدیه، رییس انجمن بلدیه، نایب رییس انجمن بلدیه و عضو انجمن) معرفی می‌گردند و خلاصه‌ای از شرح حال، سوابق و فعالیت‌ها به همراه تصویری از آن‌ها به چشم می‌خورد. در قسمت بعد نیز بیست و یک عضو شورای شهر با همین ترتیب معرفی می‌گردند.
بخش پنج کتاب که طولانی‌ترین قسمت آن را شامل می‌شود «رویداد‌های بلدیه» نام دارد. سی صفحه‌ی آغازین آن، متونی با عنوان «بلدیه در قزوین» به نقل از روزنامه‌ی بازپرس آورده شده که پیرامون احوال بلدیه در سال ۱۳۱۱ است. سپس قانون جدید بلدیه (مصوب ۱۳۰۹) را در چهار بخش: ساختار تشکیلاتی (انجمن بلدی و اداره‌ی بلدیه)، اداره‌ی بلدیه (دربارهی کارمندان)، وظایف انجمن بلدی و وظایف اداره‌ی بلدیه را نقل کرده و با دیدی تاریخی و انتقادی دربارهی انجمن‌های بلدیه و انتخابات آن بحث می‌کند: «طیف گسترده‌ی مخالفت با انتخابات انجمن بلدی در شهرها نشانگر این بود که اعضای انتخاب شده انجمن بلدی اعتبار مشروعیت چندانی برای مردم نداشتند.»
دیگر مباحث کلی مطرح شده در این بخش کتاب شامل اقدامات شهرداری و شورای شهر قزوین است که از بازسازی‌ها، احداثات عمرانی مرتبط با فضای مادی و فرهنگی شهر؛ تا داده‌هایی از درآمد و هزینه‌های شهرداری، جداولی بیان‌گر تعداد جلسات، لوایح و گزیده‌ای از مصوبات را در بردارد. در پایان این فصل، در رابطه با منابع آبی صحبت شده که ناگریز با قنات‌ها، تقسیم آب و مالکین قنات پیوند می‌خورد و نمونه‌هایی از این کاریزها معرفی می‌شوند.
این بخش تصاویری پراکنده از دروازه‌های قزوین، آرم‌های شهرداری و توزیع آب را در بردارد؛ اما بخش ششم که بخش پایانی کتاب است و «ضمایم» نام دارد، حاوی تصاویر بیشتری است. عکس‌های دسته جمعی کارکنان شهرداری در طول تاریخ آن، بازدیدها و بازرسی‌ها، عکس‌هایی از شهر مربوط به اوایل دهه ۱۳۰۰، تصاویر نامه‌های اداری (همراه با متن بازنویسی شده‌ی آن‌ها)، صورت جلسه‌ها، کتابچه‌های قوانین و… در این بخش چاپ شده‌است.
در نگاه کلی؛ کتاب گرچه با نوعی به هم ریختگی فرم و ضعف طبقه‌بندی موضوعات همراه است، تلاش می‌کند روند فعالیت و تحولات کنشگران و ساختار شهرداری را از آغاز شکل گیری تا زمان چاپ کتاب پی بگیرد و شاید آرشیو کردن این اطلاعات و تأمل بر آن‌ها طی زمان، قابلیت کاربردی شدن و تبدیل به ابزاری برای خردورزانه‌تر کردن اقدامات آینده را فراهم آورد.
