میزان مشارکت زوار حرم امام رضا در رعایت پروتکل های بهداشتی در ایام کرونا
فاطمه وطن پرست مقدم
مقدمه
بدیهی است که پاندمیک کرونا تاثیرات غیرقابل چشم پوشی ای در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی افراد داشته و شخص ناگزیراست با الگوگیری از ارزشهای فردی، شرایط اجتماعی، باورهای دینی و… تصمیماتی را در این باره اتخاذ کند که ممکن است او را از باقی جامعه ی هدف جدا سازد.
به بیانی دیگر نمیتوان با وجود یکسان بودن نوع ویروس و بیولوژی مشترک انسان ها، انتظار رفتار مشابه از افراد در جوامع مختلف و موقعیت های متفاوت داشت. برای مثال در مقابله با تصمیمات حکومتی عده ای در ایران با باز شدن بازارها مخالفت میکنند و آن را نتیجه ی بی اهمیتی جان انسان نزد حکومت میدانند و افرادی در آمریکا در مبارزه با قوانین محدودکننده ی رفت و آمد از آزادی عمل سخن گفته و میگویند در معرض بیماری بودن یا نبودن انتخاب خود آنهاست و نه دولت.
همانگونه که ارزشهای مادی افراد میتواند در تصمیم گیری های اینچنین موثر باشد دیدگاه های معنوی، ارزش های دینی و فرهنگ مذهبی برخی نیز با شکل دهی نگاهی متفاوت ، گاه با سازمان بهداشت جهانی و گاه با منطق عمومی حاکم بر جامعه، میتواند مغایرباشد و در پس این تفاوت ایدئولوژی خاصی نهفته است.
طرح مسئله
میتوان گفت مسئله ی بهداشت در شرایط خاص جهانی مانند پاندمیک کووید۱۹ در صدر موضوعات مورد بحث افراد است و در کنار نگرانی های اقتصادی و شرایط کار و تحصیل و وقفه های ایجاد شده، مهمترین مسئله ی یک فرد مراقبت از خود و تلاش برای سالم ماندن است. در چنین شرایطی کاهش عبور و مرور، ضدعفونی کردن دستها، ماسک زدن و… از عمومی ترین روش های پیشگیری از بیماریست.
همانطور که گفته شد، کاهش عبورو مرور غیراضطراری، یکی از مسائلیست که جدی تر گرفته شده اما در این میان موانع زیادی برای پذیرش همه ی افراد جامعه قرار گرفته است. مسائلی مانند باورهای مذهبی، روحیه ی تفریح طلب ، اهمیت ندادن به بهداشت و یا باورنداشتن به عملی بودن کارکردهای بهداشتی، میتواند افراد را به سرپیچی از از موارد مذکور وادارد.
در این مورد ما به مطالعه ی حرم امام رضا پرداخته ایم. حرم امام هشتم شیعیان که در شهر زیارتی مشهد قرار گرفته و مقصد زوار بسیاری از سراسر جهان اسلام است. در حرم رضوی مانند بقیه ی مراکز زیارتی سیاحتی قوانین محدود کننده ای اعمال شد، مدتی درهای آن را بستند (که در تاریخ بی نظیر بود) و همچنین پس از بازگشایی نیز سعی در جدی گرفتن پروتکل های بهداشتی برای جلوگیری از شیوع بیماری شده است.البته به علت جو مذهبی شهر مشهد و باورهای قوی دینی اکثریت افراد، این قوانین نمیتواند به اندازه ی دیگر مکان ها موثر باشد.
این باورهای دینی چه تاثیری بر پذیرش حقایق و واقعیت در افراد میشود؟ پذیرش فرمان یا نافرمانی چطور نمود پیدا میکند؟
روش تحقیق
برای انجام این پژوهش ، با مراجعه به حرم امام رضا و مصاحبه و مشاهده سعی در ثبت دیدگاه های مختلف افراد در رابطه با این مسئله شد. تلاش بر این بود با طرح سوالات باعث جهت دهی فکری به افراد نشود و صحبت ها با امانتداری انتقال یابد.
بخش اول
مصاحبه با خادم سلامت
*خادم سلامت: خدامی که برای مقابله با ویروس کرونا اخیرا به کادر خدمتگزاران حرم اضافه شده اند و وظیفه ی تذکر دادن به افراد برای نزدیک نشدن به هم، توزیع ماسک و حمل مواد ضدعفونی کننده دارند.
+هزینه های اضافه شده به مخارج کلی آستان قدس به چگونه و در چه مواردیست؟ آیا به صرفه تر نبود مانند ابتدای پاندمیک، حرم بسته نگه داشته شود؟
_ هزینه های سنگین زیادی در این باره شده و آستان قدس نیز تحت نظارت مستقیم سازمان ملی کرونا قرار گرفته است. حضور ما بعنوان خادم سلامت، تهیه ی ماسک و توزیع رایگان آن هم در صحن ها و هم در ورودی ها و ضدعفونی ۲۴ ساعته صحن ها بخشی از این هزینه هاست. اینکه حرم مطهر مدتی بسته بود به دستور مقام معظم رهبری بود و باید اجرا میشد اما پس از افزایش هزینه ها و مدیریت شرایط نمیتوان جلوی مردم را گرفت. بسیاری شکایت شده بود و ممنوعیت زیارت نمیتوانست ادامه داشته باشد.
+ آیا مشاهده کرده اید زوار در مقابل تذکرات شما مقاومت کنند؟ مثلا ماسک نزنند؟
_ زیاد. اغلب روحانیون ماسک نمیزنند و نمیتوان چیزی بهشان گفت. اولا بی توجهی میکنند و اینکه میگویند اینجا دارالشفا است و این حرف ها معنا ندارد. قبول نمیکنند. یا گاهی ماسک را میگیرند اما توی جیبشان میگذارند.
گروه دیگر نیز برخی جوانان (پسر) و تندرویان هستند که اعتقاد دارند بیمار نمیشوند و اینجا مطهر است. بهشان اسپری ضدعفونی میزنیم میگویند فکر کردیم گلاب است. ضدعفونی نمیخواهیم.
+ باقی مردم چطور؟
دیگر موارد هم پیش میاید اما اندک است. اغلب حتی اگر ماسک نداشته باشند، به تذکرات توجه میکنند و ماسک را میگیرند.
+ در مقابل شما چه میتوانید بکنید؟
_ در مقابل اختیارات ما در حدی است که تذکر بدهیم و نمیتوانیم با زائر اصطکاک ایجاد کنیم. اگر ماسک نداشتند به آنها ارائه میدهیم و اگر نخواستند نمیتوانیم چیزی بگوییم.
بخش دوم
مصاحبه با یک روحانی در حرم (۱)
+ شما بعنوان یک روحانی نظرتان در رابطه با لزوم استفاده از ماسک چیست؟ خودتان همیشه استفاده نمیکنید؟
_ به نظر من این ویروس هست اما نه آنطوری که گفته میشود. آقایان استفاده های دیگری دارند میکنند.
+ به عنوان یک مسلمان این وظیفه (ماسک زدن) را احساس نمیکنید؟
_ خب اگر بخواهیم واقعا به ویروس ها و ابتلا توجه کنیم، همین الان به غیر از ویروس کرونا ده ها ویروس دیگر در حال رد و بدل هستند. شاید حتی بدتر از کرونا. اما اینجا مسئله سیاسی شده است. رسانه جو خاصی بوجود آورده است.
+ نظرتان درباره ی آمار چیست؟ مآ»ار چیست؟آشما معتقدید آماری که از مبتلایان و کشته ها ارائه میشود کذب است و بزرگنمایی میشود؟
_ بله. و نظام نیز دارد از این مسئله استفاده میکند. بسیاری از کشورها مثل نروژ و دانمارک به زندگی عادی بازگشته اند. من و خانواده و دوستانم و افرادی که میشناسیم هیچکس مبتلا نشده است. هم به بازار میرفتند در اوج شلوغی هم رفت و آمد داشتیم و ماسک هم نمیزدیم. به نظر من این بحث رسانه ایست و هدف کنترل وضعیت بد و تورم وحشتناکی است که وجود دارد تا مردم توان اعتراض خیابانی نداشته باشند. در آمریکا نیز استفاده ی سیاسی شده و همین اتفاق افتاده است.
مصاحبه با یک روحانی در حرم (۲)
+ شما بعنوان یک روحانی عقیده دارید کرونا وجود دارد یا نه؟ نظرتان درمورد استفاده از ماسک چیست؟
_ چند بحث در این زمینه وجود دارد. یک اینکه اینجا حرم است و دارالشفا. بحث ماسک نیز خود سه بخش دارد. اول گروهی از متخصصین که میگویند ماسک بزنید اما تا حدودی کمک میکند. تا ۹۰% حداکثر. عده ای میگویند فایده ندارد به خاطرشدت کوچکی ویروس کرونا ماسک اصلا فایده ای ندارد. و گروه دیگر میگویند نه تنها فایده ندارد که ضررهم دارد. دی اکسید کربن آلودگی های بدن را خارج میکند و این جلوگیری از خروج دی اکسید کربن و ورود اکسیژن، برای بدن بسیار مضر است. برخی میگویند علت بیمارستانی شدن عده ی زیادی نیز همین کاهش اکسیژن خون است.
+ مبنای مخالفت شما ربطی به اعتقادات مذهبی شما دارد یا خیر؟
_مبنای من فکر کردن است. من به این نتیجه رسیدم که این رفتار ها برای سلامتی من خوب نیستند و همجنین بعنوان یک روحانی که الگوی بخشی از جامعه است نمیخواهم تاثیر نادرست داشته باشم. نمیخواهم مروج ماسک زدن باشم چون معتقدم ممکن است باعث ضربه به سلامت مردم باشد.
+ پس پژوهش های بهداشتی جهانی در نظر شما صلاحیت استناد ندارند؟
_ این علوم تجربی هستند. باید تجربه کرد تا فهمید چه چیزی جواب میدهد. در ابتدای ورود این ویروس من مدتها خانه را ترک نکردم تا بفهمم شرایط چطور است. همانگونه که در قرآن آمده است: “خود را در هلاکت نیندازید.” ولی وقتی تجربه شد نمیتوانیم بیتوجه باشیم. آقایی در تلویزیون آمده بود و میگفت عسل داروی کروناست. چون هیچ زنبورداری کرونا نگرفته است. خب این هم براساس تجربه است نمیتوان کامل رد کرد.اما ایا قابل استناد است؟
+ نظر شما درمورد رابطه رسانه و کرونا چیست؟ اعتمادی به گفته های دولتی دارید؟
_زمانیکه سلاحی به نام تبلیغات در دست عده ای باشد هرکاری بخواهند انجام میدهند. اینها همه فرضیه است. من خودم برای سخنرانی سفر زیاد میکنم. حدود سه ماه در تهران بودم و نصف زمانم در مناطق بالای شهر مثل زعفرانیه و قیطریه و الهیه و… و نصف دیگر را در مناطق پایین مثل ۱۷ شهریور و دروازه دولاب و ..
آنچه من دیدم این بود که افراد بالای شهر که بسیار درگیر حفظ فاصله ی اجتماعی و ماسک زدن بودند بر خلاف پایین شهر، بسیار بیشتر مبتلا شدند. در پایین شهر اما تک و توک.
+ یعنی به نظر شما ماسک زدند دلیل افزایش مبتلایان شده است؟
_ هم ماسک زدن و هم کاهش آمادگی سیستم دفاعی بدن با قرنطینه و ماسک و…بدن باید دائما در حال مبارزه باشد. بعلاوه ترس و دلهره ای که در میان مردم است که به نظرم بسیار مضر است. همچنین دیدن ۲۰:۳۰ به نظرم از دلایل اصلی این ترس و دلهره است!
+ پس مبتلایان همه قربانی رسانه و دلهره ی موجود در اجتماعند؟
_ در پاسخ به این مسئله به تجربه ی خودم رجوع میکنم. اربعین بنده در کربلا و نجف بودم. جمعیت بسیار زیادی آنجا بود و بسیار شلوغ. اما آمار در آنجا صفر است. آیا اینها معجزه است؟ نه! مسئله اینست که دست این افراد رو شده است.
افراد مثل موش آزمایشگاهی حکومت ها شدند که هرچیزی را رویشان آزمایش میکنند و در بسیاری موارد باعث مرگ افراد شدند. من نه موافق طب اسلامی هستم و نه مخالف، اما تفاوت در چیست؟ چرا از داروهایی که این طب پیشنهاد میکند استفاده نمیکنید؟ چرا آنها را آزمایش نمیکنید؟
+ در نظر شما آمار مبتلایان که ارائه میشود واقعیست یا غیر واقعی؟
_ من دقیقا در جریان نیستم. آنچه دیده ام دو سه مورد از اطرافیان من که فوت کرده اند، از تصادف و سکته ی قلبی و …، با عنوان کرونا ثبت کرده اند و اینگونه آمار را بالا میبرند.
+ نظرتان درمورد پیوند دولتها و کرونا چیست؟
_ بسیار قویست. اجمالا میگویم هر کشوری دارد استفاده ای از این شرایط میکند. هزینه های دولت کاهش یافته و باعث سود دولت است. سال گذشته قیمت بنزین رفت بالا و مردم در کل کشور دست به اعتراض زدند. الان با وجود وضعیت بد ارز مردم اعتراضی نمیکنند چون میترسند از خانه هایشان بیرون بروند وگرنه تا الان مملکت را به آتش کشیده بودند. فکر مردم کاملا از این مسائل منحرف شده است. الان فقط کرونا مهم است!
نتیجه گیری
گرچه نمیتوان با مطالعه ی موارد محدود به نتیجه ی قابل تعمیم رسید اما از دستاوردهای این پژوهش توانایی آشنایی با نگاه و منطق گروهی از مردم که اعتقاداتشان رابطه ی محکمی با دین و مذهب دارد، بود. البته با پاسخ هایی که کمتر اشاره ی مستقیم به دینداری داشت اما متاثر از نگاه اسلامی بود.
چارچوب ها و پیش فرض های افراد تاثیر مستقیم در تلقی آنان از واقعیت و نوع تفکرشان دارد. حتی وقتی افراد معتقدند نباید تحت تاثیر نوعی نگاه خاص فکر کنند، در واقعیت تحت تاثیر دیدگاهی متفاوت فکر میکنند و گاه نمیتوانند بصورت مستقل و عقلانی مسائل را آنالیز کنند.
همچنین با توجه به پایگاه اجتماعی و وابستگی محکم به حکومت، توانایی انتقادات مستقیم تر و همچنین سرپیچی و نافرمانی یکی از موارد قابل مشاهده بود. نگاه انتقادی که آمیخته ای از تفکر اسلامی و همچنین نترسیدن از عواقب ممکن بود، باعث میشد نتایج بدست آمده خالص تر و به واقعیت ذهنی افراد نزدیکتر باشد.
دیگر اینکه با وجود ایجاد موانع و محدودیت های حکومت، شهرداری و… نمیتوان جلوی رفتارهای فردی را حتی در محیط اجتماعی بصورت صد در صدی گرفت و این مسئله بیش از هر چیز انتخابیست که شهروند براساس دید شخصی خود میکند که اتفاقا بیش از هرچیز از ارزشهای فرهنگی و همچنین میزان اعتمادش به رسانه و حکومتها نشات میگیرد.