محمد کاظم عالیپور
خرم آباد دره ای کهن
نوشته‌های مرتبط
در میان قلل برافراشته ی رشته کوه زاگرس که یکی از طولانی ترین و پهناورترین کوه های فلات ایران است رشته کوه هایی متعدد و موازه وجود دارند که کوه پایه ها،دره ها،دشت ها و جلگه های مرتفع آن از دیرباز مأوای امنی برای بشر فراهم آورده اند.در این میان شهر خرم آباد به عنوان شهر مرکزی استان لرستان واقع در جنوب غربی ایران با طول بیش از بیست کیلومتر و عرض تقریبی ۱۰-۲ کیلومتر در ارتفاع ۱۱۷۰ متر از سطح دریا در میان این رشته کوه های موازی قرا گرفته است.این دره یکی از معدود گذرگاه های طبیعی و تاریخی است که سابقه سکونت در آن به پیش از پیدایش تمدن های دو سوی زاگرس برمی گردد.
دوران پارینه سنگی
بررسی باستان شناسی این چنین نشان می دهد که دره ی خرم آباد به لحاظ دارا بودن شرایط مساعد زیست محیطی،سراب ها و چشمه های فراوان ،غارها وپناهگاه های صخره ای طبیعی،قله های برف گیر،رودهای همیشه جاری،انواع گیاهان مرتعی و جنگلی،غنای حیات وحش،دشت ها و جلگه ها از حدود چهل هزار سال پیش تاکنون زیست بوم مناسبی برای بشر بوده است.آثار به دست آمده از پناهگاه های صخره ای و غارهای گر ارجنه و کُنجی در دشتگاه کرگاه(پاگر گلدشت)قمری و پاسنگر در دامنه ی شرقیسفیدکوه و شمال غربی شهر و غار یافته در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی شهر،حاکی از حکومت دامنه دار انسان های پیش از تاریخ در دوره های پارینه سنگی میانه،جدید و فراپارینه سنگی است.نخستین پژوهشگری که به وجود محوطه های پارینه سنگی در خرم آباد اشاره کرد ،هنری فیلد انسان شناس امریکایی است.وی در سال ۱۹۵۰ غار کنجی در نزدیکی خرم آباد را کشف کرد.بیش از یک دهه پس از فیلد،فرانک هول از دانشگاه رایس و کنت فلنری از دانشگاه میشیگان طی بررسی باستان شناختی دره ی خرم آباد د سال های ۱۹۶۲ و ۱۹۶۵ موفق به شناسایی ۱۷ محوطه ی پارینه سنگی شدند.از این تعداد ۵ محوطه مربوط به پارینه سنگی جدید(بردوستی)،حداقل دو محوطه مربوط به فراپارینه سنگی(زارزی)و شاید بقیه نیز مربوط به پارینه سنگی فوقانی بودند هر چند،به علت نبود ابزارهای شاخص در مجموعه ی سطحی،انتساب دقیق آن ها به هریک از موارد فوق دشوار است.پژوهشگران مذکور یا بررسی های خود روی صنایع و ابزار مختلف باستانی مکشوفه تعلق آثار را به دوره پارینه سنگی نشان داده اند.
غارها و پناهگاه های باستانی که در کنار چشمه های آب قرار دارند بهترین نمونه های اجتماعات دوره پارینه سنگی میانه هستند.این دوره با فرهنگ موسترین شناخته می شود.یکی از مهم ترین محوطه های دوره ی پارینه سنگی میانه دره ی آن،غار کنجی است که نمونه های تاریخ گذاری رادیو کربن از لایه های تحتانی آن قدمتی بیش از ۴۰۰۰۰ سال را برای استقرار در این دوره ارائه کرده اند.به علت محدودیت آثار شناسایی شده شیوه ی زندگانی این اجتماعات چندان مشخص نیست.دوره ی پارینه سنگی جدید در خرم آباد از ۴۰۰۰۰ تا ۳۵۰۰۰ سال پیش آغاز و حدود ۱۵۰۰۰ سال پیش پایان می یابد.در این دوره گروه های انسانی در محل هایی برای مدت قابل ملاحظه ای استقرار داشته و شکارچیان برای شکار به اطراف می رفته اند.
دوران نوسنگی
به نظر می رسد استقرارهای مربوط به اواخر دوره ی زارزی در کوه های لرستان در حدود ۹۰۰۰ سال قبل از میلاد ناپدید شده اند.تاکنون از این فاصله ی زمانی ،یعنی اواخر پارینه سنگی و اوایل مرحله ی تولید غذا آثاری به دست نیامده است.با توجه به شرایط آب و هوایی بسیار سرد و خشک منطقه ی زاگرس بین ۱۱۰۰۰ تا ۹۰۰۰ سال قبل از میلاد این مکان تقریبا غیر قابل سکونت بود به گونه ای که به نظر می رسد که اهلی کردن حیوانات به ویژه در ارتفاعات زاگرس میانی اتفاق نیفتاده است.در اواخر هزاره ی هشتم پیشامیلاد هنگامی که دوره ی خشکی و سردی هوا ناگهان پایان یافت و دیری نپایید که مناطق غیر قابل سکونت در خاور نزدیک با گروه های انسانی مسکونی شد که دارای الگویی اقتصادی مرکب از جمع آوری غذا و تولید آن بودند.
ادامه مطلب در؛
خرم آبادPublished——